لزوم ورود بخش خصوصی به تملک بناهای قدیمی با ایجاد هتل سنتی

اتابک صفری تورج*؛ بازار: بناهای تاریخی در هر شهر نشان‌ دهنده پیشینه و هویت تاریخی آن شهر محسوب می‌شود و دارای ارزش و اهمیت فراوانی است.

این آثار، میراثی همگانی است که تمدن دیرینه را در کشورهایی همچون ایران که مملو از این بناها است به نمایش می‌گذارد اما اولین نکته درخصوص بناهای تاریخی، حفظ و نگهداری این بناها است، زیرا آنها علاوه بر اینکه دارای ارزش میراثی قابل ‌توجهی هستند، ارزش افزوده بالایی هم برای کشور به همراه دارند اما تجربه نشان داده با مدل فعلی مواجهه دولت با مالکان این بناها، امکان حفظ آنها بسیار سخت یا غیرممکن است.

قوانین محافظت از این املاک به ‌دلیل آنکه صرفه اقتصادی حداقلی برای مالک ندارد نمی‌تواند مشارکت مالک را به همراه داشته باشد و به نظر می‌رسد مالکان بناهای دارای ارزش تاریخی با قابلیت ثبت ملی، به مدیریت ملک براساس قواعد وزارت میراث‌فرهنگی تمایلی ندارند

قوانین محافظت از این املاک به ‌دلیل آنکه صرفه اقتصادی حداقلی برای مالک ندارد نمی‌تواند مشارکت مالک را به همراه داشته باشد و به نظر می‌رسد مالکان بناهای دارای ارزش تاریخی با قابلیت ثبت ملی، به مدیریت ملک براساس قواعد وزارت میراث‌فرهنگی تمایلی ندارند و در مقابل، به‌دلیل نبود تضامین کافی برای حفظ املاک تاریخی، این ساختمان‌ها به شکل عمدی یا سهوی دچار تخریب گسترده می‌شود.

همانگونه که اشاره شد برخی از این بناها دارای مالکیت خصوصی هستند به این معنا که ارگان‌های دولتی همچون وزارت میراث‌فرهنگی نمی‌توانند به‌صورت دستوری، کاربری آنها را همسو با گردشگری و میراث‌فرهنگی کنند.

اما یکی از وظایف تعریف ‌شده برای وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، ایجاد شرایط لازم به‌منظور جذب مالکان خصوصی بناهای تاریخی برای ورود به بازار گردشگری و ممهور شدن این بناها به مهر وزارت میراث‌فرهنگی از بابت ثبت تاریخی است.

 اغلب این بناها از نظر تاریخی دارای قدمت و جایگاه میراثی قابل‌توجهی هستند اما به علت اینکه تاکنون دولت نتوانسته سیاستی را در پیش بگیرد که موجب تشویق مالکان این بناها شود تا آنها املاک خود را به‌منظور درآمدزایی در اختیار ارگان مربوطه قرار دهند از این بناها در کارهایی به جز گردشگری بهره‌برداری می‌شود.

برخی مالکان این بناها عمدا یا سهوا به گونه‌ای املاکشان را مدیریت می‌کنند که تحت تاثیر تخریب جزئی یا گسترده‌ای که در بنا رخ می‌دهد، هر نوع نگهداری و ثبت تاریخی آن به بن‌بست بخورد و اجازه سریع ساخت‌وساز یا تغییر کاربری برای آنها صادر شود

از همین رو برخی مالکان این بناها عمدا یا سهوا به گونه‌ای املاکشان را مدیریت می‌کنند که تحت تاثیر تخریب جزئی یا گسترده‌ای که در بنا رخ می‌دهد، هر نوع نگهداری و ثبت تاریخی آن به بن‌بست بخورد و اجازه سریع ساخت‌وساز یا تغییر کاربری برای آنها صادر شود.

بنابراین باید پذیرفت در این عرصه با ضعف دولت در تقابل با این تاکتیک مالکان خصوصی مواجه هستیم؛ تاکتیک استفاده نادرست از بناها به‌منظور سرعت بخشیدن به تخریب آنها مدت‌ها است که در کشور به‌منظور خروج از نظارت دولت بر این املاک استفاده می‌شود و این اقدام، یک چالش قدیمی در کشور به‌شمار می‌رود که حوزه میراث فرهنگی نیز درحال‌حاضر با آن دست و پنجه نرم می‌کند.

