فرحناز سپهری؛ بازار: «سرمایه گذاری مناسب داخلی و خارجی بر بستر فناوری های نوظهور به عنوان عامل مهم در راستای مناسب سازی شبکه های ارتباطاتی دیجیتالی می باشد. البته که بخش خصوصی در معنای وسیع کلمه نیز می تواند با فراهم شدن فضای اثربخش و روابط موثر با دولت، نقش کلیدی را در جهت بهبود اقتصاد دیجیتال ایفا کند.» این بخشی از گفتگوی خبرگزاری بازار با فرزاد فخرکام، پژوهشگر و عضو انجمن مدیریت ایران درباره راهکارهای توسعه ای اقتصاد دیجیتال در ایران است؛ که در ادامه متن کامل این گفتگو از نظرتان می گذرد.
فرزاد فخرکام، دارای مدرک دکتری مدیریت کسب و کار گرایش کارآفرینی از دانشگاه تهران و فوق لیسانس در رشته مالی از دانشگاه تهران است. وی مدرس، پژوهشگر و مولف تالیفات فراوان مقالات داخلی و بین المللی و نویسنده کتاب «اقتصاد به بیانی دیگر» است، همچنین تجربه حدود ۱۰ سال در عرصه اقتصاد کسب و کار و مشاوره در جهت راه اندازی کسب و کارهای صنایع مختلف و فعال در زمینه بخش تحقیق و توسعه شرکت فنی مهندسی بهپارس و عضو هیئت مدیره شرکت فوق، عضو پیوسته انجمن مدیریت ایران را در کارنامه کاری خود دارد.
*در ابتدا بفرمایید به نظر شما عوامل مهم در روند و تسریع بخشیدن اقتصاد دیجیتال کدامند؟
باید گفت که اساسا در عصر تکنولوژی و اطلاعات، علم اقتصاد نیز همانند سایر علوم با تاثیر پذیری از تکنولوژی های نوظهور دستخوش تغییرات اساسی واقع شده است و این تغییرات به وضوح در همه ابعاد اقتصادی رویت می شود، به خصوص در ادبیات توسعه اقتصادی تاثیر آن در کشورهای کاملا توسعه یافته نسبت به سایر کشورها تا به امروز عمیق تر بوده است و در این راستا برای همسو شدن هر چه بیشتر با تحولات اقتصاد دیجیتالی شده که می رود همه ابعاد زندگی بشری را دستخوش تغییر قرار دهد بر شمردن برخی عوامل پایه ای و توجه هر چه بیشتر به آنها به خصوص از سوی دولت و دولت مردان کاملا ضروری به نظر می رسد.
در وهله اول بستر سازی مناسب و گسترش شبکه های ارتباطاتی اینترنتی در همه نقاط دور و نزدیک یک کشور می تواند مهم ترین عامل در رویکرد جامعه نسبت به پیشروی در دیجیتالی سازی هر چه بیشتر اقتصاد باشد، که این مهم می تواند در همه عرصه های اقتصادی از مباحث مربوط به زنجیره تامین کالاها و خدمات تا بانکداری و بیمه و تا صنایع مختلف کوچک و بزرگ منجمله شبکه کلی حمل و نقل را در بر گیرد.
لذا به عنوان عامل دوم سرمایه گذاری مناسب داخلی و خارجی بر بستر فناوری های نوظهور به عنوان عامل مهم دیگری که در راستای مناسب سازی شبکه های ارتباطاتی دیجیتالی می باشد می تواند بسیار مطرح باشد و توجه ویژه به آن شود. البته که اساسا معتقدم در این راستا بخش خصوصی در معنای وسیع کلمه نیز می تواند با فراهم شدن فضای اثربخش و روابط موثر با دولت، نقش کلیدی را ایفا کند و عملا با توجه به پتانسیل سرمایه انسانی با ارزش بخش خصوصی و توجه بیش از پیش به این بخش مهم در اقتصاد که عملا مکانیزم های بازار را نیز دستخوش تغییر قرار می دهد بسیار ضروری به نظر می رسد و البته که دولت در این راستا می تواند بیشتر از اینکه خود ورود کند نقش هدایت گر را ایفا نماید.
