تهمینه غمخوار؛ بازار: بسیاری از ناظران، پاکستان را اصلی ترین حامی طالبان در افغانستان می‌دانند و معتقدند که روابط پاکستان با طالبان دارای زوایای پنهان و ملاحظاتی فراتر از پندارهای عمومی است. عده ای هم معتقدند که اسلام‌آباد از طالبان حمایت نمی کند و از همان ابتدا روابط آنها، دچار تنش بوده و عمدتا پاکستان در پی اعمال نفوذ در افغانستان بوده است.
در طی سالهای اخیر پاکستان به گونه ای رفتار و عمل کرده که مخالف گسترش نفوذ کشورهایی مانند هند و ایران که رابطه مطلوبی با افغانستان داشته اند، بوده و در میان کشورها این چین بوده که پاکستان کاری به کارش نداشته و مانع نفوذ آن در افغانستان نشده، زیرا از طریق چین میتواند نیازهای مالی افغانستان را تامین نماید.
بر همین اساس، برخی از تحلیلگران عقیده دارند که طالبان گروهی سازمان یافته از قوم پشتون در افغانستان هستند که قرابت بسیاری با پشتون های پاکستان دارند. با تسلط طالبان بر افغانستان، گویی به نظر می‌رسد که سطح تعاملات این دو کشور در مسیر رونق همکاری ها قرار خواهد گرفت و نفوذ هند متوقف خواهد شد در حالی که باید به این بعد هم توجه کرد که ظهور تروریسم غیرقابل کنترل در افغانستان پیامدهای وخیمی برای پاکستان به همراه خواهد داشت.
در همین راستا و بر اساس اهمیت موضوع، خبرنگار بازار گفتگویی را با «دکتر سید راشد عباس نقوی »، کارشناس و تحلیلگر پاکستانی حوزه شبه قاره دارای دکترای ادبیات و مدرس دانشگاه، در رابطه با روابط افغانستان و پاکستان و نفوذ هند را در افغانستان ترتیب داده که در ادامه میخوانیم.
* طالبان گروهی سازمان یافته از قوم پشتون در افغانستان هستند که قرابت بسیاری با پشتون های پاکستان دارند. با تسلط طالبان بر افغانستان، گویی به نظر می‌رسد که سطح تعاملات این دو کشور در مسیر رونق همکاری‌ها قرار می‌گیرد. ارزیابی شما در این باره و دور زدن ایران چیست؟
پاکستان، افغانستان را عمق استراتژیک خود می‌داند۔ در قرن نوزدهم، روسیه و انگلیس برای سلطه بر افغانستان به رقابت با یکدیگر پرداختند، این در حالی است که روسیه و آمریکا نیز با یکدیگر وارد جنگ شدند؛ اما سرانجام طالبان بر این کشور مسلط شد و پاکستان نقش محوری را در بازی بزرگ افغانستان به دست آورد.
چین برای رسیدن به منافع خود در افغانستان به دنبال پشتیبانی از پاکستان است. پاکستان روابط عمیق با طالبان دارد، اما اتهام تلاش برای برکناری دولت مورد حمایت آمریکا در کابل را رد می‌کند.
طالبان در مدیریت اوضاع افغانستان دچار مشکل است، اما پاکستان سعی دارد به این گروه کمک کند و یک نقش کلیدی در افغانستان ایفا نماید.
از طرفی چین به فکر استخراج معادن افغانستان است و در این زمینه با طالبان مذاکره کرده است، به طوری که چین و پاکستان به بازیگران اصلی در افغانستان تبدیل شده‌اند.
علاوه بر این، پاکستان درصدد است تا افغانستان به عمق استراتژیک اسلام‌آباد تبدیل شود، ضمن آنکه می‌خواهد در حوزه اقتصادی نیز بازار این کشور را در اختیار بگیرد و عملا اقتصاد افغانستان را به خود وابسته کند.
دستیابی به آسیای مرکزی از طریق افغانستان نیز از دیگر اهداف پاکستان در افغانستان است.
* موارد مطلوب پاکستان از بعد اقتصادی در افغانستان چیست؟ یعنی پاکستان در افغانستان بیشتر به دنبال چه می باشد؟
پاکستان به لحاظ سیاسی، به دنبال افغانستان پشتون و تحت کنترل خودش است و به لحاظ اقتصادی نیز می‌خواهد اقتصاد این کشور را به خود وابسته سازد.
از طرفی، امنیت خط ترانزیت انتقال انرژی برای اسلام آباد مهم است تا انرژی ترکمنستان از طریق افغانستان به پاکستان و یا هند منتقل شود. حقیقت این است که آب، موضوعی حیاتی برای پاکستان است.
۳۳ درصد از آب پاکستان از افغانستان تامین می شود و افغانستان در چند سال گذشته دو سد بزرگی را که آب آن به سمت ایران می‌آمدرا تکمیل کرده است.
