نگاهی به آینده «پزشکی از راه دور»| پیشرفت های روز افزون «تله ویزیت» با فناوری های نوین

تهمینه غمخوار؛ بازار: پزشکی از راه دور در دنیای امروز نقش انکار ناپذیری دارد. با توجه به این موضوع که ارتباط میان پزشک و بیمار میتواند نقش بسیار مهمی در روند درمان بیماران داشته باشد، اما در دنیای امروز مدل و شکل جدیدی از این ارتباط توسط فناوری ها و ارتباطات الکترونیکی ایجاد شده که به وسیله تسهیل دسترسی به خدمات و ارائه ارزان و سریع آن، صرف نظر از زمان و مکان می تواند نقش مهمی را در ارتقاء نظام سلامت ایفا کند.

در حقیقت، با افزایش سریع حجم اطلاعات در اینترنت، امروز بیش از ۴۰ درصد سرچ های اینترنتی در دنیای اطلاعات مرتبط با حوزه ی سلامت است و بیش از ۶۰ میلیون بیمار در طول روز از طریق جست و جوهای اینترنتی و پزشکی از راه دور با پزشکان خود ارتباط برقرار می کنند، در حالی که پزشکان نیز وب سایت، ایمیل و راه های ارتباطی گوناگونی از طریق اینترنت را برای بیمارانشان فراهم می کنند.

در شرایط کنونی نیز شیوع ویروس کرونا موجب شد تا یکبار دیگر ایده پزشکی از راه دور مورد توجه قرار گیرد. این ایده، یک راه‌ کار نوین خدمت‌ رسانی است که ضمن ارائه خدمات به افراد ساکن در مناطق دورافتاده، به پزشکان اجازه می‌دهد در مواقع خاص که امکان پذیرش بیماران به شکل فیزیکی فراهم نیست، از راه دور به ویزیت بیماران بپردازند. 

پزشکی از راه دور در برخی از حوزه‌ ها عملکرد درخشان خود را به اثبات رسانده، اما زمانی که با هوش مصنوعی همراه شود، نتایج خارق‌العاده‌ای به دست خواهد آمد. به همین دلیل مهم است مبحث پزشکی از راه دور به شکل جدی مورد توجه قرار گیرد، زیرا در آینده نزدیک هوش مصنوعی به یکی از ارکان جدایی‌ ناپذیر علم پزشکی تبدیل خواهد شد.

بنابراین، برای آن که بتوانیم در آینده، خدمات پزشکی جامع و دقیقی به بیماران ارائه کنیم لازم است مباحثی همچون تله مدیسین را به دقت ارزیابی کنیم. در همین راستا و بر اساس اهمیت موضوع و وجود فناوری‌های مختلف در علم پزشکی، خبرنگار بازار گفتگویی را با «دکتر فاطمه نعمت اللهی» بنیانگذار و رئیس انجمن تله مدیسین ایران، عضو هیئت مدیره مجمع انجمن های علمی پزشکی ایران و پزشک جراح و متخصص زنان و « مهندس میثم عباسی» پژوهشگر حوزه مکاترونیک و مسئول فناوری های هوشمند و رباتیک انجمن تله مدیسین ایران در خصوص اهداف تله مدیسین و نگاه به آینده پزشکی از راه دور با محوریت تله ویزیت ترتیب داده که در ادامه پاسخ هردو را می خوانید:

«دکتر فاطمه نعمت اللهی»: پزشکی از راه دور عملی است که پزشکان با استفاده از فناوری هوشمند برای ارائه خدمات درمانی از هر جای کره خاکی استفاده می کنند. پزشکی از راه دور جایگزینی برای مراجعه به مراکز و مطب است. متخصصان بهداشت می توانند بیماران را از طریق ارتباطات از راه دور مانند تماس ویدیویی از طریق رایانه یا تلفن های هوشمند ارزیابی ، تشخیص و معالجه کنند.

همچنین، تله مدیسین می تواند آینده مراقبت های بهداشتی باشد. همه بیماران نمی توانند و زمان در اختیار ندارند که متعهد به ویزیت های طولانی مدت در مطب شوند،  اما همه به خدمات و مراقبت با کیفیت احتیاج دارند. بنابراین، با وجود محدودیت زمانی یا مکانی، همه نیاز به دسترسی به مراقبت های بهداشتی دارند و از راه دور پزشکی، تشخیص و درمان امکان پذیر است.

