گسترش روابط ایران و قطر؛بنادر، انرژی و راه در کانون توجه| چشم انداز یک میلیارد دلاری تجارت تا ۲۰۲۳

بازار؛ گروه بین الملل: دولت سیزدهم در دیپلماسی اقتصادی خود نگاه به شرق و افزایش تعاملات با همسایگان را در پیش گرفته و در این راستا در حال دنبال کردن اقداماتی مانند عضویت دائمی در سازمان شانگهای، حضور پررنگ در اتحادیه اقتصادی اوراسیا و مانند آن است. یکی از رخدادهای بین المللی اخیر جمهوری اسلامی در همین راستا، سفر چند روز گذشته رئیس جمهور به قطر است.

ابراهیم رئیسی به دعوت رسمی شیخ تمیم بن حمد آل ثانی و به منظور دیداری رسمی و نیز شرکت در ششمین اجلاس سران اوپک گازی، در روز دوشنبه دوم اسفند ماه به قطر سفر کرد. سفر رئیس دولت سیزدهم به عنوان چهارمین سفر خارجی و اولین سفر به یک کشور حوزه خلیج فارس در راس هیاتی اقتصادی_سیاسی به دوحه در حالی صورت گرفت که هدف از این سفر، شرکت در مجمع کشورهای تولید و صادرکننده گاز در جهان و توسعه روابط دوجانبه اعلام شده است.

رئیسی پیش از ترک تهران در جمع خبرنگاران بر فعال شدن دیپلماسی همسایگی به ویژه با کشورهای حاشیه خلیج فارس تاکید کرد و با اشاره به میدان مشترک گازی دو کشور ایران و قطر، توسعه روابط سیاسی و اقتصادی با این کشور را با اهمیت دانست.

حال پیش از بررسی جزئی تر و اتفاقاتی که در این سفر رخ داد، مختصری به روابط اقتصادی دو کشور می پردازیم:

قطر کشوری کوچک با جمعیتی ۳۰۰ هزار نفر است که از امکانات مالی و ظرفیت رسانه‌ای بالایی برخوردار بوده و نقش کلیدی در منطقه دارد. قطر بعد از امارات اولین کشوری که رابطه با ایران را در سطح سفارت ارتقا داد، به حساب می‌آید. علاقه این کشور به ایران دلایل مختلف داشته است. اولین دلیل وجود منبع مشترک گازی با ایران است. این منبع گازی بزرگترین در جهان به شمار می‌آید که قطر با آن بعد از روسیه و ایران به عنوان سومین کشور دارنده گاز جهان محسوب می‌شود. اشتراک در چنین منبعی که تمام هستی این کشور به آن بستگی دارد، موجب شده تا قطر در پی گسترش روابط خود با کشورهای دیگر من جمله ایران باشد.

این کشور عربی با درآمد ۲۵۰ میلیارد دلار در سال علاقه مند به سرمایه گذاری در کشورهای مختلف من جمله ایران که از موقیعت ژئوپلیتیک و ظرفیتهای بالایی برخوردار است، باشد، زیرا ایران طرف مطمئنی است که در گذشته به قطری ها کمکهای شایانی ارائه داده است. قطر در سال‌های اخیر رابطه پرتنشی با کشورهای عرب همسایه خود داشته و موقعیت جغرافیایی این کشور که تنها مرز خاکی آن با عربستان است، باعث شد تا تحت تحریم‌های عربستان و متحدانش قرار بگیرد که تاثیرات منفی بر اقتصاد این کشور برجای گذاشت. عربستان، مصر، بحرین و امارات متحده عربی با وارد کردن این اتهام به قطر که باعث بی ‌ثباتی در منطقه می ‌شود، از گروه ‌های تروریستی حمایت می ‌کند و با ایران مناسبات گرمی دارد، روابط دیپلماتیک با این کشور را قطع کردند و حریم هوایی، دریایی و زمینی خود را به روی آن بستند.

