بازار؛ گروه بین الملل: در بیش از ده روز گذشته که اجلاس سران شانگهای در دوشنبه پایتخت تاجیکستان برگزار و عضویت ایران دائمی گردید، جمهوری اسلامی از تغییر رویه و نرمش تاجیکستان در قبال خود به منظور توسعه روابط دوجانبه با کشورهای آسیای مرکزی به ویژه کشور عضو سازمان همکاری شانگهای استقبال نمود و رئیس جمهور ایران در دیدار با امامعلی رحمان اعلام کرد که آنچه مهم تر از قراردادهای مکتوب است، اراده دو کشور برای توسعه مناسبات، سیاسی، اقتصادی و تجاری می باشد.
از طرفی، اتفاق جالبی که در حاشیه این دیدار رخ داد این بود که با وجود مخالفتهای پیشین تاجیکستان از حضور ایران در شانگهای، از سوی دولت تاجیکستان یک دکترای افتخاری به آیت الله رئیسی اعطا شد و هشت سند همکاری در بخش های مختلف در پایان دیدار رسمی روسای جمهور میان دو کشور به امضا رسید که این موضوع نشانگر آن است که روابط با ایران نیز برای تاجیکستان از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
به طور کلی، مناسبات ایران و تاجیکستان به عنوان دو کشور مستقل و دارای منافع ملی متفاوت، نسبت به روابط جمهوری اسلامی با سایر کشورهای آسیای مرکزی، دارای ویژگی های خاص و منحصر به فردی است که تحلیل آن در قالب یک نگاه نظری و تئوریک محدود و جزئی کافی نیست.
اما، در بررسی ابعاد مختلف روابط فی مابین، وجه تمدنی و تاریخی نسبت به ابعاد دیگر غالب است و اشتراکات فرهنگی هنوز هم به عنوان بنیادی ترین زمینه تحکیم پیوندها میان دو ملت در نظر گرفته می شود. بنابراین می توان گفت که در حالی که مناسبات ایران و تاجیکستان در سالهای اخیر دچار سردی و تیرگی شده بود، با تغییر رویکرد دولت دوشنبه و تلاش ایران در رفع سوء تفاهمات، روابط دو کشور در حال تغییر و تحولات مثبت است و ریشه های عمیق تاریخی_تمدنی زمینه ای را ایجاد کرده تا روابط دو کشور در بعد فرهنگی، سیاسی و اقتصادی در حال گسترش باشد.
در همین راستا، خبرنگار بازار در گفتگو با «حسن شکاری» کارشناس و پژوهشگر مسائل اوراسیا و دانشجوی دکتری مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز دانشگاه تهران به بررسی روابط میان ایران و تاجیکستان از گذشته پرداخته که در ادامه می آید.
«حسن شکاری» در ابتدا گفت: روابط ایران و تاجیکستان، از سال ۱۹۹۱ که استقلال تاجیکها ایجاد شد، با متغیرهای مختلفی روبرو شده است. این روابط زمانی آغاز شد که تاجیکستان درگیر یک شکاف داخلی البته نه به اندازه جنگ داخلی اما میان دو جناح یعنی حزب حاکم کمونیست و نیروهای آزادی خواه متشکل از نیروهای اسلام گرا، ملی گرا و غرب گرا و تا حدودی نیروهای استقلال خواه بدخشان، بود.
وی افزود: همچنین، متغیرهای متعددی در شکل دادن به روابط ایران و تاجیکستان همواره به دلیل پیوندهای فرهنگی عمیق میان دو کشور، تاثیر داشته اند و به دلیل اینکه این پیوست زیاد است، بازیگرانی که به ایفای نقش می پردازند، نیز متعدد است به طوری که زمانی که این بازیگران در لایه های مختلف اجتماعی ایران و تاجیکستان درگیر شدند، پس از آن روابط، منافع و ذینفعانی پدیدار شدند که طبیعتا امکان مدیریت این روابط را دشوارتر کرد.
روابط اخیر ایران و تاجیکستان نیز مشابه روند گذشته است و این چندمین بار است که تقریبا به کاهش و حتی صفر شدن رسیده و مجددا رونق یافته است
این کارشناس مسائل اوراسیا اضافه کرد که این روابط دوجانبه از زمان شکل گیری دارای یک روند و حرکت سینوسی بوده است؛ یعنی در یک چرخه و زمانی با اراده حاکمان دو کشور در جهت توسعه روابط شکل گرفت، پس از آن به یک نقطه خوبی رسید و بعد یک اتفاقی خارج از کنترل دو کشور و با حضور و دخالت بازیگران خارجی رخ داد و ناگهان کل روابط صفر و قطع شد. پس از گذشت حدود یک سال، رهبران سیاسی دو کشور تصمیم گرفتند که مجددا مناسبات فی مابین شکل گیرد و در بازه زمانی سه تا چهار سال ادامه یافت و بعد مجددا اتفاقی مانند گذشته رخ داد و روابط کاهش پیدا کرد.
