توحید ورستان؛ بازار: در دهه‌های اخیر، ایران روابط نزدیکی با برخی از کشورهای آمریکای لاتین به ویژه ونزوئلا برقرار کرده است. همکاری نزدیک ونزوئلا و ایران می‌تواند برای ایالات متحده آزار دهنده باشد. البته رابطه نزدیک دو کشور که تحت تأثیر تحریم‌های شدید ایالات متحده قرار گرفته‌اند و به دنبال یافتن متحدان جدید برای کاهش تأثیر فشار تحریم‌ها هستند، نباید زیاد غافلگیرکننده باشد.
این دو کشور قبل از انقلاب ۱۹۷۹ ایران، روابط دوجانبه محدودی داشتند و زمانی که شاه ایران در سال ۱۹۷۹ کشو را ترک کرد، ونزوئلا یکی از اولین کشورهایی بود که حکومت جدید ایران را به رسمیت شناخت. تهران پس از پیروزی انقلاب برای تحکیم همکاری‌اش با یکی از تولیدکنندگان نفت جهان یعنی ونزوئلا، به ویژه در دوران ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد بین سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۳، سخت برنامه‌ریزی کرده بود. البته رابطه تهران با این کشور آمریکای لاتین به سال ۱۹۶۰ باز می‌گردد، که آن زمان یکی از اعضای موسس سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) بود.
با این حال زمانی که هوگو چاوز رئیس جمهور ونزوئلا شد، این رابطه نیز گرم‌تر شد. بین سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۳ ده‌ها دیدار دیپلماتیک بین دولت چاوز و دولت‌های خاتمی و احمدی نژاد انجام شد. دو کشور حدود ۳۰۰ توافقنامه با اهمیت و ارزش متفاوت از توسعه مسکن اقشار کم درآمد گرفته تا کارخانه‌های سیمان و خودرو را امضا کردند. آنها حتی یک بانک زیر نظر بانک توسعه صادرات ایران (EDBI) افتتاح کردند. همچنین ارزش سرمایه‌گذاری‌ها و وام‌های ایران در ونزوئلا تا سال ۲۰۱۲ به ۱۵ میلیارد دلار رسید.
البته بسیاری از پروژه‌های دو کشور ناتمام ماندند. کارخانه خودروسازی که چاوز ادعا می‌کرد ۲۵۰۰۰ دستگاه در سال تولید می‌کند، کمتر از ۲۰۰۰ دستگاه در سال ۲۰۱۴ تولید کرد یا یک کارخانه سیمان، که در سال ۲۰۰۵ اعلام شده بود، تا سال ۲۰۱۲ تولید خود را آغاز نکرد. در مقابل، ونزوئلا به ساحلی برای گسترش روابط دیپلماتیک و تجاری ایران با آمریکای لاتین تبدیل شد. چاوز ایرانی‌ها را به متحدان منطقه‌ای خود معرفی و کانال‌های ارتباطی را گشود که منجر به توافقات بین دولت احمدی نژاد و دولت‌های اکوادور، بولیوی و نیکاراگوئه شد.
روابط ایران و ونزوئلا پس از مرگ چاوز در سال ۲۰۱۳ نسبتا روند کاهشی به خود گرفت چون رییس جمهور بعدی آقای روحانی اولویت دادن به ونزوئلا را متوقف کرد. گذشته از چند توافق دوجانبه، مادورو به طور کلی قادر به حفظ رابطه‌ای که چاوز در نظر داشت با ایران نبود.
تورم بالا وجه مشترک دو اقتصاد
هر دو کشور دارای ذخایر عظیم نفت هستند. ونزوئلا و ایران به ترتیب ۳۰۰ و ۱۵۸ میلیارد بشکه ذخایر نقت اثبات شده دارند. با وجود ثروت نفتی اقتصادهای دو کشور شرایط خوبی ندارند و بر اساس داده‌های بانک جهانی، تولید ناخالص داخلی سرانه ونزوئلا از ۱۰،۵۶۸ دلار در سال ۲۰۱۵ به ۳۴۱۱ دلار در سال ۲۰۱۸ کاهش یافت.
