توحید ورستان؛ بازار: ایران در سال‌های اخیر روابط اقتصادی خوبی با کشورهای آمریکای لاتین برقرار کرده است. جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران در ۲۱ آگوست با مقامات عالی‌رتبه شش کشور آمریکای لاتین از جمله بولیوی، شیلی، کوبا، اکوادور، نیکاراگوئه و ونزوئلا برای ارتقای روابط سیاسی و اقتصادی وارد مذاکره شد.
در حال حاضر هم ایران روابط قوی با برزیل، آرژانتین، ونزوئلا و بولیوی ایجاد کرده است. برای نمونه ایران و ونزوئلا متقابلاً روی پروژه‌های اقتصادی یکدیگر سرمایه‌گذاری و از ایدئولوژی سیاسی یکدیگر حمایت کرده‌اند.
شاید اینگونه به نظر بیاید که در میان تنش‌های اخیر بین ایالات متحده و ایران، برزیل بعنوان متحد سیاسی ایالات متحده یا شریک اقتصادی ایران مجبور به انتخاب یکی از آنها باشد؛ موضوعی که بولسونارو هنوز بطور کامل به آن تن نداده و حتی در سال ۲۰۲۰ اعلام کرد که روابط اقتصادی بین برزیل و ایران ادامه خواهد داشت
افت و خیز رابطه تهران-برازیلیا
حتی با وجود اینکه ژایر بولسونارو، رئیس‌جمهور راست‌گرای برزیل، به نوعی در راستای سیاست‌های دونالد ترامپ و ایالات متحده بود اما برزیل همچنان به عنوان شریک تجاری پیشرو ایران در آمریکای لاتین شناخته شد که اروگوئه و آرژانتین نیز دنباله روی آن هستند. رابطه ایران در ابتدا شروع به برقراری ارتباط مجدد با کشورهای آمریکای لاتین بصورت جزر و مد بود، زمانی که دولت‌های چپ در آمریکای لاتین جریان سیاسی را در دست داشتند، برای ایران مطلوب بودند چون افکار حکومتی مشابهی بر روی احساسات ضد آمریکایی توافق داشتند.
شاید اینگونه به نظر بیاید که در میان تنش‌های اخیر بین ایالات متحده و ایران، برزیل بعنوان متحد سیاسی ایالات متحده یا شریک اقتصادی ایران مجبور به انتخاب یکی از آنها باشد؛ موضوعی که بولسونارو هنوز بطور کامل به آن تن نداده و حتی در سال ۲۰۲۰ اعلام کرد که روابط اقتصادی بین برزیل و ایران ادامه خواهد داشت. این نشان میدهد که ایران و دیگر کشورهای آمریکای لاتین مایلند اختلافات سیاسی را کنار بگذارند تا متقابلاً به نفع اقتصاد ملی خود عمل کنند.
روابط تهران-برازیلیا قطعا برای بخش کشاورزی اقتصاد برزیل مهم است. ۲۴ آبان ماه سال ۱۳۹۹، یک کشتی برزیلی حامل ۷۲۰۰۰ تن ذرت فله از برزیل وارد چابهار، تنها بندر اقیانوسی ایران شد یا یک کشتی برزیلی به نام لیوینگ ۶۶۰۰۰ تن شکر را وارد چابهار کرد؛ این نمونه‌ها نشان میدهد که ایران به عنوان شریک تجاری مهم و مصرف کننده محصولات کشاورزی برزیل است.
هرچند همکاری‌های اقتصادی میان ایران و کشورهای آمریکای لاتین برای هر دو طرف سودمند است، اما پرسش اصلی این است که این روابط تا کجا پیش می‌رود؟ در ۱۰ نوامبر ۲۰۱۸، یک سناتور برزیلی به رئیس مجلس ایران گفت که برزیل با حمایت روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی در مقابل تحریم‌های ایالات متحده در کنار ایران خواهد ایستاد. اما روابط سیاسی بولسونارو با ایران کمتر دوستانه بوده است بطوریکه در سال ۲۰۱۹ پس از اینکه برزیل به دلیل تحریم‌های آمریکا از سوخت رسانی به دو کشتی ایرانی خودداری کرد، روابط دو کشور اندکی تیره شد. از همین روی، سیدعلی سقایان سفیر وقت ایران در برزیل گفت که کشورش ممکن است برای ذرت، سویا و گوشت تامین کننده جدیدی را پیدا کند.
