بازار؛ گروه بین الملل: پس از عادی سازی روابط اسرائیل با برخی از کشورهای عربی از جمله امارات متحده عربی و بحرین، جریان تجارت دوجانبه با سرعت در حال گسترش است و در این بازه زمانی شاهد امضای توافقنامه‌های متعدد دوجانبه و چندجانبه در بخش‌های مختلف اقتصادی هستیم. داده‌ها و آمار رسمی نیز حاکی است که بخش تجارت و اقتصاد در کنار بعد سیاسی این موضوع، بیشترین تاثیرپذیری را داشته است.
براساس داده‌های رسمی، تجارت بین اسرائیل و کشورهای عربی در سال جاری و پس از زمان عادی سازی روابط افزایش چشمگیری داشته است. چندین توافقنامه دوجانبه در زمینه سرمایه‌گذاری، گردشگری، پروازهای مستقیم، امنیت و ارتباطات پس از پیمان موسوم به «صلح ابراهیم» علیرغم مخالفت فلسطینیان به امضا رسیده است.
آمارهای جدید نشان می‌دهد که میزان تجارت دوجانبه در هفت ماهه اول سال۲۰۲۱ در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته ۲۳۴ درصد افزایش یافته است. در این میان تجارت اسرائیل با امارات متحده عربی از ۵۰.۸ میلیون دلار بین ژانویه تا جولای ۲۰۲۰ به ۶۱۳.۹ میلیون دلار در مدت مشابه امسال رسیده است. همچنین بانک‌های اسرائیلی و اماراتی و سایر شرکت‌ها قراردادهای همکاری امضا و پروازهای مستقیم نیز برقرار کرده‌اند. در این میان حجم تجارت اسرائیل با مراکش از ۱۴.۹ میلیون دلار به ۲۰.۸ میلیون دلار، با اردن از ۱۳۶.۲ میلیون دلار به ۲۲۴.۲ میلیون دلار و تجارت با مصر نیز از ۹۲ میلیون دلار به ۱۲۲.۴ میلیون دلار افزایش یافته است
توافق عادی‌سازی روابط سال گذشته توسط امارات متحده عربی و بحرین امضا شد. البته این اقدام توسط فلسطینی‌ها محکوم و ادعا شد که این کشورها از موضع یکپارچه‌ای که بر اساس آن کشورهای عربی تنها پس از اجرای راه حل دو کشور صلح می‌کنند، دست کشیده‌اند. البته ابوظبی اعلام کرد که این توافق تلاشی برای جلوگیری از طرح الحاق کرانه باختری به اسرائیل است. با این حال، مخالفان معتقدند که عادی سازی روابط سال‌ها در راه جریان بوده زیرا مقامات اسرائیلی با وجود عدم روابط دیپلماتیک یا دیگر روابط، از امارات متحده عربی بازدید کرده و در کنفرانس‌های این کشور شرکت کرده‌اند.
توافق برق در برابر آب
هفته گذشته مقامات سه کشور امارات، اردن و اسرائیل با حضور جان کری، نماینده ویژه ایالات متحده در امور آب و هوا، توافقنامه سه جانبه‌ای را امضاء کردند که به گفته کارشناسان بزرگترین همکاری منطقه‌ای در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر است. البته پیشتر و در ۱۷ نوامبر ۲۰۲۱، یک وب‌سایت آمریکایی اعلام کرد که ابوظبی و تل‌آویو به امضای توافقنامه‌ای برای ایجاد یک نیروگاه خورشیدی غول‌پیکر در امان، پایتخت اردن، با بودجه امارات نزدیک می‌شوند. این پروژه عمدتاً دو هدف را دنبال می‌کند؛ تأمین برق اسرائیل و آب اردن. یعنی اردن در برابر صادرات برق تولیدشده از این نیروگاه، آب از اسرائیل وارد خواهد کرد.
