بازار؛ گروه استانها: این روزها استان کرمان نیز مانند بسیاری از نقاط کشور درگیر بحران آب است و این دلیلی به جز عدم استفاده و مدیریت صحیح منابع آب و تغییرات اقلیمی و خشکسالی ندارد. در حالی بسیاری از کارشناسان انگشت اشاره خود را در قالب تبلیغات و سر و صداهای رسانه ای به سمت اصلاح الگوی مصرف آب خانگی گرفته اند که بخش عظیمی از آب در بخش کشاورزی هدر می رود و میزان مصرف در بخش خانگی ناچیز است.
سازمان جهانی هواشناسی پیش بینی کرده که تا ۵ سال دیگر شاهد میانگین بارش کمتر از نرمال در کشور خواهیم بود و میزان دمای هوا نیز دچار افزایش خواهد شد. کرمان، سیستان و بلوچستان و هرمزگان بیشترین کاهش بارش را از آن خود کرده اند و خشکسالی قطعا سبک زندگی مردم این منطقه را تغییر می دهد.
پیامدهای خشکسالی به شکل تدریجی خود را آشکار می کنند و تاثیرات کاهش بارندگی را می توان در دراز مدت شاهد بود، تاثیراتی که پیامدهای سنگینی به دنبال دارند و از زلزله و طوفان خسارت بارتر هستند. خشکسالی می تواند سلامت مردم را از بین ببرد و جز این مساله شاهد بالارفتن میزان تعارضات در زمینه آب خواهیم بود.
کم آبی سبک زندگی مردم را تغییر داده و کیفیت زندگی را کاهش می دهد و مهاجرت مردم از محل سکونت‌شان را به دنبال خواهد داشت. طبق نظر کارشناسان در حال حاضر استان کویری کرمان خشک ترین سال خود را سپری می کند و مردم این منطقه کویری مسائل زیادی را برای گذر از این بحران تحمل می کنند و منتظر هستند تا ببینند مسئولان ذیربط در استان برای عبور از این گردنه سخت چه تمهیداتی را می اندیشند.
این اتفاق در استان کویری کرمان تازگی ندارد و حکایت امروز و دیروز نیست بلکه سالهاست که گریبان این استان را گرفته است. خشکسالی چند سال می شود بر این استان پهناور حکومت می کند و مردم در برخی از نقاط استان روزها را با انتظار برای رسیدن تانکرهای آبرسان سپری می کنند تا لب های تشنه خود را تر کنند.
متاسفانه انگار مسئولان استان طی این سال ها به دنبال تجویز مُسکن برای این درد کهنه بوده اند. غافل از این که وضعیت این بیماری روزبه روز وخیم تر می شود. دنبال کردن راه کارهای اورژانسی دیگر چاره ساز نیست و این عدم مدیریت مسئولان سبب شده تا اکنون کرمان در تنش و بحران شدید بی آبی قرار گرفته باشد.
متاسفانه رساندن آب با تانکر به بیش از ۷۰۰ روستای استان کرمان فقط بخش کوچکی از ماجرای بی آبی در استان است و آنطور که کارشناسان و مطلعین خبر می دهند تامین آب شرب شهر کرمان از طریق آب های زیرسطحی انجام می شود. وقتی که مرکز بزرگترین استان کشور برای تامین آب شرب ساکنان خود دست به دامان منابع زیرزمینی است و آنها را به یغما می برد این مشکل نه تنها حل نمی شود بلکه هر روز بدتر از دیروز می شود.
برای بررسی راه برون رفت از بحران آب با «فرشاد سلیمانی ساردو» عضو هیئت علمی دانشکده منابع طبیعی دانشگاه جیرفت گفتگو کرده‌ایم که حاصل آن را در ذیل می‌خوانید:
*در ابتدا بفرمایید که با توجه به خشکسالی‌های اخیر، شرایط آبی استان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
کرمان یکی از پهناورترین استان های کشورمان است که میانگین دراز مدت بارندگی آن تقریبا ۱۲۹ میلیمتر است که در زمره استان‌های خشک و کم آب محسوب می‌شود. این مقدار بارندگی در جنوب کرمان به مراتب کمتر است. در نتیجه در این استان شرایط مطلوب اقلیمی از لحاظ بارش حاکم نیست و تغذیه آب های زیرزمینی به خوبی به طور طبیعی صورت نمی گیرد. کاهش بارندگی، برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی، تبخیر و تعرق شدید، توزیع غیر یک‌نواخت بارش در قسمت‌های مختلف استان و درجه حرارت بالا از مهم‌ترین خصوصیات اقلیمی و هیدرولوژیکی استان کرمان است.
*دشت‌های استان کرمان از نظر وضعیت منابع آبی در چه شرایطی قرار دارند؟
بسیاری از دشت‌های آبی استان کرمان در شرایط ممنوعه برداشت آب هستند که می‌توان عوامل موثر را به دو دسته طبیعی و انسانی تقسیم کرد. شرایط اقلیمی منطقه جز عوامل طبیعی است که منطقه با کمبود بارش مواجه است. اما برداشت‌های بی رویه، حفر چاه‌های غیرمجاز، عدم رعایت شرایط الگوی مصرف آب در قسمت های مختلف جزو عوامل انسانی هستند که باید اصلاح و مدیریت شوند.