هر چند که به نظر می‌رسد با برگزاری انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۲۰ آمریکا، روابط ایران و برزیل بهبود یافته و در نتیجه بر روابط اقتصادی بین دو کشور نیز تأثیر داشته است.
داده‌ها چه می‌گویند؟
برزیل تاکنون مهمترین شریک تجاری ایران در آمریکای جنوبی است، اما روابط تجاری بین دو کشور به طور قابل ملاحظه‌ای به نفع اقتصاد برزیل است. براساس داده‌های رسمی ایران در پایان سال ۱۳۹۹ با صادرات بیش از ۶۸ میلیون تومان به برزیل داشته است که نسبت به سال ۱۳۹۸ تقریبا ۳۵ درصد کاهش داشته است. براین اساس برزیل در رتبه ۳۳ مقاصد صادراتی ایران قرار دارد.
البته به گفته رییس اتاق مشترک بازرگانی ایران و برزیل؛ گمرکات دو کشور نمی‌توانند آمار رسمی را ثبت کنند، از همین روی آمار رسمی دقیق نیست. آمار گمرک برزیل برای صادرات به ایران حدود ۱ میلیارد و ۲۰۰ تا ۳۰۰ میلیون دلار است اما برخی از شرکت‌ها به دلیل مشکل مالی نمی‌توانند کالا را مستقیم برای ایران ثبت کنند بلکه به اسم ترکیه یا دیگر کشورها ثبت می‌شود
همچنین میزان واردات ایران از برزیل در پایان سال ۱۳۹۹، بیش از ۳۳۳ میلیون دلار بوده است که نسبت به سال قبل از آن کاهش ۳۹ درصدی را نشان میدهد. بنابراین میزان تراز تجاری ایران با برزیل منفی ۴۰۰ میلیون دلار برای تهران است.
البته به گفته رییس اتاق مشترک بازرگانی ایران و برزیل؛ گمرکات دو کشور نمی‌توانند آمار رسمی را ثبت کنند، از همین روی آمار رسمی دقیق نیست. آمار گمرک برزیل برای صادرات به ایران حدود ۱ میلیارد و ۲۰۰ تا ۳۰۰ میلیون دلار است اما برخی از شرکت‌ها به دلیل مشکل مالی نمی‌توانند کالا را مستقیم برای ایران ثبت کنند بلکه به اسم ترکیه یا دیگر کشورها ثبت می‌شود.
فرهاد عامریان خاطرنشان کرد که «کالایی را هم که بخواهیم به برزیل ارسال کنیم از آنجا که کشتی مستقیم نداریم به دبی می‌فرستیم و آنجا کراس‌استاف می‌کنیم و در یک کشتی دیگر به برزیل می‌رود؛ بنابراین مقصد دبی ثبت می‌شود. در مجموع بیش از ۵ میلیارد دلار صادرات برزیل به ایران و ۱۰۰ تا ۱۵۰ میلیون دلار صادرات ایران به برزیل است.»
جالب آنکه بیشتر کالاهای اساسی مانند نهاده‌های دامی، گوشت، مرغ و روغن که ارز ترجیحی دریافت می‌کنند از برزیل وارد ایران می‌شود.
انرژی ایران زیر ذره‌بین برزیل
اساس روابط ایران و برزیل به اجلاس سران G-۱۵ در سال ۲۰۰۴ در کاراکاس (ونزوئلا) برمی‌گردد که رهبرا دو کشور، لوئیس ایگناسیو لولا و محمود احمدی نژاد، برای امضای تفاهم‌نام تحکیم روابط تجاری (آراندا) ملاقات کردند. آن زمان شرکت انرژی برزیل، پتروبراس، موافقت کرد که با شرکت ملی نفت ایران (NIOC) برای اکتشاف منطقه توس در جنوب ایران همکاری کند.
اگرچه تراز تجاری ایران به نفع برزیل است، اما سرمایه گذاری ایران در سال ۲۰۱۹ به سرعت افزایش یافته است. هرچند که رئیس‌جمهور برزیل در راستای پیروی از خواسته‌های آمریکا در منطقه، ظرفیت ایران را برای بهبود سرمایه‌گذاری برزیل به‌عنوان یک شریک استراتژیک به‌طور قابل‌توجهی محدود کرد.
