ژئوپارک گاوخونی در باتلاق بی تصمیمی؛ وقتی ایده توسعه اقتصادی شرق اصفهان گم می شود

بازار؛ عاطفه علیان: بیش از یک سال از نگارش نامه‌ فعالان محیط زیست اصفهان خطاب به استاندار اصفهان مبنی بر پیگیری ایجاد ژئوپارک گاوخونی با هماهنگی با سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور می‌گذرد.

استانداری که بدون هیچ پاسخی به این مطالبه با روی کار آمدن دولت سیزدهم کرسی استانداری را، به مرتضوی استاندار جدید واگذار کرد و رفت؛ این بی‌توجهی اما باعث نشده فعالان محیط زیست این مطالبه را کنار بگذارند. آنها مصمم‌اند بار دیگر این موضوع را در سطوح مختلف پیگیری کنند.

در این زمینه کارشناس اقتصاد گردشگری با اشاره به اینکه ایجاد ژئوپارک در یک منطقه مستلزم وجود چشم‌اندازهای منحصربه‌فرد زمین‌شناختی، بوم شناختی و تاریخی است، به خبرنگار بازار می‌گوید: در پایاب زاینده رود در شرق اصفهان، پدیده‌های زمین‌شناختی نظیر کوه سیاه و تپه‌های ماسه‌ای ورزنه و کویر خارا و نمکزار جنوب تالاب و مخروط افکنه زاینده‌رود و تالاب گاوخونی و محوطه‌های باستانی نظیر محوطه باستانی سبا و تعداد قابل توجهی اثر تاریخی در محدوده شهرها و روستاهای منطقه وجود دارد.

محسن مرادی افزود: در کنار چشم‌انداز بوم شناختی با ده‌ها گونه گیاهی و جانوری ارزشمند و فرهنگ بومی منطقه ، راه را برای ایجاد ژئوپارک در پایاب زاینده و تالاب بین‌المللی گاوخونی، هموار می‌سازند.

این فعال محیط زیست و کارشناس اقتصاد گردشگری معتقد است ورود تالاب گاوخونی به فهرست تالاب‌های ارزشمند کنوانسیون رامسر در سال ۵۴، گویای ارزش‌های منحصربه‌فرد اکولوژیک این تالاب است و این موضوع کار را برای ایجاد و ثبت ژئوپارک گاوخونی نیز تسهیل می‌کند.

فراهم ساختن زیرساخت‌های لازم برای ژئوتوریسم
او می‌گوید: برای ایجاد یک ژئوپارک با استانداردهای جهانی، تدوین برنامه‌های حفاظتی برای زیست‌بوم منطقه مورد نظر، توانمندسازی جوامع محلی و فراهم کردن زیرساخت‌های لازم برای ژئوتوریسم و برگزاری منظم تورهای علمی و آموزشی و مشارکت اهالی منطقه در همه موارد یادشده نیز لازم خواهد بود.

ثبت ژئوپارک گاوخونی در صورت انجام، توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی منطقه را به دنبال خواهد داشت. بنابراین این موضوع را نباید یک فرآیند اداری یا حقوقی یا حتی صرفا زیست محیطی قلمداد کرد

مرادی ادامه می‌دهد: در واقع ثبت ژئوپارک گاوخونی در صورت انجام، توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی منطقه را به دنبال خواهد داشت. بنابراین این موضوع را نباید یک فرآیند اداری یا حقوقی یا حتی صرفا زیست محیطی قلمداد کرد.

توسعه پایدار اقتصادی در شرایط سایه کم‌آبی و دشواری‌های اقلیمی
او با تاکید بر اینکه ایجاد و ثبت ژئوپارک گاوخونی به حفاظت از ویژگیهای ارزشمند طبیعی و انسانی منطقه کمک خواهد کرد، می‌گوید: تا جایی که به فعالان محیط زیست مربوط می‌شود، همین اهداف حفاظتی مدنظر قرار دارد اما برای این منطقه و استان اصفهان و کشور، رقم خوردن چنین تحولی می‌تواند نمونه توسعه پایدار اقتصادی در سایه کم‌آبی و دشواری‌های اقلیمی نیز باشد و قطعا اقتصاد آسیب دیده پایاب حوضه زاینده‌رود را نیز متحول خواهد کرد.