از طرفی؛ فاصله کوتاهی میان دو کشور وجود دارد و نزدیکترین راه را ایران نسبت به کشورهای دیگر به لحاظ مسافتی به غیر از کشورهای خلیج فارس با قطر دارد. امروزه، قطر در مهم‌ترین بازارهای سهام جهان، بزرگترین شرکت‌های خودروسازی و برجسته‌ترین مؤسسات مالی حضور دارد ضمن اینکه یکی از کشورهای پیشرو در صادرات گاز طبیعی مایع (LNG) و به عنوان بزرگترین تامین کننده LNG به اروپا در نظر گرفته می شود.

با این حال و با وجود نزدیکی سرزمینی ایران و قطر و پتانسیل بالای ایران در صادرات مواد کشاورزی و غذایی که در اولویت واردات قطر قرارد دارد اما داده‌های رسمی نشان می‌دهد که دو کشور نتواسته‌اند در بهره مندی از این پتانسیل موفق باشند. حجم تجارت ایران و قطر در حال حاضر رقم ناچیزی حدود ۴۰۰-۳۰۰ میلیون دلار است که ظرفیت افزایش به میزان یک میلیارد دلار در سال آینده را دارد.

حال در رابطه با این سفر و دستاوردهای آن مطالب زیر در خور توجه است:

آیت‌الله رئیسی در نخستین روز سفر خود به دوحه پایتخت قطر با تمیم بن حمد آل ثانی دیدار و گفت‌وگو کرد. پس از این دیدار، وزیران امور خارجه، نفت، راه و شهرسازی، میراث فرهنگی و نیروی ایران با همتایان قطری خود در حضور رییس‌جمهور ایران و امیر قطر اسناد همکاری دو کشور را امضا کردند. ۱۴ سند همکاری امضا شده در زمینه هواپیمایی، تجاری، کشتی‌رانی، رادیو تلویزیون، سیاست خارجی (لغو روادید)، برق، استاندارد و فرهنگی و آموزشی است که از میان این اسناد، شش سند همکاری توسط وزیر نیرو به عنوان رئیس ایرانی کمیسیون همکاری‌های مشترک اقتصادی ایران و قطر به امضا رسیده است.

توافقات اخیر برای توسعه همکاری‌های ایران و قطر در حالی به امضا رسید که سابقه همکاری‌های دو کشور دوست و همسایه در قالب کمیسیون‌ های همکاری مشترک به بیش از ۲۵ سال می‌رسد.

شرکتهای بزرگ گاز و نفت در صدد این هستند که با ایجاد رقابتها و حتی دشمنی ها بین کشورهای صادر کننده، بیشترین سود را کسب کنند، منطق و عاقلانه ترین راه نزدیکی ایران و قطر در این زمینه است؛ یعنی رقابت را بر سر ذخایر ارزی کنار گذاشته و یک همکاری را آغاز کنیم. رقابت میان دو کشور معنا ندارد زیرا قابلیت ها و پتانسیلهای دو کشور قابل مقایسه نیست.

بر همین اساس، این مسئله یک ضرورت است که دو طرف سوء استفاده های شرکتهای نفتی و گازی و سرمایه گذاران در خلیج فارس را محدود کنند. علاوه بر این، انجام پروژه های گازی مشترک در خلیج فارس از جمله استخراج و صادرات می تواند به تولید انبوه و کاهش هزینه ها منجر شود. در عرصه فروش نفت و گاز نیز اگر توافقی میان کشورهای گازی صورت گیرد، این کشورها از جمله ایران و قطر می توانند تعیین کننده قیمت گاز در جهان باشند.

در حالی که شرکتهای بزرگ گاز و نفت در صدد این هستند که با ایجاد رقابتها و حتی دشمنی ها بین کشورهای صادر کننده، بیشترین سود را کسب کنند، منطق و عاقلانه ترین راه نزدیکی ایران و قطر در این زمینه است؛ یعنی رقابت را بر سر ذخایر ارزی کنار گذاشته و یک همکاری را آغاز کنیم. رقابت میان دو کشور معنا ندارد زیرا قابلیت ها و پتانسیلهای دو کشور قابل مقایسه نیست.