حسن شکاری: در سال ۲۰۱۵، یک تغییر موازنه در ساختار سیاسی قدرت در منطقه شکل گرفت که سیاست و فشار حداکثری ترامپ در قبال ایران و ائتلاف میان جریان و سازمان عربی، صهیونیستی و امریکایی، در شکل گیری آن بی تاثیر نبود
پژوهشگر مسائل آسیای مرکزی گفت: روابط اخیر ایران و تاجیکستان نیز مشابه روند گذشته است و این چندمین بار است که تقریبا به کاهش و حتی صفر شدن رسیده و مجددا رونق یافته است. واقعیت این است که در سال ۲۰۱۵، اتفاقاتی رخ داد که دو طرف یکدیگر را متهم به نقش آفرینی در آن کردند. در آن سال، یک تغییر موازنه در ساختار سیاسی قدرت در منطقه شکل گرفت که من معتقدم که سیاست و فشار حداکثری ترامپ در قبال ایران و ائتلاف میان جریان و سازمان عربی، صهیونیستی و امریکایی، بی تاثیر نبود. این روند ادامه پیدا کرد و رخدادهایی شکل گرفت که نتیجه آن دستگیری اعضای حزب نهضت و متعاقب آن درگیر شدن ایران با این مسئله بود.
وی ادامه داد: بر همین اساس، دولت تاجیکستان روابط با ایران را قطع کرد و تا حد ممکن فعالیت نهادها در منطقه و تجارت محدود شد. پس از گذشت دو سال، از سال ۲۰۱۷، اولین ارتباطات در سطح سفرا شکل گرفت و سفیران و لایه های پایین تر عوض شدند و پس از مدتها، کمیسیون مشترک اقتصادی بین دو کشور فعال گردید.
اتفاقاتی که در افغانستان به سرعت رخ داد و طالبان بر این کشور سلطه پیدا کرد، در حالی که تاجیکستان و افغانستان با یکدیگر هم مرز هستند و انتقال جریانهای تکفیری به مناطق شمالی افغانستان مانند بدخشان و استقرار سازمان انصارالله تاجیکستان که در قالب طالبان تاجیک استقرار پیدا کرد و مدیریت مناطق شمالی رو به عهده گرفتند، موجب شد که برای دولت تاجیکستان ایجاد روابط و همکاری های ضد تروریستی که ایران هم تجربه خوبی در این زمینه دارد، حائز اهمیت باشد
این کارشناس افزود: طی روند سه ساله، این مناسبات شکل و شمایل پیدا کرد در حالی که ایران نیز امتیازاتی را برای تاجیکستان قائل شده بود و توافقی امنیتی میان دو طرف منعقد شد که در پی آن نیروهای نهضتی از ایران خارج شدند. متعاقب آن، روابط به یک سطح و نقطه خوبی رسید که لایه های گسترده تری پیدا کرد و به سطح همکاری های دانشگاهی، نظامی، حوزه وزارت کار، دادگستری و سفرهای مقامات رسمی رسید و رشد کرد. بنابراین طبیعی بود که دیگر موضع دولت تاجیکستان نسبت به عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای مثبت باشد.
اگر اتفاق خاصی رخ ندهد و چرخه معیوبی که سالهای گذشته شکل گرفته بود، نمایان نشود، روابط تهران_دوشنبه با اراده سیاسی رهبران و به دلیل پیوندهای عمیق فرهنگی و اجتماعی به راحتی توسعه پیدا خواهد کرد و روابط اقتصادی نیز گسترش خواهد یافت
شکاری تصریح کرد: اتفاقاتی که در افغانستان به سرعت رخ داد و طالبان بر این کشور سلطه پیدا کرد، در حالی که تاجیکستان و افغانستان با یکدیگر هم مرز هستند و انتقال جریانهای تکفیری به مناطق شمالی افغانستان مانند بدخشان و استقرار سازمان انصارالله تاجیکستان که در قالب طالبان تاجیک استقرار پیدا کرد و مدیریت مناطق شمالی رو به عهده گرفتند، موجب شد که برای دولت تاجیکستان ایجاد روابط و همکاری های ضد تروریستی که ایران هم تجربه خوبی در این زمینه دارد، حائز اهمیت باشد.
کارشناس اوراسیا گفت: به نظر من روابط دوجانبه در قله رفیعی قرار خواهد گرفت و اگر اتفاق خاصی رخ ندهد و چرخه معیوبی که سالهای گذشته شکل گرفته بود، نمایان نشود، روابط دو کشور با اراده سیاسی رهبران و به دلیل پیوندهای عمیق فرهنگی و اجتماعی به راحتی توسعه پیدا خواهد کرد و روابط اقتصادی نیز گسترش خواهد یافت.
وی در پایان گفت: اگر بخواهیم در خصوص آینده مناسبات ایران و تاجیکستان به خصوص روابط تجاری دوجانبه سخن بگوییم با توجه به چارچوبهای این عضویت دائم، این روابط توسعه بیشتری خواهد کرد و به سطح مطلوبی خواهد رسید و عمق پیدا خواهد کرد.
نظر شما