این فعال محیط زیست می‌گوید: حقابه زیست محیطی تالاب گاوخونی در جدول منابع و مصارف حوضه آبریز زاینده‌رود، ۱۷۶ میلیون متر مکعب پیش‌بینی شده است و هر چند این میزان آب، حتی در صورت ورود به تالاب، برای احیای کامل آن کفایت نمی‌کند؛ اما متاسفانه وزارت نیرو در خصوص تامین همین حقابه مصوب و حداقلی نیز وظایف قانونی خود را به درستی انجام نمی‌دهد و به جای اولویت بخشی به محیط زیست، شاهد اولویت بخشی به انتقال آب از حوضه زاینده‌رود به حوضه‌های مجاور و اولویت‌بخشی به صنایع سنگین و آلاینده و کشاورزی با ارزش افزوده پایین هستیم. در حالیکه تامین حقابه زیست محیطی زاینده‌رود و گاوخونی و تمرکز بر صنعت گردشگری در حوضه آبریز گاوخونی می‌تواند ارزش افزوده و فرصت‌های شغلی بیشتر، بدون تخریب اکوسیستم، به دنبال داشته باشد.

این کارشناس اقتصاد محیط زیست معتقد است هنوز این نگرش واپس‌گرایانه در میان برخی مدیران استانی و ملی وجود دارد که تخصیص حقابه محیط زیست را فاقد کارکرد و ارزش اقتصادی و به بیان ساده، هدر رفت آب می‌بیند.

او ادامه می‌دهد: تا وقتی این ذهنیت دور انداخته نشده و به ویژه وزارت نیرو رویکردهای سازه‌ای و تقلیل‌گرایانه برای حل مسائل را کنار نگذارد، هم اقتصاد و هم منابع طبیعی آسیب‌های گسترده را شاهد خواهد بود.

مرادی همچنین در خصوص پیگیری‌های جدید در خصوص ژئوپارک گاوخونی تصریح می‌کند: این موضوع از سوی مدیران کل و معاونت‌های مربوطه در استانداری اصفهان باید با جدیت بیشتری در دستور کار قرار گیرد و فعالان محیط زیست نیز تمام تلاش خود را در این جهت به کار خواهند گرفت.

تاسیس یک ژئوپارک علاوه بر حفاظت و نگهداری میراث زمین شناختی یک سرزمین تاثیر مستقیم در بهبود وضعیت اقتصادی، منجر به ارتقاء هویت فرهنگی-اجتماعی سرزمین میزبان باشد

نقش ویژه ژئوپارک در رونق اقتصاد محلی و بومی
امروزه ژئوتوریسم و ژئوپارک رویکرد اصلی توسعه گردشگری در بسیاری از کشورهای پیشرفته و همچنین کشورهایی است که منابع و ذخایر طبیعی محدود داشته و یا از لحاظ صنایع و تولیدات وابسته به آن ضعیف هستند. تاسیس یک ژئوپارک علاوه بر حفاظت و نگهداری میراث زمین شناختی یک سرزمین تاثیر مستقیم در بهبود وضعیت اقتصادی، منجر به ارتقاء هویت فرهنگی-اجتماعی سرزمین میزبان باشد. در این راستا، نقش اصلی ژئوپارک کمک به جوامع محلی برای احیا و تقویت هویت محلی و فرهنگی با توجه به اصول توسعه پایدار است.

فعال محیط زیست و اقتصاد گردشگری ورزنه نیز، در خصوص پیگیری مطالبات فعالان محیط زیست در خصوص ژئوپارک گاوخونی به خبرنگار بازار می‌گوید: با توجه به تغییرات تیم مدیریت استان باید از نو پیگیری ها را آغاز کنیم چرا که پیگیری بسیاری از مسائل در حال حاضر به علایق و سلایق مدیران وابسته است و با تغییر یک مدیر بسیاری از برنامه‌ها باید از صفر شروع یا پیگیری شوند.

رضا خلیلی با بیان اینکه چند نقطه از استان اصفهان مستعد ایجاد ژئوپارک است، می‌گوید: مطالعاتی در خصوص ایجاد ژئوپارک در انارک اصفهان توسط سازمان زمین شناسی انجام گرفته و به نظر این مراحل مطالعاتی به اتمام رسیده است اما در خصوص ژئوپارک گاوخونی هنوز به این مرحله نرسیده‌ایم.