بر همین اساس، این مسئله یک ضرورت است که دو طرف سوء استفاده های شرکتهای نفتی و گازی و سرمایه گذاران در خلیج فارس را محدود کنند. علاوه بر این، انجام پروژه های گازی مشترک در خلیج فارس از جمله استخراج و صادرات می تواند به تولید انبوه و کاهش هزینه ها منجر شود. در عرصه فروش نفت و گاز نیز اگر توافقی میان کشورهای گازی صورت گیرد، این کشورها از جمله ایران و قطر می توانند تعیین کننده قیمت گاز در جهان باشند.

در این سفر توافقنامه‌های اقتصادی و متعددی در حوزه‌های انرژی، بنادر و راه منعقد شد که یکی از آنها ایجاد تونل بین قطر و ایران بود و به نوعی بیشتر از موارد دیگر در کانون توجهات قرار گرفت. براین اساس این توافق مطالعات ساخت تونل زیر دریا بین ایران و قطر که یک پروژه بی‌نظیر به شمار می‌رود و از بندر دیر بوشهر تا قطر خواهد بود، آغاز می‌شود.

معاون وزیر راه و شهرسازی با بیان اینکه ایجاد تونل زیرزمینی قطر را به کل کشورهای شمالی، اروپا، کشورهای حوزه دریای خزر، شرق و غرب از طریق جاده و ریل وصل می‌کند، گفت: این پروژه یک تحول عظیم برای قطر و نیز جمهوری اسلامی ایران به شمار می‌رود تا خلیج فارس به شمال و جنوب متصل شود و ارتباط گسترده‌ای با کشورهای غرب آسیا و حاشیه دریای خزر تا مدیترانه به وجود آید.

این امر همچنین مستلزم هزینه‌های هنگفتی است که با توجه به وضعیت اقتصاد ایران، تا حد زیادی توسط قطر متحمل شود. باید توجه داشت که کوتاه‌ترین فاصله از شمال قطر تا سواحل ایران در نزدیکی دیر حدود ۱۹۰ کیلومتر است که تقریبا سه برابر طولانی‌ترین تونل حمل‌ونقل فعلی با ۶۸ کیلومتری خط شش متروی چنگدو در جنوب غربی چین است. همچنین این تونل مطرح شده، پنج برابر طولانی‌تر از طولانی‌ترین تونل زیردریایی کنونی خواهد بود که با ۳۸ کیلومتری زیر آب تونل مانش فرانسه و بریتانیا را به هم متصل می‌کند. تونل طولانی دیگر، تونل سیکان که جزایر هونشو و هوکایدو ژاپن را در زیر تنگه تسوگورو به هم وصل می‌کند، دارای طول ۲۳.۳ کیلومتری است.

ایران مایل است تونل جدید هم مسیر جاده‌ای و هم راه آهن را در خود جای دهد، اگرچه با توجه به فواصل موجود، بعید است که اتصال جاده‌ای امکان پذیر باشد. در حال حاضر، طولانی‌ترین تونل جاده‌ای جهان، تونل ۲۴.۵ کیلومتری Lærdal در نروژ است.

ایران قصد دارد از طریق قطر به بازارهای انرژی دسترسی پیدا کند. در همین راستا جواد اوجی، وزیر نفت ایران احتمالا در حاشیه اجلاس سران کشورهای صادرکننده گاز، با سعد بن شریدا الکعبی، وزیر انرژی قطر درباره امکان سوآپ گاز گفتگو کند. پیش‌بینی می‌شود اوجی و وزیر نیرو قطر در خصوص همکاری های دوجانبه در زمینه سوآپ گاز، مواضع مشترک در بازارهای جهانی و تشکیل کارگروه مشترک در میدان پارس جنوبی گفتگو خواهند کرد.