بر این اساس پیش‌بینی می‌شود که این مزرعه خورشیدی تا سال ۲۰۲۶ به بهره‌برداری برسد و تا سال ۲۰۳۰ دو درصد از انرژی اسرائیل را تولید کند و در ازای آن اسرائیل علاوه بر آب، سالانه ۱۸۰ میلیون دلار برای به دولت اردن و شرکت اماراتی، مصدر، بپردازد. البته در اکتبر ۲۰۲۱، اسرائیل اعلام کرده بود که قصد دارد سالانه ۵۰ میلیون متر مکعب آب به اردن بفروشد که بزرگترین فروش آب در تاریخ دو کشور است. البته کارشناسان باور دارند که این اقدام اسرائیل از روی سخاوت نیست بلکه به دلیل درک این موضوع بوده که اردن در این مورد آسیب‌پذیر است. در واقع تل آویو معتقد است که تامین آب مورد نیاز اردن در حیطه نیازهای امنیتی اسرائیل قرار دارد.
اسرائیل که خود از نظر آب فقیر است، از سال ۲۰۰۵ شروع به شیرین سازی آب دریا کرد. از آن زمان به بعد ظرفیت نمک‌زدایی را به طور چشمگیری افزایش داده تا اکنون بیشتر نیازهای آبی اسرائیل را تامین کند. در آخرین برنامه‌های این دولت احتمالاً ۹۰ درصد مصرف شهری و صنعتی اسرائیل از آب شیرین‌سازی شده تأمین شود. اگرچه نمک‌زدایی هزینه زیادی دارد، اما کمبود دیرینه آب اسرائیل را حل کرد. واردات آب از اسرائیل برای امان کارآمدتر از توسعه قابلیت‌های نمک زدایی خود است زیرا خط ساحلی کوچک اردن در دریای سرخ در عقبه، در جنوب، از مراکز جمعیتی اردن دور است.
این توافق، در صورت تحقق، بهانه جدیدی برای همکاری غیرنظامی اسرائیل و اردن ایجاد خواهد بود. این کشورها قبلاً در زمینه فروش گاز طبیعی اسرائیل به اردن همکاری کرده‌اند، آنها حتی به توافقی آزمایشی برای یک پروژه برق آبی رسیدند که آب دریا را از دریای سرخ به بحر المیت در ۴۰۰ متری - پروژه Red-Dead هدایت می‌کند. البته به دلیل تردید اسرائیل در مورد سودمندی این پروژه و نگرانی عمومی در مورد تأثیرات آن بر بحر المیت، این توافق هرگز محقق نشد.
واکنش اردنی ها
البته پس از امضای این توافق اردن شاهد خشم مردمی و سیاسی از توافق با اسرائیل برای مبادله برق تولید شده در این کشور با آب آن بوده است. چون باور دارند که برق تولیدی اردن برای تامین شهرک‌های غیرقانونی اسرائیل استفاده خواهد شد. علاوه بر انتقادات سیاسی، گروه‌های مردمی و نهادهای حزبی این معامله کالایی را به عنوان «عادی‌سازی جدید» با اسرائیل محکوم کردند چون احتمالا در این شرایط سرنوشت اردن را به دست اسرائیل می‌سپارد.
نهادهای مردمی نیز این معامله را محکوم کردند و خواستار حمایت از مقاومت فلسطین در برابر اشغالگری اسرائیل به جای حمایت از اشغالگری علیه فلسطینیان شدند.
اسرائیل طولانی‌ترین مرز خود را با اردن دارد، مرزی که برای دهه‌ها از زمان جنگ داخلی اردن در سال ۱۹۷۰ به‌طور قابل‌توجهی باثبات و آرام بوده است بنابراین پتانسیل بالایی برای همکاری اقتصادی و زیست محیطی در این مووضوع وجود دارد. اما ملک عبدالله در اجرای این معامله محتاط خواهد بود. باید توجه داشت پیمان سازش در اردن بسیار منفور است. نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد که مردم به شدت با آن مخالف هستند و اردنی‌ها اسرائیل را تهدید شماره یک برای کشور خود میدانند. با این وجود، کاهش کمبود آب اردن یک ضرورت استراتژیک برای امان است و معامله با اسرائیل بخش طبیعی و ظریف راه حل است. همانند قراردادهای آبرسانی در گذشته، احتمالاً مخالفت‌های لفظی وجود خواهد داشت، اما تا زمانی که خرابکاری فیزیکی در پروژه صورت نگیرد، احتمالاً متوقف نخواهد شد.