لذا به طور خلاصه می توان خصوصی سازی را نیز از اساسی ترین ملزومات این عرصه نام برد، چرا که عملا محدودیت های خاص بخش عمومی را با مهیا شدن فضای مناسب رقابتی کنار زده و عملا با پتانسیل های عظیمی که در اختیار دارد با بهره وری حداکثری از ظرفیت های مذکور به نقطه اپتیمم یا همان بهینه کارایی و پایداری که از مهم ترین شاخصه های سنجش در تعریف های جدید علم اقتصاد است دست یابد.
*اقتصاد دیجیتال چگونه بر تجارت و بهبود صنایع مختلف تاثیر می گذارد؟
همانطور که در بالا اشاره شد، اقتصاد دیجیتال می رود تا همه عرصه های مختلف زندگانی در جوامع مختلف را دگرگون سازد و سرعت این تحولات چنان چشمگیر است که بسته به میزان توسعه یافتگی جوامع مختلف باید گفت در آینده نزدیک شاهد اثرات دگرگونی عظیم آن خواهیم بود.
در این جا لازم می دانم در بعد تاثیر گذاری بر تجارت و صنایع مختلف به نکته ای مهم اشاره کنم که خود برای اولین بار در کتاب موج سوم اثر الوین تافلر ( آینده پژوه )، با آن برخورد کردم. به طور خلاصه این نکته را می توان به این صورت تعریف کرد که در واقع اقتصاد دیجیتال را باید به عنوان یک میانبر تصور کرد، به این معنا که به خصوص در مورد کشورهای در حال توسعه مثل کشور ایران می تواند بسیار کارساز باشد، در موج صنعتی شدن جوامع مختلف طبیعی بود که با توجه به مکانیسم های اقتصاد سرمایه داری برخی از کشورها به خصوص در عرصه تجارت و بهسازی صنایع مختلفشان جلوتر افتاده که به عنوان مثال می توان به گروه کشورهای صنعتی پیشرفته G۲۰ اشاره کرد.
شاید برای اولین بار در تاریخ بشر تکنولوژی و ورود آن به اقتصاد بتواند محدودیت های خاص مربوط به ظرفیت های تجاری و صنعتی به خصوص در کشورهای در حال توسعه را حذف کرده و به عنوان یک میانبر به معنای ورود مستقیم به موج سوم ( عصر تکنولوژی )، و استفاده از حداکثر ظرفیت تکنولوژی به شرط فراهم بودن سه معیار اساسی که قبلا به آنها اشاره شد مستقیما کشورهایی از این دست را وارد عرصه رقابت با پیشرفته ترین کشورهای قبلا صنعتی شده به خصوص از بعد تجاری و صنعتی بکند، که این به معنای دور زدن موانع مربوط به دوره صنعتی شدن می باشد.
لذا بدون شک با استفاده حداکثری از ظرفیت تکنولوژی در اقتصاد و عبور از موانع از قبل ایجاد شده قرن بیستمی می توان در عرصه های مختلف تجارت از صادرات و واردات و مباحث گمرکی تا بحث زنجیره تامین کالاها و خدمات مختلف بانکی و بیمه ای و در راستای بهسازی صنایع از نفت و گاز و پتروشیمی تا صنایع مربوط به حمل و نقل مثلا هوایی، دریایی و زمینی و اساسا تغییر نگرش به نوع معماری شهرها و سازه های گوناگون می توان با دنیایی به کلی متفاوت رو به رو شد.
*چالش های شتاب بخشیدن به اقتصاد دیجیتال در ایران چه مواردی هستند؟
با توجه به مواردی که اشاره کردم، برای پیشبرد هر چه عمیق تر سه اصل مهم در عرصه اقتصاد دیجیتال، یعنی فراهم سازی بستر مناسب، سرمابه گذاری موثر و خصوصی سازی هر چه بیشتر، که خود نفس اجرای این سه عامل عملا می تواند بسیاری از چالش های پیش روی را از میان بر دارد، می بایستی فضای مناسب مهیا شود. چالش هایی که عموما کشورها با آن ها رو به رو می شوند به طور عمده و دقیقا مربوط به عدم اجرای مناسب همین سه عامل است.