طی چند سال گذشته، مردم ونزوئلا شاهد بسته شدن هزاران مغازه بوده‌اند و تجارت هم تحت فشار رکود اقتصادی گسترده و تحریم‌های فلج‌کننده اقتصادی است. بنابراین زمانی که یک سوپرمارکت بزرگ ایرانی در شرق کاراکاس در ماه ژوئیه سال گذشته افتتاح شد تا حدودی یک رویداد بزرگ تلقی شد. با این حال، چیزی که حتی غیرعادی‌تر بود این بود که خریدارانی که به فروشگاه هجوم می‌آوردند، به سختی درک می‌کردند که چه چیزی می‌خرند؛ بسیاری از برچسب‌های محصولات به زبان فارسی بود، نه اسپانیایی
در همین حال، نرخ تورم بالا ویژگی مشترک دو کشور است هرچند که اختلاف زیادی در این شاخص بین دو کشور وجود دارد. بر اساس داده‌های ارائه شده توسط بانک مرکزی این کشور، نرخ تورم ونزوئلا به ۳۵۰۰۰۰ درصد رسیده و تورم ایران بر اساس داده‌های رسمی اخیراً به ۴۱ درصد کاهش یافته است.
باید توجه داشت که تولید نفت ونزوئلا در یک سال گذشته به زیر ۱ میلیون بشکه در روز رسیده است که در زمان اوج تولید آن در سال ۲۰۱۶، ۴ میلیون بشکه در روز بود. تولید نفت ایران نیز با سهمیه‌بندی اوپک و البته تحریم‌ها محدود شده و اخیراً حدود ۲.۵ میلیون بشکه در روز رسیده است.
از افتتاح سوپرمارکت تا صادرات بنزین
ونزوئلا که تحت تحریم شدید ایالات متحده قرار دارد، با بحران اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کند که باعث تورم بی‌سابقه و کمبود مواد غذایی، سوخت و دارو شده است. علیرغم داشتن بزرگترین ذخایر اثبات شده نفت جهان، تولید ناخالص داخلی (GDP) کاراکاس کاهش یافته و واحد پولی آن سقوط کرده است.
افتتاح سوپرمارکت ایرانی تنها بخشی از روابط گرم ونزوئلا و ایران است. طی ماه‌های گذشته، ایران تانکرهای بنزین، قطعات و کارشناسان تعمیر پالایشگاه و کشتی پر از غذا برای کمک به کشور بحران زده آمریکای جنوبی فرستاده است.
طی چند سال گذشته، مردم ونزوئلا شاهد بسته شدن هزاران مغازه بوده‌اند و تجارت هم تحت فشار رکود اقتصادی گسترده و تحریم‌های فلج‌کننده اقتصادی است. بنابراین زمانی که یک سوپرمارکت بزرگ ایرانی در شرق کاراکاس در ماه ژوئیه سال گذشته افتتاح شد تا حدودی یک رویداد بزرگ تلقی شد. با این حال، چیزی که حتی غیرعادی‌تر بود این بود که خریدارانی که به فروشگاه هجوم می‌آوردند، به سختی درک می‌کردند که چه چیزی می‌خرند؛ بسیاری از برچسب‌های محصولات به زبان فارسی بود، نه اسپانیایی.
همچنین تهران از دستیابی به توافقی با ونزوئلا برای مبادله بنزین و خدمات فنی و مهندسی برای تعمیر زیرساخت‌های نفتی در ازای حدود نیم میلیارد دلار طلا بسیار خرسند است. به باور برخی تحلیلگران این مبادله توانست اندکی از فشارها را کاهش دهد و برخی نیز آن را نمادین و نشانه‌ای از همبستگی دو دولت دانسته‌اند.
در این میان ایران به اندازه ونزوئلا عملکرد نامطلوبی نداشت، اما رکود عمیق و تورم شتابان این نگرانی را بین برخی از کارشناسان داخلی ایجاد کرد که ایران به سمت ونزوئلایی شدن حرکت می‌کند، اما اینگونه نشد و حتی این سوال مطرح شد که آیا ونزوئلا بیشتر شبیه ایران خواهد شد یا خیر؟
ایران در دو سال گذشته با ارسال موفقیت آمیز چندین تانکر سوخت به ونزوئلا که از کمبود سوخت رنج می‌برد، خبرساز شد. این اقدام نگرانی‌هایی را در ایالات متحده و در سراسر نیمکره غربی در رابطه با تقویت اتحاد بین دو کشور برانگیخته است. در واقع ایران با ارسال این نفتکش‌ها از کمپین فشار حداکثری ایالات متحده برای سرنگونی رژیم مادورو سرپیچی کرد.
محموله‌های بنزین نشان دهنده تعهدی دوباره بین دو کشور است که هر دو به طور فزاینده‌ای از نظر مالی و دیپلماتیک منزوی شده‌اند. اما ایران و ونزوئلا هنوز هم بسیار کمتر از سال‌های زمان چاوز همکاری می‌کنند.