وی وجود منابع معدنی و تمایل برخی دستگاه‌های اجرایی برای بهره‌برداری از این منابع را از موانع موجود برای ایجاد ژئوپارک در مناطق مستعد می‌داند چرا که به گفته او ایجاد ژئوپارک در یک منطقه ، امکان فعالیت معدنی در آنرا به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش خواهد داد

اشتغالزایی در سایه ژئوتوریسم و رونق گردشگری
این فعال محیط زیست می‌گوید: در صورت ایجاد ژئوپارک گاوخونی و فعال شدن پتانسیل ژئوتوریسم، میتوانیم شاهد اشتغالزایی مطلوب در این منطقه باشیم. چراکه تنوع جاذبه‌های زمین شناختی در پایاب زاینده رود و حوضه گاوخونی بالاست. در شمال تالاب گاوخونی کوه سیاه را داریم که یک کوه آتشفشانی از جنس بازالت است که نمای زیبای تالاب بین‌المللی گاوخونی را می‌توان از این کوه به نظاره نشست.

خلیلی ادامه می‌دهد: در فاصله حدوداً 20 کیلومتری از کوه سیاه غار آهکی را داریم که چشم‌انداز این غار در کنار یک تپه مرجانی و سنگ‌های آذرین می‌تواند برای گردشگران جذاب باشد و در جنوب گاوخونی حوضچه‌های ترسیب نمک را داریم و در این مورد نیز فرصتهای گردشگری نظیر نمک درمانی میتواند مورد توجه قرار گیرد.

وی ادامه داد: می‌توان در این ناحیه کلبه‌های نمکین با رعایت ملاحظات زیست محیطی ایجاد نمود و در شرق گاوخونی نیز تپه‌های ماسه‌ای به وسعت ۱۷ هزار هکتار را داریم که مناسب برای ورزشهای بیابانی و بیابان‌گردی به صورت کنترل شده است.

خلیلی با تاکید بر پتانسیل تبدیل محدوده تالاب گاوخونی به ژئوپارک معتقد است مانع اصلی احتمالا منافع بهره‌برداران معدنی این منطقه و سازمان صمت است. اما باید در جهت توجیه آنها تلاش کرد.

رکود گردشگری پس از شیوع کرونا
او با اشاره وضعیت رکود گردشگری پس از شیوع کرونا می‌گوید: بسیاری از مشاغل این بخش آسیب دیده‌اند و امیدواریم شرایط به حالت عادی برگردد و شاهد از سرگیری فعالیت های گردشگری باشیم.

خلیلی قوانین دست و پاگیر و برخوردها و تصمیمات سلیقه‌ای را از موانع اصلی فعالیتهای گردشگری می‌داند و معتقد است الزامات فرهنگی مقاصد گردشگری توسط تورها و همچنین تعامل مناسب با تورها توسط جوامع میزبان نیز از دیگر مواردی است که باید رعایت شود.

این فعال محیط زیست و گردشگری، آفرود سواری کنترل نشده در منطقه را نیز از دیگر مشکلات موجود در بخش گردشگری معرفی می‌کند و تعیین محدوده‌ای معین را برای آفرود سواری در منطقه را برای حفظ گونه‌های جانوری و گیاهی از آسیب‌های محتمل ، ضروری می‌داند.

خلیلی با اشاره به بارگذاری‌های جدید در حوضه زاینده رود و تاثیر منفی و مستقیم آن بر حقابه محیط‌ زیست معتقد است هر چند قانونا حقابه محیط زیست اولویت دوم پس از شرب است اما در عمل آخرین بخشی است که در فرآیند تخصیص آب ، مورد توجه قرار می‌گیرد. و در حال حاضر تنها در مواقعی که آب به منظور کشاورزی از سد زاینده رود رهاسازی می‌شود، شاهد ورود بخشی از زهاب‌های کشاورزی به پایاب رودخانه و تالاب هستیم.

اهمیت ژئوپارک در توسعه پایدار اقتصادی و اجتماعی شرق اصفهان
ژئوپارک، با ایجاد زیرساخت های مناسب مدیریتی اداره می شود و اهداف گسترده ای را برای توسعه پایدار اجتماعی و اقتصادی منطقه به کارمی بندد و بر خلاف انواع مناطق حفاظت شده طبیعی، ژئوپارک ها نه تنها ورود و حضور بازدیدکنندگان را محدود نمی کنند؛ بلکه برای حضور مردم طراحی شده اند. در ژئوپارک ها گردشگران برای بازدید از ژئوسایت ها و سایتهای طبیعی و فرهنگی حضور دارند و این حضور موجب رونق اقتصادی پایدار جوامع محلی خواهد شد.

