توحید ورستان؛ بازار: هند پس از ماه‌ها مذاکره با رقیب و همسایه خود یعنی پاکستان، در ۲۲ فوریه اعلام کرد که حمل گندم را از مرز مشترک خود به افغانستان جنگ‌زده آغاز کرده است. وزارت خارجه هند گفت که بیش از ۵۰ کامیون با حدود ۲۵۰۰ تن گندم در ۲۳ فوریه عبور از مرز را آغاز کردند.
هفته گذشته مقامات پاکستانی اعلام کردند؛ به هند که دارای مرزهای نظامی شدید است، اجازه خواهند داد تا گندم را به افغانستان که در بحبوحه بحران گرسنگی به سر می‌برد، صادر کند. البته پاکستان در ماه‌های اخیر نیز غذا و دارو به افغانستان ارسال کرده است. بر اساس گزارش وزارت کشاورزی ایالات متحده، پیش‌بینی می‌شود هند در سال‌های ۲۰۲۱-۲۰۲۲، ۱۰۹.۲ میلیون تن گندم برداشت کند و رکورد صادرات ۷ میلیون تنی را تجربه کند.
چرایی صادرات گندم به افغانستان
در اکتبر ۲۰۱۷؛ هند اولین محموله گندم خود را از طریق بندر استراتژیک چابهار ایران به افغانستان ارسال کرد که دهلی نو به دنبال توسعه و تامین مالی آن است. آن زمان بیانیه‌ای که از سوی وزارت امور خارجه هند منتشر شد، این محموله اولین محموله از شش محموله است که طی «چند ماه آینده» به افغانستان تحویل داده خواهد شد. محموله هندی از بندر کاندلا گجرات به سمت چابهار حرکت کرد.
وزارت امور خارجه هند در بیانیه خود خاطرنشان کرد: این محموله بخشی از تعهد دولت هند برای تامین ۱.۱ میلیون تن گندم برای مردم افغانستان به صورت بلاعوض است.» در واقع این اولین محموله‌ای است که پس از امضای موافقتنامه سه جانبه ایجاد کریدور حمل و نقل و ترانزیتی بین المللی در سفر نخست وزیر هند به ایران در ماه می ۲۰۱۶، از طریق بندر چابهار به افغانستان می‌رفت.
نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند، پس از یک دهه بررسی و مذاکره، سال گذشته در جریان سفر سال ۲۰۱۶ خود به ایران، با حسن روحانی، رئیس‌جمهور وقت ایران و اشرف غنی، توافق‌نامه‌ای سه‌جانبه برای باز کردن مسیر چابهار به ایران امضا کرده بود. لازم به یادآوری است که هند و ایران اولین بار در سال ۲۰۰۳ در مورد چشم انداز سرمایه گذاری هند در چابهار گفتگو کردند.
نارندرا مودی، نخست وزیر هند در توییتر نوشت: «به افغانستان و ایران به خاطر ارسال محموله گندم هند از کندلا به افغانستان از طریق چابهار تبریک می‌گویم. این توسعه فصل جدیدی در همکاری و اتصال منطقه‌ای است». هند تا ۵۰۰ میلیون دلار برای توسعه مسیر تجاری چابهار متعهد شده است که شامل تامین مالی برای بخش‌هایی از مسیر زمینی است که بندر را از سراسر خاک ایران به غرب افغانستان متصل می‌کند.
هند بزرگترین مقصد صادراتی افغانستان است. در سال ۲۰۱۶، ۲۲۰ میلیون دلار از مجموع ۴۸۳ میلیون دلار تجارت افغانستان با هند بود که ۴۶ درصد از صادرات افغانستان را تشکیل می‌داد. هند منبع وارداتی زیاد مهمی برای افغانستان نیست و تنها ۲ درصد از کل واردات افغانستان را به خود اختصاص داد یعنی از ۳.۷۷ میلیارد دلار واردات افغانستان، تنها ۷۳.۶ میلیون دلار آن از هند بوده است. ایران، پاکستان، چین و قزاقستان چهار مبدأ اصلی واردات افغانستان هستند
برای هند، این مسیر یک فرصت استراتژیک جذاب برای تجارت با افغانستان با دور زدن پاکستان است، چون پیشتر اسلام آباد اجازه نمی‌داد از قلمرو خود برای تجارت زمینی بین افغانستان و هند استفاده شود. هند علاوه بر چابهار، تجارت هوایی محدودی را با افغانستان از طریق یک کریدور جدید حمل و نقل هوایی انجام می دهد.