*بیشترین مقدار آب در کدام بخش مصرف می شود؟
برآوردهای مختلفی وجود دارد اما همه آمارها و اطلاعات نشان می دهد بین ۸۶ تا ۹۴ درصد آب در بخش کشاورزی مصرف می شود. همچنین آمار نشان می‌دهد بین ۶ تا ۱۵ درصد آب در شرب و صنعت مصرف می‌شود. بنابراین بخش عمده آب در کشاورزی مصرف می شود. نکته جالب اینکه میزان بهره وری آب در کشاورزی طبق مطالعات مختلف حدود ۲۵ تا ۳۵ درصد نشان می‌دهد که نشان از هدر رفت حجم بالایی از آب در این قسمت دارد.
*به نظر شما الگوی مصرف آب باید به چه سمتی حرکت کند؟
در حالی که بیشتر تبلیغات و سر و صدای رسانه ای به سمت اصلاح الگوی مصرف آب خانگی است اما با توجه به درصد کلی سهم مصرف آب توسط این بخش بسیار ناچیز است، خیلی نمی تواند کمک کننده باشد. هر چند که الگوی مصرف آب شرب باید به فرهنگ عمومی تبدیل شود. در دوران بحران یا فاجعه آب باید بخشی که بالاترین مصرف آب را دارد شناسایی و برای آن برنامه‌ریزی کرد که بخش کشاورزی است. بنابراین اگر با سیاستگذاری‌های صحیح و هزینه کرد بهینه توسط دولت، بخش خصوص و ذی‌نفعان ۱۰ تا ۲۰ درصد آب را در بخش کشاورزی صرفه‌جویی کنیم بسیاری از مشکلات حل خواهند شد.
*پیشنهاد شما برای بخش کشاورزی جهت مدیریت صحیح منابع آب چیست؟
یکی از مهم‌ترین کارهایی که همه دولت ها از آن صحبت کردند و انجام نشده است، بحث الگوی کشت است، الگوی کشت منطبق با الگوی نیاز آبی گیاه و منابع آبی منطقه، با این برنامه شما شاهد کشت های کم مصرف آب و به صرفه اقتصادی در منطقه خواهید بود.
البته باید به صورت کارشناسی و مهم‌تر اینکه مشارکت و همراهی شخص کشاورز این موضوع بررسی و الگوسازی شود. دوم اینکه نیاز است مهندسی ارزش آب در بخش کشاورزی اجرا و هزینه واقعی آب برای محصولات کشاورزی محاسبه شود و بر اساس میزان آب مصرفی و قیمت واقعی آب، محصول قیمت گذاری شود
سومین مورد هوشمندسازی آب در بخش کشاورزی است، هنوز بیش از ۹۵ درصد چاه هایی که مجوز برداشت آب دارند، هوشمند سازی نشده اند این به معنای فاجعه برای منطقه خشک و نیمه خشک است. به عبارتی کشاورزی که چاه عمیق و موتور آب دارد هر مقدار که دوست دارد می‌تواند برداشت کند و اصلا این خودش بحران ایجاد می کند.
هر چند ایجاد کنتورهای هوشمند در بعضی از مناطق شروع شده اما روند انجام کار خیلی کند است. دلیل عمده آن هم سازوکار نامناسب است. پنجمین مورد ایجاد سیستم های آبیاری قطره ای و تحت فشار یا زیر زمینی یا روش های نوین دیگر است که حداقل هدر رفت آب را داشته باشند.
*در بخش مصارف خانگی و فضای سبز شهری چه پیشنهاداتی می توان داشت؟
ما باید یاد بگیریم که برای مناطق خشک و نیمه خشک بازیافت آب امری ضروری است. استفاده از آب های خاکستری باید در اولویت طرح های فضای سبزی باشد. استفاده از پساب ها و فاضلاب ها بعد از اخذ مجوزهای زیست محیطی و مراجع ذیصلاح برای فضای سبز با توجه به غنی بودن آن از عناصر مغذی می تواند بسیار مفید باشد. در بحث مصارف خانگی باید حتما در منازل کنتور و لوله آب شرب از آب غیر شرب جداسازی شود. استفاده از آب شرب در استحمام و غیره معنی و مفهومی ندارد هر چند در این مورد هم باید مجوزهای لازم از مراکز بهداشتی و سلامت اخذ شود.
*توصیه شما در این شرایط بحرانی چیست؟
ما باید بپذیریم که در منطقه خشک و نیمه خشک قرار داریم؛ باید بپذیریم در بیابان و کویر زندگی می کنیم بعد از پذیرش این موضوع باید با شرایط آن سازگاری پیدا کنیم. یکی از خصوصیات این مناطق کم آبی است بنابراین پدیده کم آبی برای ما یک پدیده نوظهور نیست اما باید الگوی مصرف آب در همه بخش ها متناظر با آن باشد که با پدیده بحران آب و یا فاجعه آب روبرو نشویم.
نظر شما