توحید ورستان؛ بازار: روز سه‌شنبه یک مقام بلندپایه کاخ سفید در نشست خبری درباره تحریم‌های جدید آمریکا علیه مسکو گفت که ایالات متحده احتمال قطع روسیه از سیستم پرداخت‌های بین‌المللی سوئیفت را رد نکرد. وی افزود: سوئیفت جزو اولین بسته تحریمی نیست که ما وضع کردیم. اما سوئیفت را از گزینه های موجود تحریمی حذف نمی کنیم، بلکه گزینه ای وابسته به اقدام بعدی روسیه باقی خواهد ماند.
در ۲۱ فوریه، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، حاکمیت دو منطقه دونتسک و لوگانسک را به رسمیت شناخت. قراردادهای بعدی در مورد دوستی، همکاری و کمک متقابل با رهبران آنها امضا شد. پوتین به وزارت خارجه روسیه دستور داد تا روابط دیپلماتیک با این دو منطقه را برقرار کند و وزارت دفاع روسیه نیز موظف شد از حفظ صلح در سرزمین‌های آنها اطمینان حاصل کند.
ایالات متحده در دهه گذشته به طور فزاینده‌ای از تحریم‌ها به عنوان راهی در مشکلات دیپلماتیک استفاده کرده است، اما هدایت چنین ابزارهایی به سمت اقتصادی آنهم به اندازه اقتصاد روسیه کم‌سابقه بود. بنابراین، انجام این کار آنقدرها هم که به نظر می‌رسد به دلیل اندازه و موقعیت روسیه در اقتصاد جهانی ساده نیست و می‌تواند عواقب ناخواسته‌ای داشته باشد. بطوریکه یک مقام ارشد وزارت خزانه‌داری دولت اوباما گفته بود: «اقتصاد روسیه یک موجود متفاوت است. اندازه آن دو برابر هر اقتصادی بوده که ایالات متحده تا به حال تحریم کرده است.»
در حالی که اوکراین برای تهاجم احتمالی روسیه آماده می‌شود، مسکو نیز منتظر تحریم‌های واشنگتن و بروکسل بر موسسات مالی خود به ویژه مسدود کردن احتمالی دسترسی روسیه به سوئیفت است. ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین از ایالات متحده خواسته است که «تحریم‌های پیشگیرانه» را علیه مسکو اعمال کند. مقامات آمریکایی نیز اخیراً اعلام کرده‌اند که اقدامات جدید علیه کرملین، تجارت روسیه را منزوی کند.
سوئیفت یک سرویس پیام‌رسانی بلژیکی است که بیش از ۱۱۰۰۰ موسسه مالی را هنگام انتقال پول در سراسر جهان به هم متصل می‌کند. در واقع وجوهی را نگهداری یا انتقال نمی‌دهد، اما به بانک‌ها و سایر شرکت‌های مالی اجازه می‌دهد تا یکدیگر را از تراکنش‌ها آگاه کنند.
جایگزین روسی سوئیفت
در این میان اقدام تنبیهی غرب برای حذف روسیه از پیام‌رسان سوئیفت موضوع جدیدی نیست و تهدید به مسدود کردن دسترسی آن برای اولین بار در سال ۲۰۱۵ صورت گرفت. در مقابل مسکو از جایگزین سوئیفت به نام «سیستم انتقال پیام‌های مالی (SPFS)» پرده برداری کرد، البته هنوز ارتباط گسترده‌ای با موسسات مالی جهانی ندارد. همچنین در سال ۲۰۱۹، دیمیتری مدودف، نخست وزیر وقت روسیه اعلام کرد که مسکو انسداد سوئیفت را یک اقدام جنگی می‌داند.
حتی بانک‌های بلاروسی با عضویت در SPFS روسیه در حال آماده شدن برای تحریم‌های سخت‌تر غرب هستند. در سال ۲۰۲۰، حدود ۲۰ درصد از کل نقل و انتقالات بانکی داخلی روسیه از طریق SPFS انجام شد که نشان می‌دهد هنوز این سیستم هنوز جایگزین کاملی برای SWIFT برای پرداخت‌های بین المللی نیست. سوئیفت بیش از ۱۱۰۰۰ بانک را در بیش از ۲۰۰ کشور به هم متصل می‌کند و نزدیک به ۳۲ میلیون تراکنش در روز از طریق این سیستم انجام می‌شود.
