تهمینه غمخوار؛ بازار: طالبان از چند ماه قبل با تسلط کامل بر افغانستان، اداره این کشور را در اختیار گرفته و به دنبال آن، در مرزهای مشترک زمینی میان دو کشور نیز مستقر شده اند. آنها با تاکید بر لزوم روابط حسنه با همه کشورها معتقدند که داشتن روابط خوب با همسایگان بر امنیت منطقه تاثیر مستقیم بر جای خواهد گذاشت.
بر همین اساس، چندی پیش ذبیح‌الله مجاهد سخنگوی طالبان با انتشار متنی اعلام کرد که هیأت هایی از ایران و طالبان طی نشستی در رابطه با مسائل اقتصادی و تقویت روابط دوجانبه به توافقاتی رسیده اند. مجاهد همچنین گفت که برای تسریع روند تجارت توافق صورت گرفته که مرز دوغارون_اسلام قلعه برای ۲۴ ساعت فعال باشد و این توافق به زودی اجرایی خواهد شد.
همچنین دو طرف توافق کردند که ایران برای بهبودی روند تجارت و انتقالات، جاده‌های هشت استان افغانستان و گمرک هرات را توسعه دهد و کار عملی این روند تا یک ماه آینده شروع شود. علاوه بر آن، طبق توافق ایران و طالبان، قرار است که یک هیأت طالبان به ایران سفر کرده و با مقامات وزارت نفت ایران دیدار داشته باشد.
پیش از عملیاتی شدن این توافق و سفر طالبان به ایران، در هفته گذشته اولین دیدار یک مسئول ایرانی بعد از سقوط دولت پیشین به افغانستان صورت گرفت. حسن کاظمی قمی با هدف ایجاد یک هماهنگی تازه میان کشورها در خصوص تحولات افغانستان به این کشور سفر کرد و با مقامات عالی رتبه طالبان دیدارهایی انجام داد.
بر همین اساس و با توجه به اینکه به نظر می رسد که روابط و مناسبات جمهوری اسلامی ایران و امارت اسلامی طالبان در حال توسعه و گسترش است، خبرنگار بازار گفتگویی را با «دکتر محمد هاشم عصمت اللهی»، مشاور و عضو برد خاص «حامد کرزی»، رئیس جمهور پیشین افغانستان در تعیین مقامات ارشد و متخصص علوم ارتباطات ترتیب داده که در ادامه می خوانیم:
* چندی پیش سخنگوی طالبان اعلام کرد که به منظور تسریع روند تجارت، توافقی بین ایران و این گروه صورت گرفته به طوری که مرز دوغارون_ اسلام قلعه برای ۲۴ ساعت فعال باشد و این توافق به زودی اجرایی خواهد شد. از نظر جنابعالی آیا تحقق این امر امکان پذیر است؟
طالبان از زمانی که بر اریکه قدرت تکیه زدند، با شرایط جدیدی مواجه شدند، زیرا موضوعاتی چون حکومتداری، تجارت، بازرگانی و ساماندهی کشور پیش روی آنها وجود دارد. همگان شاهد بودیم که تحولات افغانستان بسیار سریع رخ داد، در حالی که خود طالبان هم تصور نمی کردند که همه چیز انقدر سریع اتفاق افتد. آنها در فرصت زمانی اندک به قدرت رسیدند در صورتی که هیچ کدام آمادگی اداره امور و مملکت را نداشتند. با این حال و در شرایطی که به قدرت رسیده و یک دولت موقتی را تشکیل داده اند، در جهت عمل به تعهداتشان باید به وضعیت اقتصادی مردم سر و سامان داده و نیازهای معیشتی شهروندان را تامین نمایند. همچنین، توجه به مرزها نیز حائز اهمیت است، زیرا در شرایط کنونی افغانستان به خودی خود تولید آنچنانی ندارد و کشاورزی و دامداری تحت تاثیر شرایط جنگ به شدت دچار خسارت شده است.