زمانی که دونالد ترامپ، رئیس جمهور وقت ایالات متحده، استراتژی جدید ایالات متحده را برای افغانستان ترسیم کرد، از نقش قوی هند از نظر اقتصادی در این کشور استقبال کرد. علاوه بر این، رکس تیلرسون، وزیر امور خارجه‌اش در سفر خود به دهلی نو، حمایت ایالات متحده را از حضور قوی اقتصادی هند در افغانستان تقویت کرد.
باید توجه داشت هند بزرگترین مقصد صادراتی افغانستان است. در سال ۲۰۱۶، ۲۲۰ میلیون دلار از مجموع ۴۸۳ میلیون دلار تجارت افغانستان با هند بود که ۴۶ درصد از صادرات افغانستان را تشکیل می‌داد. هند منبع وارداتی زیاد مهمی برای افغانستان نیست و تنها ۲ درصد از کل واردات افغانستان را به خود اختصاص داد یعنی از ۳.۷۷ میلیارد دلار واردات افغانستان، تنها ۷۳.۶ میلیون دلار آن از هند بوده است. ایران، پاکستان، چین و قزاقستان چهار مبدأ اصلی واردات افغانستان هستند.
گندم و وضعیت وخیم اقتصاد افغانستان
در شرایطی که میلیون‌ها نفر در افغانستان در طول زمستان سخت و تشدید بحران انسانی با گرسنگی روبرو هستند، اهدای ۵۰۰۰۰ تن گندم از دهلی نو در برزخ بوروکراتیک و تنش های سیاسی بین هند و پاکستان مانده بود.
در ماه اکتبر، هند اعلام کرد که ۵۰۰۰۰ تن گندم را در اختیار افغانستان قرار خواهد داد و از پاکستان درخواست کرد که اجازه انتقال آن را از طریق واگه به عطاری، محل ورود کالا بین هند و پاکستان را بدهد. پیش از این انتظار می‌رفت که اولین محموله بین ۱۰ تا ۱۲ فوریه ارسال شود، پس از آن که فرید ماموندزی، سفیر افغانستان در هند اعلام کرد که پاکستان تمام تضمین‌های مورد نیاز هند را ارائه کرده است.
براساس گزارش نیکی آسیا، اگرچه او توضیح بیشتری نداد، اما گمان می‌رود اطلاعاتی که اسلام آباد از دهلی نو درخواست کرده است شامل جزئیات معمول حمل و نقل باشد. به گفته منابع آگاه به این موضوع، در پایان ماه دسامبر، پاکستان جزئیات مربوط به اولین محموله، مانند تاریخ ارسال، لیست کامیون‌ها و رانندگان ثبت شده در افغانستان را درخواست کرد. در همین حال، هند می‌گوید که به ارائه کمک های بشردوستانه به افغانستان متعهد است.
در ابتدا، پاکستان می‌خواست گندم را با کامیون‌های پاکستانی به سراسر خاک خود منتقل کند، اما هند خواست از وسایل نقلیه خود یا افغانی استفاده کند. باید توجه داشت که پاکستان از زمان وقوع جنگ در سال ۲۰۱۹ به هند اجازه نداده است که کالایی به افغانستان از خاک خود صادر کند. البته عمران خان، نخست وزیر پاکستان گفته است که برای ۵۰۰۰۰ تن کمک گندم استثنا قائل می‌شود،
پس از اینکه دهلی نو در ماه اکتبر تصمیم خود را مبنی بر اهدای ۵۰,۰۰۰ تن گندم گرفت، مقامات پاکستانی وقت خود را صرف تصمیم گیری در مورد اینکه آیا استثنا قائل شوند و اجازه دهند آن را بگذرانند. تجارت ترانزیتی از هند به افغانستان به دلیل تنش روابط پاکستان و هند معمولاً مجاز نیست. با این حال، پاکستان اجازه ارسال محموله های ترانزیت صادراتی افغانستان به هند را می‌دهد. البته محافل سیاسی و افکار عمومی پاکستان با توجه به بن بست سیاسی بین کشورها از اوت ۲۰۱۹، موافق این تسهیلات برای تجارت ترانزیتی منظم به هند نیستند.