در حال حاضر در بناهای با مالکیت دولتی و عمومی شرایطی حاصل شده است که صندوق حفظ و احیا بناهای تاریخی می‌تواند بر این بناها نظارت کافی داشته باشد.

در چنین شرایطی مرمت بنا نیز با نظارت میراث فرهنگی انجام می‎شود و برای جلوگیری از تخریب و آسیب به آنها از بهره‎برداران تضمین‎های لازم نیز گرفته می‎شود اما این صندوق راهکاری برای حمایت از مالکان خصوصی بناهای تاریخی نداشته و این مالکین نیز تمایل چندانی به ثبت بناهای تاریخی خود در وزارت میراث‌فرهنگی ندارد.

یکی دیگر از دلایلی که مالکین خصوصی علاقه ای به ثبت بناهای خود ندارند این است که معمولا زمانی که یک بنا تحت نظارت وزارت میراث‌فرهنگی قرار می‌گیرد سایر بناهای اطراف آن نیز که در حریم آن بنای تاریخی قرار می‌گیرند تنها مجاز به ساخت و ساز بر اساس ضوابط خاص بنای تاریخی خواهند بود و این چالش باید به شکل مشوق‌های کاربردی برای مالکان، حل شود.

در حال حاضر یکی از راهکارهای وزارت میراث‌فرهنگی طرح‌های مشارکتی با مالکین بناهای تاریخی است و اگر کسی بخواهد بنای قدیمی خود را مرمت کند به او کمک خواهد کرد که این امر منوط به ثبت آن بنا در فهرست آثار ملی کشور است و این حمایت‌ها به شکل کمک‌های فنی و اعتباری هستند.

در مورد بناهایی با مالک خصوصی باید تدبیری برای تملک یا تدوین بسته های تشویقی و ارائه تسهیلات کم بهره از سوی دولت در نظر گرفته شود

همچنین معافیت از برخی عوارض شهرداری، دادن مجوزها، تسهیلات کم‌سود از جمله دیگر حمایت‌های این وزارتخانه است؛ وزارت میراث فرهنگی برای مرمت و بازسازی بناهایی که مالکیت دولتی دارد، مشکلی ندارد و بسیاری از بناها، در محدوده ای واقع شده است که این وزارتخانه به راحتی می‌تواند آنها را مرمت و احیا و از آن ها بهره برداری هم کند، اما مشکل در بناهایی است که مالک خصوصی دارند و در مورد اینگونه آثار باید تدبیری برای تملک یا تدوین بسته های تشویقی و ارائه تسهیلات کم بهره از سوی دولت در نظر گرفته شود.

با توجه به اتفاقات ناخوشایند اخیر در شهر همدان و تخریب های صورت گرفته در بناهای واجد ارزش بافت تاریخی، به نظر می رسد یکی از راهکارهای اساسی جهت حفظ این بناهای با ارزش، ورود بخش خصوصی از جمله هتل داران و صاحبان تاسیسات گردشگری و حتی بخش دولتی و از همه مهمتر شهرداری، به منظور تملک این بناها و مرمت، احیا و تغییر کاربری هایی همچون هتل سنتی، فرهنگسرا، مهمانسرا، سفره‌خانه سنتی و ... است و در واقع اگر هریک از این تاسیسات و دستگاه های ذیربط یک یا چند بنای تاریخی را مورد حمایت قرار دهند هم کمک شایانی به حفظ هویت تاریخی شهر کرده اند و هم اینکه از قافله سرمایه گذاران در این بخش عقب نمانده اند.

باید توجه داشت در کنار این اقدامات و همچنین تشویق مالکان خصوصی بناهای تاریخی، برنامه ریزی لازم به منظور تغییر کاربری همخوان با هویت تاریخی بنا و بافت تاریخی در نظر گرفته شود تا ضمن حفظ و حراست هویت شهرهای تاریخی، آورده های اقتصادی و ارزش افزوده این بناها هم برای مالکین فراهم شود.

* کارشناس میراث فرهنگی همدان