برنده کیست؟
بسیاری از کارشناسان باور دارند که جنبه اقتصادی این مووع ظاهر قضیه است. یعنی اسرائیل از طریق امارات به دنبال متقاعد کردن سایر کشورهای عربی برای عادی سازی روابط است و به همکین دلیل تل آویو را برنده اصلی این توافق میدانند. از سویی این کشور هیچ اقدامی در ساخت این پروژه انجام نخواهد داد، چون یک شرکت اماراتی این نیروگاه را در اردن می‌سازد تا کمبود برق اسرائیل را پوشش دهد.
باید توجه داشت که اردن دومین کشور خشک جهان است و براساس اعلام وزارت آب این کشور، احتمالاً سالانه ۲۰۰ میلیون متر مکعب آب تحت این توافق دریافت خواهد شد. بنابراین موضوع گاز و آب اهرمی برای فشار بر امان در راستای تحقق اهداف سیاسی است.
برخی‌ها باور دارند که توافقی بین اماراتی و اسرائیلی وجود دارد که هدف آن افزایش کشورهای عربی در دایره توافقات عادی سازی روابط است. از همین روی اعمال برخی محدودیت ها از سوی امارات بر ادرن باعث تسلیم امان برای این توافقنامه شده است. در مورد امارات متحده عربی نیز این کشور از حدود ۹۰ میلیون دلاری که مجری پروژه سالانه دریافت می‌کند، سود خواهد برد.
چرا سعودی‌ها نارحت شدند؟
اما در این میان عربستان سعودی از این قدرت ناخشنود بود بطوریکه یک مقام ارشد اسرائیلی گفته است که دولت عربستان سعودی، امارات متحده عربی را برای عقب نشینی از این قرارداد بزرگ با اسرائیل و اردن تحت فشار قرار داده است. حتی ریاض یک توافق جایگزین عربستان، امارات و اردن را پیشنهاد کردند که اسرائیل را به حاشیه خواهد برد.
هنوز نمیتوان در مورد دلایل اصلی نگرانی سعودی ها صحبت کرد، اما میتوان به دو مورد آن اشاره کرد؛ تحت تاثیر قرار دادن طرح چشم انداز خاورمیانه سبز سعودی و دوم رقابت ریاض و ابوظبی برای رهبری جهان عرب.
سعودی‌ها احساس کردند این توافق برنامه‌های محمد بن سلمان ولیعهد را برای رهبری منطقه در زمینه آب و هوا از طریق چشم انداز خاورمیانه سبز خود تضعیف می‌کند. در این طرح عربستان سعودی با شعار مقابله با گرمایش زمین قرار است ۵۰ میلیارد درخت در غرب آسیا در راستای برنامه چشم‌انداز ۲۰۳۰ کاشته شود. از همین روی ولیعهد سعودی با مقامات کشورهای مختلف از جمله اردن، جیبوتی، اریتره و امارات درباره طرح خاورمیانه سبز گفتگو کرده بود.
در سال‌های اخیر ابوظبی به دنبال تحکیم جایگاه خود در میان کشورهای عربی به عنوان کشور تاثیر گذار بوده که به نوعی مغایر با نقش سنتی عربستان است. این موضوع باعث ایجاد تنش بین دو کشور نیز شده است؛ مثلا در در بازه سال ۱۹-۲۰۱۷، امارات و عربستان سعودی در برخی از مسائل منطقه‌ای مانند مشروعیت اسد در سوریه، وضعیت جنوب یمن و ماهیت تهدیدهای ایران و ترکیه اختلاف نظر داشتند که البته بیشتر آنها موضوعات سیاسی بود.
هرچند این اختلافات منطقه‌ای کاهش یافت اما رقابت و تنش‌های اقتصادی به عنوان منبع اصلی اصطکاک بین دو کشور ظاهر شده است مانند شکاف در مورد نحوه سهمیه‌بندی تولید در اوپک پلاس و اصلاح قوانین واردات توسط عربستان سعودی که بسیاری از کالاهای اماراتی از تعرفه ترجیحی حذف می‌شوند. حالا هم به نظر می‌رسد حذف سعودی ها از بزرگترین پروژه تجدیدپذیر منطقه این کشور آشفته کرده است چون این ترس را دارد که به نوعی تبدیل به الگوی همکاری با سایر کشورهای عربی نیز شود.
نظر شما