عاطفه علیان؛ بازار: «نشست»؛ «فروچاله»؛ «فرونشست» واژگانی است که امروزه صدای آن از هر گوشه نصف جهان به گوش می‌رسد. حالا دیگر هر تَرَک بر دیوار، زمین، پل، باز شدن زمین و یا حتی هنگام رانندگی در چاله‌ای افتادن هم بر نگرانی شهروندان اصفهانی افزوده است. نگرانی به حدی بالا گرفته که مهمترین مساله امروز اصفهان همین نشستی است که در یک گستره وسیع مثل شهر و دشت رخ می دهد و با عنوان «فرونشست» همه را مضطرب کرده است. پدیده ای که عده ای از آن با عنوان درد لاعلاج یاد می کنند و عده ای هم با زلزله خاموش و اگر تداوم یابد چاره ای جز مهاجرت از این دیار کهن نیست!
گرچه فرونشست این روزها به جای زاینده رود و کمبود آب به تیتر یک اخبار اصفهان تبدیل شده است اما ریشه این مشکل اساسی که صنعتی‌ترین استان کشور را درگیر کرده است بازهم به رودخانه‌ای برمی گردد که بیش از ۹۲ درصد آن در اصفهان است و ۹۸ درصد مردم این حوضه آبریز در این استان هستند اما در کمال تعجب از رودخانه خود سهمی ندارد.
تنش آبی شدید در یک کشور زمانی رخ می دهد که آن کشور بیش از ۸۰ درصد منابع آب تجدیدپذیر خود را استفاده کند؛ ۳۶ کشور دنیا در حال حاضر دچار تنش آبی شدید هستند. ایران یکی از ۱۲ کشور منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا است که دچار تنش آبی شدید است. عوامل مختلفی می تواند سبب تغییر شکل در سطح وسیع یا همان فرونشست شود که در دشتهای ایران برداشت آبهای زیرزمینی و تخلیه آب از مخازن آب زیر زمینی (آبخوان) بیشترین عامل فرونشست است.
بیش از نیمی از دشت های کشور تحت تاثیر پدیده فرونشست قرار گرفته اند و استان فارس رکورددار بیشترین نرخ فرونشست با ۴۰ الی ۵۰ سانتی متر در سال است. این در حالی است که میزان چهار میلیمتر فرونشست در اتحادیه اروپا بحرانی محسوب می شود. به لحاظ مساحت درگیر با فرونشست، استان اصفهان که ۶ درصد جمعیت کشور و ۶ درصد مساحت ایران را دارد با بیش از ۱۰ درصد مساحت، درگیر جدی با این مخاطره است و این استان با مساحت ۱۲ هزار کیلومتر درگیری با پدیده فرونشست، جایگاه نخست کشور را دارد.
کاهش سطح آبهای زیرزمینی و عدم تغذیه آبخوانها با جریان زنده رود
بهرام نادی، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد نجف آباد در این ارتباط به خبرنگار بازار می گوید: از سال ۱۳۶۱ تاکنون به دلیل تغذیه آبخوانها با جریان مقطعی زاینده رود شاهد کاهش سه میلیارد متر مکعبی آب زیرزمینی ( بیش از ۴۰ درصد حجم کل آبخوان) و افت متوسط یک متر در سال سطح آب زیر زمینی در دشت اصفهان-برخوار بوده ایم و در صورت تداوم تخلیه آب و عدم تغذیه آبخوان، به هیچ وجه امکان برگشت به شرایط اولیه را نخواهیم داشت.
تداوم تخلیه آب به دلیل حفر سه هزار و ۶۰۰ حلقه چاه در محدوده شهری اصفهان، عدم تغذیه مناسب آبخوان به سبب نبود جریان مداوم زاینده رود، تخصیص نیافتن حقابه سالانه گاوخونی از عوامل فرونشست زمین در دشت اصفهان-برخوار است
او ادامه می دهد: تداوم تخلیه آب به دلیل حفر سه هزار و ۶۰۰ حلقه چاه در محدوده شهری اصفهان، عدم تغذیه مناسب آبخوان به سبب نبود جریان مداوم زاینده رود از سال ۱۳۷۹، عدم تخصیص۱۷۶ میلیون متر مکعب حقابه سالانه تالاب گاوخونی و کاهش میزان بارندگی از دیگر عوامل پدیده ناگوار فرونشست در دشت اصفهان برخوار است.