چابهار حذف می‌شود؟
پیش از این، در قالب موافقتنامه چابهار اینگونه محمولات اهدایی از مسیر ایران( بندر چابهار) به افغانستان ارسال می‌شدند. اما ظاهرا با وجود اختلافات دیرینه و رقابت‌های منطقه‌ای هند و پاکستان، حالا قرار است این قبیل کمک‌های انسان دوستانه به جای چابهار ایران، از گذرگاه مرزی عطاری به گذرگاه واگه پاکستان انتقال داده شده و از طریق تورخم به افغانستان برسد.
طبق گزارش های رسمی سازمان بنادر و دریانوردی، در سال ۱۳۹۹ و تا پیش از به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان، حدود ۷۵۰۰۰ تن گندم اهدایی از مبدا بندر کاندلای هند با ۳۲۴۵ کانتینر در قالب ۱۰ پارتی با کشتی های مختلف در بندر شهید بهشتی چابهار تخلیه و با حمل جاده ای از طریق مرز میلک به افغانستان ارسال شده بود.
بطوریکه در ماه‌های اخیر پیوستن عمان و ازبکستان بر توافقنامه چابهار دوباره مطرح شده و کشورهای قزاقستان، قرقیزستان و ترکمنستان نیز خواستار استفاده از طرفیت بنادر جنوبی ایران شده‌اند. بنابراین شاید هند به دنبال جایگزین چابهار برای فشار بر ایران باشد اما اهمیت آن بر کشورهای آسیای میانه هنوز محفوظ است
حالا پرسش اصلی این است که چرا با وجود مسیر امن و کوتاه بندر چابهار، این بار هند تصمیم به استفاده از خاک رقیب دیرین خود کرده است؟ هرچند هنوز هند دلیل این موضوع را اعلام نکرده است اما به نظر می‌رسد این موضوع ریشه در اختلافات چند سال اخیر دهلی-تهران بر سر تعهد هند برای توسعه بندر چابهار باشد. هرچند این بندر از تحریم‌های شدید ایالات متحده بر علیه ایران، معاف بود اما دهلی نسبت به توسعه آن تعلل کرده است، بطوریکه گاها زمزمه‌هایی شنیده شد که ایران از چین و پاکستان بجای هند برای توسعه این بندر استفاده خواهد کرد. از همین روی هند احتمالا به دنبال بازی با کارت پاکستان در برابر ایران است.
البته این موضوع به نفع پاکستان نیز خواهد بود چون بندر چابهار در واقع رقیب بندر گوادری است که در قالب کردیدور اقتصادی ۶۰ میلیارد دلاری چین و پاکستان در حال توسعه است. از همین روی؛ این به نفع پاکستان خواهد بود که همکاری هند و ایران با مشکل روبه رو شود. البته نباید رابطه نزدیک پاکستان و طالبان را نادیده گرفت چون هر اندازه وضعیت معیشتی و اقتصادی مردم افغانستان بیشتر شود میتواند، موقعیت طالبان در افغانستان را تضعیف خواهد کرد. بنابراین پاکستان به با این دو هدف، هرچند با اکراه، فعلا موافق صادرات گندم هند به افغانستان از خاک خود شده است.
در این میان؛ این پرسش نیز مطرح می‌شود که آیا این به معنای حذف چابهار است؟ شاید این موضوع برای هند درست باشد اما قطعا نمی‌تواند موقعیت راهبردی چابهار را تضعیف کند چون این بندر هنوز مناسب ترین راه برای پیوند کشورهای آسیای میانه به خلیج فارس و جنوب آسیا است، همچنین نقش کلیدی در توافقنامه عشق‌اباد دارد. بطوریکه در ماه‌های اخیر پیوستن عمان و ازبکستان بر توافقنامه چابهار دوباره مطرح شده و کشورهای قزاقستان، قرقیزستان و ترکمنستان نیز خواستار استفاده از طرفیت بنادر جنوبی ایران شده‌اند. بنابراین شاید هند به دنبال جایگزین چابهار برای فشار بر ایران باشد اما اهمیت آن بر کشورهای آسیای میانه هنوز محفوظ است.
نظر شما