به طور کلی، اقتصاد افغانستان تحت تاثیر جنگ وابسته به اقتصاد کشورهای همسایه است. طالبان نیز به این امر مهم توجه دارند و می دانند که اگر مرزها از جمله مرز دوغارون و اسلام قلعه بسته شود، خسارات زیادی متحمل کشور می شود، در صورتیکه دولت باید نیازهای حداقلی مردم را چه در داخل افغانستان و چه منطقه مرزنشینان تامین کند.
بر همین اساس، من فکر می کنم که طالبان انگیزه زیادی در گسترش روابط تجاری و اقتصادی با کشورهای همسایه به خصوص ایران دارند؛ کما اینکه بازار افغانستان نیز بازار مطلوبی برای کالاهای ایرانی است.
زمانی که طالبان پیشنهاد میدهند و اعلام می کنند که مرز دوغارون_اسلام قلعه برای ۲۴ ساعت باز و فعال شود، درصددند تا نیازهای اقتصادی مردم و کالای مورد نیاز شهروندان تامین شود، اما مسئله اساسی این است که این پیشنهاد نیاز به تفاهم طرف ایرانی، عملیاتی شدن پروتکل ها و تضامین حقوقی دارد
در گذشته نیز روابط دو کشور و حضور کالاهای ایرانی در بازار افغانستان پررنگ بوده است. بنابراین، زمانی که طالبان پیشنهاد میدهند و اعلام می کنند که مرز دوغارون_اسلام قلعه برای ۲۴ ساعت باز و فعال شود، درصددند تا نیازهای اقتصادی مردم و کالای مورد نیاز شهروندان تامین شود، اما مسئله اساسی این است که این پیشنهاد نیاز به تفاهم طرف ایرانی، عملیاتی شدن پروتکل ها و تضامین حقوقی دارد.
به هر حال، روند و روش کاری و حرکتی آنها کمی آرام است و آنها کمی عقب مانده اند، زیرا مسائل حکومتداری، سیاسی و ساماندهی مملکت در اولویت برنامه های آنها قرار دارد. از این رو، این گروه با مشکلات و چالش هایی مواجه هستند که روند اجرایی برنامه هایشان را کند کرده است.
در پی سفر آقای قمی به افغانستان، این اطمینان حاصل شد که مرزها بسته نشده و تجارت دوجانبه کما فی السابق ادامه خواهد داشت و از ناحیه جمهوری اسلامی محدودیت هایی برای طالبان ایجاد نخواهد شد
من معتقدم که هم پاکستان و هم ایران دو کشور همسایه افغانستان هستند که در تامین نیازهای حداقلی مردم نقش تعیین کننده دارند؛ به خصوص اینکه جمهوری اسلامی مرزهای متعددی با افغانستان داشته و کالای ایرانی با ذائقه مردم افغانستان همخوانی بیشتری دارد. مردم هم از تولیدات و کالای ایرانی استقبال خوبی کرده اند. بر همین اساس، طالبان به این موضوع واقف شده اند.
* جنابعالی سفر نماینده ویژه ایران در سفر به کابل را چگونه ارزیابی می کنید؟
در پی سفیر اخیر آقای «حسن کاظمی قمی» نماینده ویژه رئیس جمهور ایران در امور افغانستان، در واقع رویکرد نو در روابط جمهوری اسلامی و افغانستان ایجاد شد. در حقیقت، سفر آقای قمی به معنای شناسایی دولت طالبان نبود، چرا که این شناسایی نیازمند طی شدن پروسه خاص خود است، اما به عنوان یک کشور همسایه این اطمینان حاصل شد که مرزها بسته نشده و تجارت دوجانبه کما فی السابق ادامه خواهد داشت و از ناحیه، جمهوری اسلامی محدودیت هایی برای طالبان ایجاد نخواهد شد. بنابراین، سفر این مقام ایرانی این پیامهای مهم را به همراه داشت.
* دیدگاه شما در خصوص به رسمیت شناختن امارت اسلامی توسط کشورهای مختلف به خصوص ایران و رویکرد جمهوری اسلامی به افغانستان جدید چیست؟
در خصوص به رسمیت شناختن طالبان و حکومت موقتی آنها، تا کنون هیچ کشوری، امارت اسلامی را به رسمیت نشناخته اند. همه کشورها شرایط خاص و تشکیل دولت فراگیر را پیشنهاد داده اند.