تهران و برازیلیا از سال ۲۰۱۹ شروع در حال بررسی این همکاری در بخش انرژب نیز هستند، براین اساس به ایران امکان میدهد یک پالایشگاه نفت در برزیل بسازد و همچنین برزیل در استخراج و ساخت تجهیزات نفتی از دریا مشارکت داشته باشد.
فرناندو کوئیلو فیلهو وزیر معادن و انرژی برزیل در دیدارد با علی سقائیان سفیر وقت ایران در برزیل درباره امکان ساخت پالایشگاهی در مارانهائو واقع در شمال شرقی برزیل توسط ایران گفتگو کند. بر اساس گزارش‌ها، چین و هند نیز علاقمند به ساخت یک پالایشگاه در آنجا هستند.
در حالی که انرژی همچنان یک حوزه اولویت برای همکاری است، اما به هیچ وجه تنها راه برای گسترش روابط اقتصادی بین دو کشور نیست. همانطور که اشاره شد برزیل شریک تجاری اصلی ایران است که بیشتر تجارت هم در بخش معدن و کشاورزی انجام می‌شود
ایران به سرمایه گذاری در ساخت پالایشگاه‌های Premium I و Premium II در ایالت‌های مارانهائو و سئارا در شمال شرقی برزیل که برای تولید سوخت‌های کم گوگرد طراحی شده‌اند، علاقه‌مند بود که البته به دلیل مشکلات مالی، رسوایی فساد و کاهش قیمت نفت، شرکت دولتی پتروبراس برزیل کار در هر دو پروژه را که انتظار می‌رفت بیش از ۱۵ میلیارد دلار هزینه داشته باشد، به حالت تعلیق درآورد.
همچنین از سال ۲۰۰۹، برزیل به ذخایر هیدروکربنی واقع در بخش ایران از دریای خزر مشتاق بوده است، سپس پتروبراس ۱۰۰ میلیون دلار برای اکتشاف بلوک توسان ایران در خلیج فارس سرمایه‌گذاری کرد، اما بعداً اعلام کرد که چاه‌های حفر شده توسط پتروبراس نتوانسته‌اند حجم قابل توجهی نفت از نظر تجاری به دست آورند.
در حالی که انرژی همچنان یک حوزه اولویت برای همکاری است، اما به هیچ وجه تنها راه برای گسترش روابط اقتصادی بین دو کشور نیست. همانطور که اشاره شد برزیل شریک تجاری اصلی ایران است که بیشتر تجارت هم در بخش معدن و کشاورزی انجام می‌شود.
عمده صادرات برزیل به ایران شامل غذا، دارو، مواد معدنی و خودرو است. محصولات کشاورزی بخش عمده‌ای از فروش خارج از کشور برزیل به ایران را تشکیل میدهد و سالانه ۴۰۰ میلیون دلار گوشت به ایران می‌فروشد.
همچنین در راستای تسهیل مبادلات ایران و برزیل، با لغو تحریم‌های مرتبط با پرونده هسته‌ای که در ژانویه ۲۰۱۶ از سوی جامعه بین المللی علیه ایران وضع شده بود، ایران می‌توانست شعب بانکی باز کند و فعالیت‌های بانکی خود را در برزیل آغاز کند که با بازگشت تحریم‌ها این موضوع تا حد زیادی محقق نشد.
ایران همچنین در سال ۲۰۱۶ با شرکت هواپیماسازی برزیلی امبرائر برای خرید ۱۰ جت مسافربری به توافق رسید. همچنین هواپیمای آتا ایر ایران اولین جت مسافربری سبک ۵۰ نفره ERJ ۱۴۵ را از این شرکت دریافت کرد. کیش ایر ایران در اوایل سال ۲۰۱۷ چهار فروند هواپیمای ۱۰۸ نفره امبرائر ۱۹۵ دریافت کرد. انتظار می‌رفت که تا مارس ۲۰۱۸ تعداد بیشتری از خطوط هوایی ایرانی از Embraer هواپیما دریافت کنند.
به نظر می رسد که آینده بسیار روشنی در مقابل رابطه اقتصادی ایران و برزیل وجود دارد که حور بخش خصوصی دو کشور میتواند سرعت آن را افزایش دهد. از همین روی تقریبا دو ماه پیش هم نمایندگی بازرگانی ایران در سائوپائولو برزیل تاسیس شد. الان این اتاق فعال است و بسیاری از مشکلات اقتصادی را میتواند برطرف کند.
نظر شما