سوآپ گاز روشی رایج در این بازار است، بر این اساس که یک کشور گاز را از کشور دیگری دریافت می‌کند تا آن را به مناطق دیگر و یا به بازارهایی که کشور اول به آن دسترسی ندارد، را برساند. در صورت اجرایی شدن سوآپ گاز بین دو کشور، تهران می تواند از ظرفیت‌های دوحه استفاده کرده و به بازارهایی که به دلیل تحریم‌های آمریکا، امکان دسترسی به آن را نداشته دست یابد.

طبق این سناریو، میدان مشترک پارس جنوبی روزانه ۹۰۰ تریلیون فوت مکعب به قطر و ۷۰۰ تریلیون فوت مکعب از ایران یا حدود ۱۶۰۰ تریلیون فوت مکعب از این میدان به قطر پمپاژ می‌کند. ایران بخشی از ذخایر خود را به قطر واگذار خواهد کرد تا از طرف خود به خارج از کشور صادر کند. در حال حاضر ایران به دو بازار یعنی عراق و ترکیه از طریق خطوط لوله متصل است، و این امکان وجود دارد که قرارداد مبادله گاز به ایران اجازه دهد عرضه به این بازارها را افزایش دهد.

در رابطه با همکاری های ایران و قطر، یکی از توافقات می تواند در عرصه کشتیرانی باشد که البته در حال حاضر حوزه گردشگری مطرح می شود در حالی که می تواند شامل ابعاد مختلفی از جمله فعالیتهای صیادی و ماهیگیری مشترک، حمل و نقل بین المللی و غیره باشد. نکته مهم این است که پس از امضای یک توافق، راههای ایجاد می شود که منجر به همکاری های متعدد می گردد.

در عرصه حمل و نقل دریایی، همزمان با فعال کردن خطوط کشتیرانی میان قطر و ایران، بنادر ایران به خصوص بنادر جنوبی در بوشهر و خوزستان که نزدیکتر به قطر هستند، فعال تر خواهند شد در حالی که این مسئله موجب اشتغالزایی بیشتر خواهد شد. علاوه بر آن، این بنادر میتوانند پذیرای گردشگرانی باشند که از قطر سفر کرده و در این صورت گردشگری دریایی در آبهای معتدل و گرم به خصوص در فصل زمستان رونق می یابد.

بنابراین، این توافق نامه را می توان گشایشی برای انجام همکاری های بیشتر با ابعاد اقتصادی تلقی کرد. کشور ثروتمندی مانند قطر در طول سالهای گذشته کوشش کرده تا علاوه بر محل برگزاری جام جهانی و اجلاس گازی، به محل رفت و آمدهای بین المللی تبدیل شود. این مسئله به گردشگران ایرانی کمک می کند که گزینه های مختلفی برای سفر داشته باشند و تنها سفرها محدود به دوبی و استانبول نشود. همچنین ارتقاء مناسبات تجاری دوجانبه در حوزه دریایی، موجب رونق مسافرتهای دریایی و بنادر ایران می شود همانطور که قطر نیز منتفع می شود.

همانطور که می دانید، گردشگری در ایران به صورت هوایی و عمدتا زا طریق مرزهای ترکیه صورت می گیرد. در این اواخر، ایران کمتر از بندرعباس مسافر دارد که از طریق خلیج فارس برای گردشگری به ایران وارد شود. بر همین اساس با راه اندازی خط کشتیرانی ایران و قطر و فعال شدن خط بندر دیر واقع در جنوب بوشهر تا بندر الرویس، می توان به افزایش جاذبه های دریایی خلیج فارس افزود ضمن اینکه از ظرفیتهای خلیج فارسی که در زمان جدایی بحرین از ایران از آن محروم شدیم، بهره برداری صورت خواهد گرفت به طوری که از مخازن زیر دریا از طریق همکاریهای دریایی استفاده کرد.