چندی پیش مقام معظم رهبری هم در این خصوص فرمودند که حاکمیت طالبان با حکومت فراگیر به رسمیت شناخته می شود. رهبر انقلاب اسلامی همچنین فرمودند که جمهوری اسلامی از مردم افغانستان حمایت خواهد کرد که این جمله بسیار مهمی در روابط فی مابین است.
من معتقدم که مسائل تجارت، بازرگانی و صادرات و واردات بالاتر از مسائل سیاسی و فرهنگی است و تامین حیات و معیشت مردم به خصوص که فصل زمستان در پیش است، بسیار ضروری به نظر می رسد. لذا، امیدوارم که طالبان بتوانند شرایط مدنظر جمهوری اسلامی را فراهم کنند تا از نقطه نظر مرزها، طالبان و مردم در تنگنا قرار نگیرند.
* طبق توافق اخیر ایران و طالبان توافق، قرار است که یک هیأت طالبان به ایران سفر کرده و با مقامات وزارت نفت ایران دیدار داشته و مشکلات خود را در این رابطه به طرف ایرانی شریک سازند و درباره رفع این مشکلات تصمیم گرفته شود. آیا طالبان مایل است تا ایران را به عنوان تامین کننده اصلی انرژی خود در نظر بگیرد؟ در حالی که پاکستان به دلیل قرابت قومی و قبیله ای با طالبان در تلاش است تا مسیر همکاری های خود با این کشور در مسیر رونق قرار گیرد و به نظر می رسد که ایران در حال دور زده شدن است.
ظرفیتها و پتانسیل کشورهای اطراف افغانستان متفاوت است. آن ظرفیتی که در جمهوری اسلامی ایران به لحاظ حوزه انرژی و نفت و گاز وجود دارد، در پاکستان قابل مشاهده نیست. طالبان آگاهند که چند درصد از تجارت افغانستان و مسائل اقتصادی کشور از طریق نفت و گاز ایران تامین می شود، در حالی که با قیمت ارزان و با کیفیت بالا در دسترس مردم قرار می گیرد. از طرفی، دو کشور از نظر مسافت به یکدیگر نزدیک بوده و مرز طولانی مشترک باهم دارند و جمهوری اسلامی با حداقل پنج تا شش ولایت افغانستان هم مرز است.
اما، پاکستان دارای اهرم های مربوط به خود است و به دلیل اشتراکات قومی و قبیله ای، در حالی که ۴۰ میلیون پاکستانی پشتون زبان در پاکستان زندگی می کنند و با پشتون زبانهای افغانستان قرابت قومی و گفتاری دارند، در تلاش بوده تا روابط خود را با افغانستان افزایش دهند. از طرفی پاکستان به عنوان یکی از بازیگران منطقه ای به دنبال دستیابی به منافع خود بوده است.
بنابراین، به نفع پاکستان است تا نفت و گاز آسیای مرکزی به خصوص ترکمنستان به این کشور راه یابد و در این راستا بسیار تلاش کرده در حالی که هنوز توفیقی کسب نشده است. لذا، رقابت اقتصادی میان پاکستان، هند و ایران قابل درک و لمس است و از همین رو، مسئله بندر چابهار در نقطه مقابل بندر گوادر و کراچی پاکستان مطرح می شود.
نکته مهم این است این رقابتها وجود دارد، اما طالبان به این نتیجه رسیده اند که مسیر رسیدن کالای اقتصادی در انحصار ترکمنستان، مسیر سختی است و از نظر کیفیت قابل مقایسه با ایران نیست. به هر حال، آنها به نفت و گاز ایران، ترکمنستان و ازبکستان نیاز دارند در حالی که اگر از طریق پاکستان این نیاز تامین شود، برای مردم افغانستان گران تمام می شود در حالی که به نفع پاکستانی ها تمام خواهد شد.
نظر شما