مدیرکل زمین شناسی استان اصفهان نیز در خصوص چشم‌انداز ایجاد ژئوپارک گاوخونی به خبرنگار بازار می‌گوید: شرط مهم موفقیت یک ژئوپارک، وجود برنامه و راهبردهای مناسب و دقیق در مدیریت آنهاست؛ سه اصل حفاظت و بهره برداری اصولی از منابع زمین، آموزش و توسعه اقتصادی پایدار که در بدنه ژئوپارک جای دارد؛ به عنوان محورهای مهم در آمایش سرزمین نیز مطرح است.

رضا اسلامی می افزاید: در حال حاضر مردم منطقه به دلیل خشک شدن رودخانه زاینده رود و محدودیت فعالیتهای کشاورزی که اصلی ترین شغل آنها بوده است رو به استفاده از جاذبه های گردشگری در این منطقه آورده‌اند که افزایش تقاضای گردشگران برای بازدید از این منطقه میتواند تاییدی بر افزایش فعالیت‌ها در بخش گردشگری باشد.

وی که معتقد است در خصوص اهمیت ژئوپارک ها در استان تاکنون هیچکدام از نهاد و خود مجموعه استانداری روی خوشی نشان نداده‌اند، می گوید: یکی از موضوعاتی که از بدو شروع به کار اینجانب در اصفهان پیگیر آن بوده‌ام موضوع ژئوپارک ها و سایت های واجد شرایط در استان بوده است ولی گویا در استان به غیر از اتاق بازرگانی اصفهان که چندین جلسه در این خصوص برگزار کرد و در حد جلسه باقی ماند اتفاق خاصی نیفتاده است.

مدیرکل زمین شناسی استان اصفهان با اشاره به تفاهم‌نامه‌ی اخیر نماینده نایین با سازمان زمین شناسی در خصوص ژئوپارک جندق - خور و انارک، تصریح می‌کند: این موضوع فقط در حد تفاهم‌نامه بوده است و از آنجایی که انجام مطالعات ژئوپارکها و فرآیند ثبت ملی و جهانی آنها فرآیندی زمان‌بر است و نیاز به تامین اعتبار از سوی نهادهای ذیربط دارد و با توجه به اینکه سازمان زمین شناسی کشور به عنوان تنها نهاد مسئول در این زمینه تاکنون هیچگونه اعتباراتی در ردیف ملی یا استانی دریافت نکرده است.

مسئولان مجبورند در چشم انداز آینده اصفهان، ژئوتوریسم را مدمظر قرار دهند چراکه اکنون استان اصفهان ثمرات تمام آن تصمیمات نابخردانه در خصوص توسعه ناپایدار صنایع که اکنون معزلی برای استان شده است را با فرونشست زمین و آلودگی هوا تجربه می‌کند

او می افزاید: این پروژه ها با سرعتی بسیار کم ، پیش می‌رود. در حال حاضر در ایران که فقط یک ژئوپارک در سطح جهانی داریم که ژئو پارک قشم است و مراحل ثبت دومین ژئوپارک جهانی ما به نام ارس در حال طی شدن است.

چشم انداز ژئوتوریسم در استان اصفهان
اسلامی در خصوص چشم انداز ژئوتوریسم در استان اصفهان هم معتقد است مسئولان مجبورند که به این سو تغییر مسیر دهند چراکه اکنون استان اصفهان ثمرات تمام آن تصمیمات نابخردانه در خصوص توسعه ناپایدار صنایع که اکنون معزلی برای استان شده است را با فرونشست زمین و آلودگی هوا تجربه می‌کند.

او ابراز امیدواری می‌کند با توجه به شرایط موجود به جای توسعه صنعتی و کشاورزی، استان اصفهان به سوی توسعه گردشگری گام بردارد.

مدیرکل زمین شناسی استان اصفهان در ارتباط با اهمیت ایجاد ژئوپارک برای حفظ زیست‌یوم منطقه، مدیرکل زمین شناسی استان اصفهان می‌گوید: چنانچه ژئوپارک گاوخونی ایجاد شود و در زمره ژئوپارک‌های جهانی قرارگیرد دیگر هر گونه تعرض در حوزه گاوخونی ممنوع خواهد شد.

رونق گردشگری در سطح جهانی
وی می افزاید: بدین ترتیب دیگر به همین راحتی مجوز برداشت از ماسه های بادی تپه های ماسه بادی داده نخواهد شد دیگر اجازه دست درازی به رسوبات خود تالاب داده نخواهد شد. با رونق گردشگری در سطح جهانی منافع سرشاری نصیب مردمان این منطقه خواهد شد.