انتقال سالانه ۸۰ تا ۹۰ میلیون متر مکعب آب زاینده رود
این عضو کارگروه فرونشست اتاق بازرگانی اصفهان تصریح می کند: انتقال سالانه ۸۰ تا ۹۰ میلیون متر مکعب آب زاینده رود به خارج دشت به میزان تقریبی دو میلیارد مترمکعب بدون جبران برداشتهای آبی از زاینده‌رود مانند افتتاح تونل سوم کوهرنگ و در نتیجه افت سطح آب زیر زمینی سبب مشکلات عدیده‌ای از جمله تخریب محیط زیست، آسیب به کشاورزی، تولید، تامین آب آشامیدنی، نشست گسترده و تهدید تداوم زندگی در دشت خواهد شد.
او با بیان اینکه برداشت آب توسط چاه‌های عمیق سبب وقوع فرونشست به صورت تدریجی و مداوم است به موارد عینی در اصفهان اشاره می کند و توضیح می دهد: به طور مثال نتایج اندازه گیری فرونشست در برخی از مناطق شهر از ترک در ساختمانها و یا چرخش در سازه های بتنی جدید می دهد برای مثال حداکثر میزان فرونشست در خیابان امام خمینی، اطراف پارک حکیم صفایی ۹۱ میلیمتر در سال است و حداکثر میزان فرونشست در خیابان امیرکبیر، ضلع شمالی پایانه امیرکبیر ۷۷میلیمتر در سال تخمین زده شده است.
آسیب موریانه‌وار به تمام زیر ساخت‌ها و سازه‌های شهری اصفهان
او ادامه می دهد: موارد مذکور نشانگر رخنه و نفوذ فرونشست به داخل محدوده شهری و آسیب موریانه‌وار به تمام زیر ساخت‌ها و سازه‌های شهری است. فرونشست در بیابان آسیب کمتری ایجاد می کند و فرونشست در کلانشهرها، به سبب وجود سازه های فراوان و سازه های زیربنایی زیاد همانند قطار شهری، لوله های انتقال گاز، آب فاضلاب و غیره آسیب بیشتری به همراه خواهد داشت.
در صورت نشست گسترده زمین همه سازه‌های واقع بر روی زمین همانند ساختمانها، سازه‌های تاریخی، راه‌های ارتباطی، راه آهن، فرودگاه، نهرها، کانال‌های انتقال آب، خطوط انتقال برق و غیره و سازه‌های زیرزمینی همانند تونل‌ها، قطار شهری، فاضلاب، لوله‌های انتقال گاز و غیره تحت تاثیر نشست گسترده قرار خواهند گرفت که میزان خسارت وارده تابعی از نرخ اختلاف فرونشست و مقاومت سازه خواهد بود و در این میان نکته قابل تامل این است که بخش زیادی از فرونشست به صورت تغییر شکل ماندگار و غیر قابل برگشت است.
برای جلوگیری از خسارت برگشت ناپذیر فرونشست می بایست سریع‌تر از تخلیه بیشتر آبخوان جلوگیری کرد. طبق محاسبات در صورت تخلیه کامل آبخوان شاهد ۴۶ سانتیمتر نشست در میدان نقش جهان و ۱۸۱ سانتیمتر نشست در منطقه حبیب آباد خواهیم بود پس برای جلوگیری از آسیب به تمامی سازه ها و دارایی ها می بایستی قبل از وقوع به فکر علاج واقعه بود.
در استان اصفهان از ٣٥ دشت، ٢٧ دشت آن درگیر فرونشست است و آنچه تامل‌برانگیز است این است که محدوده یا دشت اصفهان- برخوار و دشت مهیار در شمار نخستین دشتهای استان هستند که از پنجاه و پنج سال پیش - ۱۳۴۵ - ممنوعه اعلام شده‌اند
در استان اصفهان از ٣٥ دشت، ٢٧ دشت آن درگیر فرونشست است و آنچه تامل‌برانگیز است این است که محدوده یا دشت اصفهان- برخوار و دشت مهیار در شمار نخستین دشتهای استان هستند که از پنجاه و پنج سال پیش - ۱۳۴۵ - ممنوعه اعلام شده‌اند! اما چرا پدیده فرونشست در اصفهان حیاتی است؟
دلیل حیاتی بودن فرونشست در دشت اصفهان
در همین ارتباط، رضا اسلامی، مدیرکل سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی استان اصفهان به خبرنگار بازار می گوید: علت حیاتی بودن فرونشست در دشت اصفهان-برخوار این است که ۴۲ درصد جمعیت استان اصفهان در این منطقه ساکن هستند و ۵۰ درصد واحدهای مسکونی استان اصفهان که بالغ بر ۸۱۶ هزار واحد مسکونی می شود دراین دشت مستقر هستند.