این کشور طرح کنترل آب هایی را که به سمت پاکستان می‌رود را نیز آماده کرده و به دنبال سدسازی بر روی رودخانه‌هایی است که به سمت پاکستان می‌رود.
پاکستان به شدت از این موضوع ناراضی است و یکی از خواسته‌هایی که از افغانستان دارد، عدم ساخت این سدها است. در واقع پاکستان نگرانی‌هایی در رابطه با مرز و آب نسبت به افغانستان دارد۔
* اگر دولت آینده در کابل تلاش کند رویکرد عدم پذیرش دیورند را ادامه دهد، این موضوع همچنان یک چالش بزرگ برای امنیت ملی پاکستان خواهد بود. نظر شما در این باره چیست؟
دقیقا با شما موافقم. خط دیورند را طالبان به عنوان مرز رسمی قبول نخواهد کرد و ایده پشتونستان بزرگ همچنان توسط پشتون‌های ملی‌گرا و ناسیونالیستی دنبال می‌شود.
اختلافات افغانستان و پاکستان در مورد خط و یا مرز دیورند پیشینه تاریخی دارد و افغانستان این خط را به عنوان مرز بین المللی دو کشور قبول ندارد. پاکستان اصرار دارد که این منطقه خط مرزی دو کشور است۔
به تحلیل بعضی از کارشناسان سیاسی پاکستان اگر دولتی با ثبات در افغانستان ایجاد شود، قطعا در قالب یک کار دیپلماتیک این موضوع را پیگیری می کند و این مسئله ای است که دولت پاکستان قصد ندارد تحقق پیدا کند.
پاکستان حتی حاضر است از منافع اقتصادی از جمله منافع ترانزیتی در افغانستان گذشته و چشم پوشی کند تا این مسئله مطرح نشود. از طرف دیگر بخشی از طالبان قندهاری خواهان پیوستن مناطق پشتون نشین و بخشی از ایالات بلوچستان به خاک افغانستان هستند.
* آیا از دید شما تداوم تجربه پیشین اسلام آباد در حمایت از طالبان هزینه های زیادی را بر کشور متحمل خواهد کرد؟
به هر حال حمایت از تشکیل دولت طالبان در افغانستان، الگوی برخی گروه های افراطی نظیر تحریک طالبان پاکستان برای مقاومت در مقابل حاکمیت اسلام‌آباد و تلاش برای تشکیل امارت اسلامی در مناطق قبایلی آزاد و ایالت خیبر پختونخوا خواهند بود۔
این مسئله مشکل اصلی در روابط این دو کشور است که مسائل دیگر را تحت الشعاع خود قرار می‌دهد. پاکستان از اینکه دولت افغانستان در طول صد سال گذشته مرزش را به رسمیت نشناخته و ادعاهایی درباره بخشی از سرزمینش وجود دارد، رنج می برد.
* از آن جایی که بلوچ ها و پشتون ها در افغانستان زندگی می کنند، بنابراین، بسیاری از سیاست گذاران پاکستانی، نفوذ هند را در افغانستان به عنوان یک تهدید امنیتی بالقوه در نظر می گیرند. نظر شما در این خصوص چیست؟
هند مخالف فعال مایشا بودن پاکستان در امور افغانستان است و این موضوع را در نشست امنیت منطقه‌ای دهلی در ۱۹ آبان ۱۴۰۰ نشان داد.
هند احساس می‌کند در فروپاشی نظام سیاسی پیشین افغانستان، بیشترین آسیب را دیده و نمی‌خواهد حکومت طالبان برای خود پیامدهای منفی امنیتی، اقتصادی و سیاسی داشته باشد. بنابراین هند بیکار نخواهد نشست.
* آیا پاکستان خواهان حکومت در افغانستان است تا نفوذ هند را متوقف کند در حالی که ظهور تروریسم غیرقابل کنترل در افغانستان پیامدهای وخیمی برای پاکستان دارد؟
اسلام‌آباد دنبال حکومت کنترل شده و وابسته به خود در افغانستان است. پاکستانی ها تعجیل دارند تا هر چه زودتر از طریق شبکه حقانی که بخشی از نیروهای نظامی طالبان هستند، فضا را به نفع خود مدیریت کنند و اجازه ندهند که طالبان از مداری که آن ها می خواهند خارج شوند.
هند درباره نقش آفرینی در افغانستان به انزوا کشیده شده و سعی دارد نقشی در این زمینه به دست آورد۔ هند برای نفوذ دوباره در افغانستان با تمام گروه‌های موجود در این کشور به ویژه طالبان وارد مذاکره شده است.
اگر چه سلطه طالبان بر افغانستان سبب شد تا هند بسیاری از منافع خود را از دست بدهد، اما این تصور اشتباه است که دهلی نو از نقش آفرینی و حفظ منافع خود در این کشور عقب نشینی خواهد کرد.
در این شرایط وظیفه پاکستان و کشورهای همسایه افغانستان تلاش برای ثبات در این کشور است.
نظر شما