اسلامی می گوید: برای اینکه این مهم انجام شود، ابتدا باید مطالعات اولیه آن توسط کارشناسان زمین گردشگری سازمان زمین شناسی انجام شود بعد از آن هم انجام آموزش های محلی مردم منطقه، ساخت تابلوهای راهنما و ایجاد زیرساختها انجام شود و پس از آنکه این منطقه در زمره ژئوپارک های ملی ثبت شد؛ با توجه به اینکه ایران به عنوان تنها نماینده خاورمیانه یک نماینده در یونسکو دارد برای ثبت جهانی آن اقدام شود. برای طی این مراحل اعتباری در حدود ۳ تا ۵ میلیارد لازم است در حالیکه چند سال پیش هزینه انجام این مرحل کمتر از ۵۰۰ میلیون می‌شد.

وی معتقد است اگر مدیران استانی این موضوع را که تأسیس ژئوپارک، بالاترین کارایی و اثر بخشی را در زمینه اشتغال، درآمدزایی و ایجاد رفاه اجتماعی نسبی در روستاها، کانونهای کوچک جمعیتی، خواهد داشت؛ درک می‌کردند، هیچگاه در معرفی منطقه گاوخونی به عنوان ژئوپارک، که از راهبردهای مهم در راستای ایجاد توازن منطقه ای و سرزمینی و توسعه همه جانبه آن و به عنوان یکی از محورهای بنیادین آمایش سرزمین در راستای تعدیل نابرابری میان روستاها، مناطق محروم و شهرها از دیدگاه فرصت ها، منابع و مزایا، کوتاهی نمی کردند.

مدیرکل زمین شناسی استان اصفهان تصریح می‌کند: متاسفانه به جای استفاده از این میراث خدادادی که می‌تواند تولید ثروت کند، کمر به نابودی آنها گماشته‌اند. برنامه‌های غلطی در حوضه زاینده رود و تالاب گاوخونی صورت گرفته است.

عملا تالاب به جولانگاه گرد و غبار تبدیل شده و از طرف دیگر با دادن مجوزهای محدود برداشت از ماسه های بادی که چون سدی در مقابل گرد و غبار های برخواسته از گاوخونی عمل خواهد کرد، عملا سعی در صدد تخریب این جاذبه های طبیعی برآمده‌اند

وی ادامه می دهد: عملا تالاب به جولانگاه گرد و غبار تبدیل شده و از طرف دیگر با دادن مجوزهای محدود برداشت از ماسه های بادی که چون سدی در مقابل گرد و غبار های برخواسته از گاوخونی عمل خواهد کرد، عملا سعی در صدد تخریب این جاذبه های طبیعی برآمده‌اند و آنچه که بنده در اکثر مصاحبه های خود گفته‌ام این است که حل مشکلات حوضه زاینده رود و تالاب بین المللی گاوخونی از جنس نخواستن است تا نتوانستن چرا که هر کجا اراده کرده‌ایم و خواسته‌ایم پیروز بوده‌ایم.

شایان توجه است که نخستین و مهم‌ترین منبع درآمد ۸۰ کشور دنیا از محل صنعت گردشگری، ژئوتوریسم و زمین‌شناسی گردشگری است. این در حالی است که در ایران با توجه به مزیت‌های بالای جغرافیایی هنوز متاسفانه نتوانسته‌ایم ظرفیت‌های گردشگری و زمین‌شناختی خود را به جهان معرفی و زیرساخت‌های لازم را برای اشاعه و بهره‌برداری مناسب از این ظرفیت‌ها فراهم کنیم.

در تمام دولت‌ها این بخش به نوعی مغفول مانده و نمی‌توان گفت که صرفا دولت خاصی به بحث گردشگری و گردشگری معدنی کم‌توجهی کرده ‌است و تاسف بارتر اینکه استان اصفهان با داشتن پتانسیل های بالای زمینه گردشگری در استان چون کویر مرنجاب ، تالاب گاوخونی و شن های روان ورزنه، مجموعه معدنی انارک، کویر مصر و ریگزار جن، وجود آبشار های بسیار زیبایی چون سمیرم، پونه زار و... در این زمینه بسیار از قافله جهانی عقب است . به جای توجه به این پتانسل های خداددای که صندوق های ذخیره ارزی تمام نشدنی هستند سعی در توسعه صنعت و کشاورزی در منطقه ای کرده ایم که علاوه بر ایجاد خسارات جبران ناپذیری چون آلودگی هوا، فرونشست زمین به گونه ای سعی در تخریب این جاذبه ها بر آمده ایم.