او ادامه می دهد: تمرکز ۴۱ درصد شبکه و معابر شهری استان اصفهان در دشت اصفهان-برخوار و همچنین وجود ۵۲ درصد از ساختمان های بلندمرتبه استان اصفهان دراین دشت و بیش از ۶ هزار آثار تاریخی پدیده فرونشست را در اصفهان هشداردهنده می کند.
زیرساخت هایی نظیر پالایشگاه، سه فرودگاه، دو نیروگاه، ورزشگاه در دشت اصفهان-برخوار هست، در این میان باید پسرید در کدام دشت کشور میدان ثبت جهانی همچون نقش جهان دارد و کدام دشت تنها منبع تغذیه اش رودخانه است و کدام دشت تحمل جمعیت دو میلیون ونیمی را دارد که جایگزین آن شود؟!
مدیرکل سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی استان اصفهان با اشاره به جانمایی و استقرار زیرساخت هایی نظیر پالایشگاه، سه فرودگاه، دو نیروگاه، ورزشگاه در دشت اصفهان-برخوار می گوید: در کدام دشت کشور میدان ثبت جهانی همچون نقش جهان دارد و کدام دشت تنها منبع تغذیه اش رودخانه است! و کدام دشت تحمل جمعیت دو میلیون و نیمی را دارد.
او اضافه می کند: اما آنچه مهم است عدم توجه و گرفتار شدن در بازی نرخ فرونشست است. مثلا نشست مجاز طبق مقررات ملی ساختمان برای سازه ای مصالح بنایی ۲.۵سانتیمتر است. آیا این سازه می تواند در برابر فرونشست سالیانه ١٥ تا ۱۸سانتیمتر تاب آوری داشته باشد؟
اسلامی اظهار می کند: با همکاری شهرداری اصفهان طی جلساتی با سازمان نقشه‌برداری کشور، اطلس فرونشست تهیه شده را در اختیار گرفتیم که نشان‌دهنده بروز ۱۷۱ و نیم میلیمتر فرونشست در اصفهان بود و مناطق ۱۱، ۸،۱۲، ۷، ۱۴ و ۱۵ دارای بیشترین فرونشست بودند و به طور متوسط از ۴ تا ۱۷ سانتیمتر در این مناطق فرونشست اتفاق افتاده است.
او ادامه می دهد: شمال اصفهان و مناطقی که تحت سیطره فرونشست قرار گرفته‌اند ویژه است؛ چراکه بیشترین جمعیت شهری در منطقه ۸ شهرداری ساکن هستند و بیشترین بلندمرتبه سازی در منطقه ۷ شهرداری قرار دارد. همچنین منطقه ۱۴ نیز کم‌برخوردارترین و مهاجرپذیرین منطقه شهری است که منازل از استحکام چندانی برخوردار نیستند و مناطق ۱۰ و ۱۵ در محدوده فرونشست جزو محدوده‌هایی هستند که از فرونشست در امان نیستند!
تنها راه برون رفت از فرونشست در اصفهان جریان دائمی زاینده رود از سراب تا پایاب
مدیرکل سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی استان اصفهان با تاکید بر اینکه تنها راه برون رفت از وضعیت فرونشست در اصفهان جریان دائمی زاینده رود از سراب تا پایاب است، می گوید: از سال ۷۹ که جریان دائمی زاینده رود قطع شد، فشار بر آبخوان با حفر چاها و برداشت از سفره شدت گرفت.
او توضیح می دهد: در حال حاضر نزدیک به ۱۵ هزار و ۳۹۰ حلقه چاه مجاز که تقریبا یک میلیارد و ۲۱۴ میلیون مترمکعب از آبخوان برداشت کرده اند. از سوی دیگر ۱۲ هزار و ۳۴۲ حلقه چاه غیر مجاز معادل۲۰۰ میلیون متر مکعب از آبخوان اصفهان اب برداشت کرده اند که در مجموع معادل ۱.۴ میلیارد متر مکعب است که این عدد برای ۳۴ دشت دیگر معادل ۴ میلیارد متر مکعب خواهد بود.