مدل ایران برابر تحریم‌ها
کارشناسان سیاست خارجی اغلب ونزوئلا و ایران را به‌طور مشابه طبقه‌بندی می‌کنند، چون هر دو کشور تحت فشار تحریم‌های ثانویه ایالات متحده قرار دارند. تحریم‌های ثانویه ایالات متحده، کشورهای دیگر را از تجارت با آنها دلیل پیامدهای آن باز می‌دارد. این تحریم‌ها، درآمدهای صادراتی ونزوئلا را کاهش و آن را به یکی از بزرگترین بحران‌های اقتصادی در تاریخ آمریکای لاتین تبدیل کرد و همچنین باعث شد تا بیش از دو سوم ارزش ریال ایران کاهش و کسری مالی ایجاد شود، اما هر دو کشور را به نزدیکی بیشتر سوق داد.
در این میان ایران به اندازه ونزوئلا عملکرد نامطلوبی نداشت، اما رکود عمیق و تورم شتابان این نگرانی را بین برخی از کارشناسان داخلی ایجاد کرد که ایران به سمت ونزوئلایی شدن حرکت می‌کند، اما اینگونه نشد و حتی این سوال مطرح شد که آیا ونزوئلا بیشتر شبیه ایران خواهد شد یا خیر؟
از زمانی که جامعه بین‌الملل برای اولین بار تحریم‌های اقتصادی گسترده‌ای را علیه ایران در اواسط دهه ۲۰۰۰ اعمال کرد، سیاست‌گذاران ایرانی بارها تاکید کرده‌اند که در برابر تحریم‌ها ایستادگی خواهد کرد. تلاش ایران برای افزایش درآمد صادرات غیرنفتی، همراه با افزایش اتکای آن به بخش خصوصی، مدلی است که ونزوئلا نیز از آن الگوبرداری کرد البته مدت زیادی طول می‌کشد تا ونزوئلا بتواند به سرمایه گذاری بخش خصوصی به عنوان نقش پیشرو در بهبود اقتصاد فکر کند.
یا وقتی که ایران در نوامبر ۲۰۱۹ برای کاهش یارانه‌های سوخت حرکت کرد، مادورو نیز به رویه چندین دهه فروش بنزین با قیمت نزدیک به صفر پایان داد. در طرح جدیدی دولت ونزوئلا به خریداران اجازه میدهد تا هر مقدار بنزین را که می‌خواهند با قیمت‌های بین‌المللی خریداری کنند و فروش بنزین بدون یارانه توسط جایگاه‌های خصوصی انجام خواهد شد. مادورو دلیل فروش بنزین به قیمت بازار را خرید نقدی آن از ایران اعلام کرد.
تجارت دوجانبه
در دسامبر ۲۰۰۹ و در اوج رابطه دوجانبه، داده‌های صندوق بین‌المللی پول (IMF) نشان میدهد که تجارت ایران و آمریکای لاتین در سال ۲۰۰۸، ۲۰۹ درصد افزایش یافت. بر اساس این داده‌ها و علیرغم روابط عالی سیاسی و دیپلماتیک، تجارت دوجانبه بین ونزوئلا و ایران مانند سایر کشورهای آمریکای لاتین پیشرفت نکرد. به عنوان مثال، در حالی که تجارت برزیل و آرژانتین از سال ۲۰۰۷ به ترتیب ۸۸ و ۹۶ درصد افزایش یافته است، تجارت ونزوئلا نسبت به سال قبل ۳۱ درصد افزایش یافته است. پس از این تغییرات، ونزوئلا به پنجمین شریک تجاری بزرگ ایران در منطقه تبدیل شد.
اما به نظر می‌رسد تحریم ها موجب افزایش تجارت دوجانبه شده است. بطوریکه که ارزش صادرات ایران به ونزوئلا در پایان سال ۱۳۹۹ خورشیدی با افزایش عجیب ۵۸۶۹ درصدی به بیش از ۱۲۰ میلیون دلار رسید که از این نظر کارکاس در رتبه ۲۵ مقاصد کالاهای ایرانی قرار گرفت. همچنین میزان واردات ایران از ونزوئلا در پایان سال ۱۳۹۹ خورشیدی تقریبا ۲ میلیون دلار بود که نشان دهنده تراز تجاری به شدت مثبت به نفع ایران است.
نظر شما