در پی گفتگوهای بین ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه و شی جین پینگ، همتای چینی وی در ۱۵ دسامبر، کرملین اعلام کرد که روسیه و چین قصد دارند ساختارهای مالی مشترکی را توسعه دهند تا بتوانند روابط اقتصادی خود را به گونه‌ای عمیق‌تر کنند که کشورهای خارجی نتوانند بر آن تأثیر بگذارند
از سوی دیگر، SPFS بیش از ۴۰۰ کاربر روسی دارد و تا پایان سال ۲۰۲۰ تنها ۲۳ بانک خارجی از ارمنستان، بلاروس، آلمان، قزاقستان، قرقیزستان و سوئیس به جایگزین سوئیفت متصل شدند. در عین حال، می‌توان انتظار داشت کرملین SPFS را در سطح بین‌المللی گسترش دهد و کشورهایی که قصد دارند واردات نفت و گاز طبیعی روسیه را دارند احتمالاً به سیستم معاملات بانکی جدید روسیه خواهند پیوست.
علاوه بر این، با توجه به اینکه بانک‌های چینی تاکنون تمایل چندانی به پیوستن به SPFS ندارند، این موضوع نیز جای سوال دارد که آیا روسیه می‌تواند به تجارت معمول خود با چین ادامه دهد، البته بانک‌های روسی می‌توانند بخشی از «سیستم پرداخت بین‌بانکی فرامرزی چین (CIPS)»، نسخه چینی سوئیفت شوند که در سال ۲۰۱۵ تأسیس شد.
در پی گفتگوهای بین ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه و شی جین پینگ، همتای چینی وی در ۱۵ دسامبر، کرملین اعلام کرد که روسیه و چین قصد دارند ساختارهای مالی مشترکی را توسعه دهند تا بتوانند روابط اقتصادی خود را به گونه‌ای عمیق‌تر کنند که کشورهای خارجی نتوانند بر آن تأثیر بگذارند.
پیامدهای اقتصاد؛ نتیجه باخت-باخت
قطع ارتباط روسیه با تراکنش‌های مالی جهان، هر زمان که صورت بگیرد عواقب جدی برای اقتصاد خواهد داشت. با این قطعی به طور خودکار تمام تراکنش‌های بین‌المللی متوقف می‌شود و زمانی که بانک‌های روسیه از استفاده از سوئیفت منع شوند، قادر به پرداخت هزینه واردات و دریافت پول صادرات را نخواهد بود.
صادرکنندگان بزرگ روسیه از جمله بخش‌های مهم انرژی، کشاورزی یا نظامی، بیشترین آسیب را در چنین سناریویی خواهند دید. ممنوعیت سوئیفت همچنین بانک‌های روسی را از بازار اروپا دور می‌کند و سؤالاتی پیرامون نحوه خرید گاز توسط کشورهای اروپایی را مطرح می‌کند. بنابراین اگر روسیه از سوئیفت خارج شود، به ناچار برای دور زدن محدودیت‌ها از واسطه‌های دیگر کمک میگیرد البته اما این واقعیت که روسیه دیگر به سیستم بانکی جهانی متصل نیست، شوک بزرگی برای بخش مالی داخلی وارد خواهد کرد.
پارلمان اتحادیه اروپا قبلاً طرحی را مبنی بر حذف روسیه از سیستم پرداخت بین‌المللی را تصویب کرده است و همچنین انتظار می‌رود که ایالات متحده شرکای اروپایی خود را برای قطع روابط مالی با کرملین تحت فشار قرار دهد. اما نتیجه این تماس‌ها می‌تواند معکوس باشند، چون عملاً بسیاری از کشورها را مجبور می‌کند از رقبای SWIFT یعنی SPFS یا CIPS، برای ادامه تجارت با روسیه استفاده کنند.