جریان دایمی آب در زاینده رود و مادیها ضروری است
اسلامی اضافه می کند: در حال حاضر مهمترین راهکار این است که در ابتدا باید به نحوی این بدهی ۲.۹ میلیارد متر مکعبی را به آبخوان پس داد و با برقراری جریان دائمی آب در زاینده رود و مادیها و نهرها وحتی تغذیه مجازی آبخوان از طریق چاه های گاوی که بلااستفاده در سطح دشت مانده‌اند و از طرف دیگر برداشت آب از آبخوان را به حداقل رساند یعنی چاه‌های مجاز و بیش از نیمی از چاهای مجاز با حفظ حق و حقوق بهره برداران و خرید امتیاز انها به مدت ۱۰ تا ۱۵ سال دوره تنفسی به آبخوان داد.
باید توسعه صنعتی و توسعه کشاورزی را ممنوع کرد و به جای آن به توسعه گردشگری و استفاده از ظرفیتهای بیوتوریسم و ژئوتوریسم پرداخت و از ظرفیت شهرک سلامت بیشترین بهره را جست
او بیان می کند: از طرف دیگر توسعه صنعتی و توسعه کشاورزی را ممنوع کرد و به جای آن به توسعه گردشگری و استفاده از ظرفیتهای بیوتوریسم و ژئوتوریسم پرداخت و از ظرفیت شهرک سلامت بیشترین بهره را جست.
مدیرکل سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی استان اصفهان می گوید: استفاده بهینه از آبهای خاکستری که در حال حاضر در مجموعه سیتی سنتر و بعضی کارخانه جات مانند برنا باطری انجام می گیرد نمونه های موفقی است که باید توسعه یابد.
استفاده ازروشهای نوین کشاورزی و محصولات کم آب بر و پر سود
او تصریح می کند: موضوع بعدی استفاده ازروشهای نوین کشاورزی و محصولات کم آب بر و پر سود است که می توان از تجربیات کشورهای موفقی چون هلند که تقریبا یک چهلم مساحت کشور ماست و نزدیک به مساحت سه استان شمالی ما با ۱۰۰ تا ۱۵۰ میلیمتر بارندگی کمتر از این استانها که دومین صادر کننده محصولات کشاورزی در دنیا است بهره جست. استفاده از روان آبهای حاصل از بارندگی برای تغذیه آبخوان هم یکی دیگر از همین راهکارهاست.
اسلامی می گوید: اما اصلی‌ترین راهکار احترام به قانون و اجرای مصوبات شواری عالی آب است که دادن حقابه ۱۷۶ میلیون متر مکعبی تالاب گاوخونی بدون هیچگونه تعرضی از سراب تا پایاب اجرایی شود و همچنین ممنوعیت هرگونه انتقال آب از حوضه زاینده رود به سایر نقاط است.
تمدن اصفهان روبه احتضار، مسئولان نظاره میکنند!
در حال حاضر وضعیت اصفهان مانند بیمار روبه احتضاری است که در حال جان دادن است و ما فقط نظاره گر آن هستیم، استانی که بیشترین آورده مالی و اقتصادی را برای کشور دارد این روزها زیر بار بی تدبیری مسئولان و گسترش بدون عاقبت اندیشی صنعت جان می‌دهد و برخی فقط نظاره گر هستند. شوربختانه اینکه هنوز هم عده ای این موضوع را جدی نگرفتند و حریصانه از آبخوان برداشت می کنند و هنوز هم که وقتی موضوع فرونشست مطرح می شود به خاطر حفظ منافع خود سعی در کتمان آن دارند هنوز هم عده‌ای فکر می کنند که اگر جنگل آتش گرفت خانه ها و سازه های آنها درامان خواهند ماند.
ما با طبیعت مهربان نبودیم و سنت نیاکان را پاس نداشتیم و ندانستیم که حجم آبخوان با میلیونها سال ذخیره سازی آب زیر زمینی محدود است. این نکته را باید در نظر بگیریم که با توجه با حجم تقریبی آب باقیمانده در آبخوان برابر ۴.۵ میلیارد متر مکعب و میزان مصرف آب سالانه برابر ۳۱۱ تا ۵۱۲ میلیارد متر مکعب در صورت عدم تغذیه آبخوان، زمان تخلیه کامل آبخوان ۱۴۰۹ تا ۱۴۱۶ خواهد بود و زنگ ها برای تخلیه آبخوان به مفهوم تخلیه زندگی در دشت اصفهان-برخوار به صدا در آمده است.
نظر شما