مثلا در مورد سرمایه گذاری مطلوب داخلی و خارجی ما نیاز داریم علاوه بر مهیا شدن بستر گفتگو و تبادل نظر و عمل حاصل از همکاری فوق بین بخش خصوصی و بخش دولتی، در روابط منطقه ای خود نیز به خصوص با کشورهای پیشرو در این عرصه از قبیل امارات متحده عربی و همچنین با برقراری ارتباطات موثر در سطح بین المللی با کشورهای دارای نفوذ بیشتر و به بیان علمی صاحب سبک، سریع تر فرایند امور را تسهیل کنیم، که خود این عوامل ذکر شده بخش بزرگی از چالش های پیش رو را عملا خنثی می سازد.
یا مثلا در مورد خصوصی سازی به معنی دقیق کلمه، با اجرای صحیح آن نه تنها می توانیم به چالش ها غلبه کرده بلکه فرصت سازی کنیم که می تواند به معنای ایجاد اشتغال بیشتر، کاهش نرخ بیکاری نیروی متخصص، کاهش نرخ تورم و ... باشد. چرا که قبلا اشاره شد که بخش خصوصی عملا شامل پتانسیل عظیمی از سرمایه های انسانی، فکری، مالی و ... می باشد که با استفاده صحیح از آنها عملا راه را برای غلبه بر چالش های شتاب بخشیدن می توان بسیار هموار کرد.
بنابراین به طور کلی چالش هایی از قبیل عدم بسترسازی مناسب، دخالت بیش از حد دولت و محدودیتهای بروکراتیک مربوط به آن، عدم ارتباطات کارشناسی مناسب با کشورهای صاحب تکنولوژی را می توان با پیشنهاداتی که در بالا ذکر شد بر طرف کرده و رفته رفته مثلا با جذب سرمایه گذاری مناسب خارجی به شرط بهره وری حداکثری نیروی انسانی داخلی از دانش آن قبیل کشورها می توانیم نه تنها به چالش های شتاب بخشیدن بر اقتصاد دیجیتال غلبه یافته بلکه خود به عنوان یک مولد در آینده نزدیک در بسیاری از صنایع صاحب سبک باشیم که تاثیرات مثبت آن طبیعتا بر کل اقتصاد کشور و شاخص های توسعه یافتگی بسیار مثبت خواهد بود.
*از دیدگاه شما، فناوری های نوظهور برای بهبود اقتصاد دیجیتال کدامند؟
در این مورد می توان به طیف وسیعی از فناوری هایی که در ابعاد گوناگون خرد و کلان اقتصاد جوامع بشری کاربرد دارند اشاره کرد که عملا شدت تاثیر گذاری آنها از چندی پیش فراگیر شده است، به عنوان نمونه می توان به تکنولوژی پرینترهای سه بعدی و کاربردهای وسیع آن در صنایع مختلف از ساختار بناهای جدید گرفته تا علوم پزشکی و مهندسی و در موارد بسیار جزئی حتی طراحی اسباب بازی برای کودکان اشاره کرد، ضمن اینکه اساسا نباید از تاثیرات بسیار مثبت محیط زیستی این قبیل تکنولوژی ها غافل بود.
از دیگر موارد می توان به گسترش روزافزون رمزارزها اشاره کرد که رفته رفته می روند تا جایگزین پول های رایج کشورها شده و عملا در بستر بلاکچین ( که ساختار پیچیده ولی در عین حال قابل فهمی دارد )، نقش واسطه ها و بروکرها مثلا از قبیل بانک ها را در اقتصاد آینده کمرنگ کرده و محدودیت های داد و ستدی بین خریدار و فروشنده در بستر بلاکچین عملا بسیار کمرنگ می شود.