اخراج بانک‌های روسی از سوئیفت قطعا دردناک‌ترین اقدام مالی‌ای نیست که ایالات متحده می‌تواند علیه کرملین اعمال کند. اگر واشنگتن تصمیم بگیرد که تحریم‌ها را علیه موسسات مالی دولتی و خصوصی روسیه هدف قرار دهد، عواقب آن برای اقتصاد روسیه شدید خواهد بود اما حذف روسیه از سوئیفت پیامدهای اقتصادی برای کشورهای اروپایی نیز خواهد داشت، بطوریکه نمی‌توانند واردات نفت، گاز و فلزات را در نتیجه ناتوانی روسیه در دریافت ارز خارجی وارد کنند
البته در مارس ۲۰۱۲ و تحت فشار ایالات متحده، با تشدید تحریم‌های بین المللی علیه تهران به دلیل برنامه هسته‌ای، بانک‌های ایرانی از سوئیفت خارج شدند. در نتیجه، صادرات نفت ایران از حدود ۲.۵ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۱۱ به حدود یک میلیون بشکه در سال ۲۰۱۴ کاهش یافت. البته در سال ۲۰۱۶، دسترسی تهران به عنوان بخشی از توافق هسته‌ای ایران موسوم به برجام بازگردانده شد، اما دو سال بعد سرویس مالی جهانی دوباره بانک‌های ایرانی را در لیست سیاه قرار داد.
اخراج بانک‌های روسی از سوئیفت قطعا دردناک‌ترین اقدام مالی‌ای نیست که ایالات متحده می‌تواند علیه کرملین اعمال کند. اگر واشنگتن تصمیم بگیرد که تحریم‌ها را علیه موسسات مالی دولتی و خصوصی روسیه هدف قرار دهد، عواقب آن برای اقتصاد روسیه شدید خواهد بود اما حذف روسیه از سوئیفت پیامدهای اقتصادی برای کشورهای اروپایی نیز خواهد داشت، بطوریکه نمی‌توانند واردات نفت، گاز و فلزات را در نتیجه ناتوانی روسیه در دریافت ارز خارجی وارد کنند.
آقای اسمیت، مقام سابق وزارت خزانه‌داری، گفت که ایالات متحده و اروپا ممکن است به دنبال راه‌هایی برای معافیت برخی بخش‌های روسیه مانند انرژی از تحریم‌ها باشند. با این حال، اقدامات برای قطع اقتصاد روسیه می‌تواند عواقب ناخواسته‌ای مانند اقدام تلافی جویانه مسکو داشته باشد که بازارهای جهانی را متزلزل می‌کند.
آقای مدودف که اکنون نایب رئیس شورای امنیت روسیه است، هفته گذشته گفت که سیستم جدید کاربردی است و در صورت قطع ارتباط این کشور با سوئیفت، جریان‌های مالی در داخل روسیه ادامه خواهد داشت. او اذعان کرد که اگر این اتفاق بیفتد، نقل و انتقالات مالی بین المللی ممکن است پیچیده شود. او گفت: بله، آنها دشوارتر خواهند بود، واضح است، اما این یک فاجعه نخواهد بود.
ماریا اسنگووایا، محقق مدعو در دانشگاه جورج واشنگتن و یکی از نویسندگان گزارش شورای آتلانتیک درباره تحریم‌های آمریکا علیه روسیه، گفت: «قطع روسیه از سوئیفت – آنقدر که مقامات غربی تصور می‌کنند برای روسیه دردناک نخواهد بود».
همچنین اتصال ایران به سوئیفت روسی، در صورتی که این سامانه بتواند در سطح جهانی گسترش پیدا کند، با توجه به امکان استفاده از ارزهای ملی، می‌تواند گامی بلند در توسعه روابط بازرگانی کشورمان باشد
تاثیر بر روابط تجاری روسیه-ایران
همانطور که اشاره شد ایران پیش از روسیه و تحت تحریم‌های آمریکا از سوئیفت خارج شده است، اما حالا این سیاست برای روسیه نیز اعمال می‌شود. بدون تردید قطع این پیام رسان تاثیرات آشکاری بر تجارت یک کشور دارد اما چون ایران از سال ۲۰۱۸ تحت تحریم‌های شدیدی اقتصادی است، تلاش کرد تا به جای استفاده از دلار از پول‌های ملی در مبادلات استفاده کند که در راس آنها روسیه قرار دارد. بنابراین عدم دسترسی بانک‌های روسی به سوئیفت تاثیر اندکی بر روابط تجاری با ایران خواهد داشت.
همچنین اتصال ایران به سوئیفت روسی، در صورتی که این سامانه بتواند در سطح جهانی گسترش پیدا کند، با توجه به امکان استفاده از ارزهای ملی، می‌تواند گامی بلند در توسعه روابط بازرگانی کشورمان باشد.
نظر شما