مواردی که اشاره شد تنها دو عامل از مهمترین فناوری های نوظهور هستند، لازم به ذکر است که ما به زودی با پدیده نسل جدید اینترنت و ارتباطات مواجه می شویم که اساسا حتی روابط انسانی را نیز دستخوش تغییرات اساسی قرار می دهد و اقتصاد را دگرگون می کند، صحبت از فضای متاورس است فضایی که محدودیت های فیزیکی در آن شکسته شده، مرزی نمی شناسد، تبادلات با ارزهای دیجیتال صورت می گیرد، فردگرایی تک تک ما افزایش می یابد، تاثیرات آن به حدی خواهد بود که حتی اقتصاد مثلا صنعت توریسم را متحول کرده چرا که از آن پس خیلی از بازدیدها مثلا از فضاهای فرهنگی، موزه ها، تئاترها و ...و اساسا سفرها به شهرهای توریسی و اماکن دیدنی به صورت مجازی صورت گرفته که البته هنوز تا آن نقطه فاصله داریم ولی بزودی شاهد این تحولات یکی پس از دیگری خواهیم بود. و باید مجدد بگویم که خود اقتصاد دیجیتال مضراتی که به خصوص پس از عصر انقلاب صنعتی در زمینه محیط زیست گریبانگیر نسل های فعلی شده را تا حد به اصطلاح خالص صفر ( NET-ZERO )، که از همین الان در نقشه جامع راهبردی بسیاری از کشورهای پیشرفته قرار گرفته تا سال ۲۰۵۰ میلادی از بین خواهد برد.
لذا ارتباطات بازتعریف می شوند، دارایی های ما متفاوت از قبل خواهند شد و ما می توانیم برای اولین بار در فضای مجازی صاحب دارایی شخصی خودمان باشیم که آنها را با مکانیسم ارزهای دیجیتال در واقع خریداری کرده ( یعنی حذف واسطه ها )، و حق مالکیت مربوط به آنها را دارا خواهیم بود که اصطلاحا با اختصار NFTشناخته می شود. عواملی که نام برده شد نه تنها اقتصاد دیجیتال بلکه سبک زندگی در جهان را برای نسل های آینده دگرگون خواهد کرد و اساسا روابط به سبک جدیدی باز تعریف می شوند.
*به عنوان پرسش پایانی بفرمایید، رمزارزها بر اقتصاد و صادرات ایران چه تاثیری می گذارد؟
Crypto currency یا همان ارز دیجیتال یکی از بی شمار الزامات ورود به اقتصاد دیجیتال است به این معنا که ما چه بخواهیم و چه نخواهیم ارز دیجیتال جایگاه خود را باز خواهد کرد و رفته رفته با متعادل تر شدن بازار، توان خرید انواع آن برای عموم بیشتر می شود، از نگاه عمیق تر ارز دیجیتال در نفس خود ارزش خاصی ندارد ولی وقتی وارد فضای بلاکچین در نسل بعدی اینترنت می شود در آن نقطه است که جایگزین قطعی بسیاری از پول های رایج و بعضا با ارزش دنیای کنونی خواهد شد.
با این مقدمه می توان گفت همانطور که قبلا اشاره شد این مفهوم جدید از پول بسیاری از موانع داد و ستدی در اقتصاد فعلی را حذف می کند و عملا چه در سطح خرد یعنی تبادلات و خرید و فروش های روزمره و چه در سطح کلان اقتصادی روابط بین کشورها یعنی در صادرات و واردات انواع کالاها و خدمات در صنایع مختلف نقش محوری را بازی خواهد کرد و به قول اروپایی ها برهم زننده قواعد بازی است.
بانکها و واسطه ها نقش کمرنگ تری پیدا می کنند و عملا خود شخص یا دولت با اعتماد کامل به طرف مقابل در بستر بلاکچین اقدام به داد و ستد و صادرات و واردات می کند، به عبارت دیگر عملا ارزهای دیجیتال که بر بستر زنجیره بلاکچین قرار می گیرند، واسطه ها و بسیاری از هزینه های اضافی از قبیل حمل و نقل های مربوط به صادرات و واردات را حذف می کنند و در این بستر است که مفهوم توسعه یافتگی کشورها بازتعریف می شود.
طبیعتا کشورهایی در این راستا پیشگام خواهند بود که سریع تر با بینش عمیق وارد این عرصه شده و لذا بر این اساس جایگاه اقتصادی بسیاری از کشورها منجمله کشور ایران بازتعریف خواهد شد.
نظر شما