برای پزشکی از راه دور، مزایای زیادی وجود دارد که انجمن پزشکی از راه دور آمریکا (ATA) این موارد را ذکر کرده که شامل موارد زیر است:

دسترسی بهتر
تله مدیسین توانسته خدمات درمانی را برای بیماران در کلیه مناطق ارائه دهد. این مسئله بدان معنی است که کسی که در یک منطقه روستایی یعنی دور از نزدیکترین بیمارستان، زندگی می کند، می تواند با آسایش در خانه خود، از خود مراقبت کند. ATA اینگونه بیان کرده که با توجه به کمبود تأمین کنندگان در سراسر جهان از جمله مناطق روستایی و مناطق شهری، پزشکی از راه دور ظرفیت منحصر به فردی برای افزایش خدمات به میلیون ها بیمار جدید دارد. 

کاهش هزینه
تله مدیسین توانسته است هزینه های مراقبت های بهداشتی را به میزان قابل توجهی کاهش دهد. برخی از نگرانی های بهداشتی به راحتی و تنها در یک مشاوره قابل حل است. با ارائه گزینه ای برای ویزیت بیماران از طریق ارتباطات از راه دور، بیماران هزینه کمتر از آنچه را برای یک ملاقات حضوری برای همان ویزیت می پردازند، را پرداخت میکنند.

کیفیت بهبود یافته
با استفاده از پزشکی از راه دور، ارائه دهندگان خدمات بهداشتی می توانند بیماران را پیگیری کرده و همچنین بیماران را از راه دور و به روشی کارآمدتر از گذشته تحت نظر بگیرند. این مسئله می تواند به راحتی به عنوان یک تماس ویدیویی پنج دقیقه ای برای معاینه بیمار یا پاسخ دادن به هرگونه سؤال راجع به سلامتی وی باشد.

تقاضای زیاد از سوی بیمار
ATA میگوید: بیشترین تأثیر پزشکی از راه دور بر روی بیمار، خانواده و جامعه آنها است. پزشکی از راه دور ایده ای است که مصرف کنندگان زیادی آن را تقاضا می کنند زیرا موجب کاهش زمان رفت و آمد، هزینه و استرس مربوط به بیماری می شود.

پزشکی از راه دور برای مدتی مطرح بوده است، اما با پیشرفت تکنولوژی، تله مدیسین با هزینه کمتر و با بهبود کیفیت مراقبت، به طور فزاینده ای در دسترس بیماران قرار می گیرد. مزایای پزشکی از راه دور هر روز در حال گسترش است و ما شروع به مشاهده آن به عنوان راهی برای اقدامات پزشکی در جهت دستیابی به مزیت رقابتی در زمینه مراقبت های بهداشتی خواهیم کرد.

هدف ما در «انجمن تله مدیسین ایران» که از سال ۱۳۹۵ فعالیت خود را آغاز نموده است، خوشبختانه یا متأسفانه تجارت نبوده است، بلکه بیشتر هدف و تمرکز ما ایجاد یک تغییرات ساختاری در نوع ارتباط پزشک و بیمار و دسترسی سریعتر بیمار به پزشک در هر زمان و مکان در کنار ایجاد حق انتخاب پزشک و بسیاری از نکات ظریف دیگر بوده است.

نعمت الهی: هدف و تمرکز انجمن تله مدیسین  ایجاد یک تغییرات ساختاری در نوع ارتباط پزشک و بیمار و دسترسی سریعتر بیمار به پزشک در هر زمان و مکان در کنار ایجاد حق انتخاب پزشک و بسیاری از نکات ظریف دیگر بوده است

بزرگترین و مهمترین هدف تله ویزیت این است که هیچ بیماری به علت محدودیت های جغرافیایی و محدودیت زمانی از دسترسی به پزشک محروم نشود. همچنین تله ویزیت قصد دارد تا با مشارکت پزشکان از آنان کمک بگیرد تا در زمان های غیر از مطب نیز بتوانند به ویزیت بیماران بپردازند. علاوه بر آن، در مواردی همچون نشان دادن نمونه ها به پزشک یا نشان دادن جواب تصویربرداری ها یا آزمایشات و یا فقط تجویز دارو و یا پرسیدن سوال از پزشک نیازی به حضور حتمی بیمار در مطب نمی باشد. در حقیقت، تله ویزیت فرصتی است برای ارتباط آنلاین بین پزشکان و بیماران که تنها بستر آن داشتن تلفن همراه هوشمند و اینترنت است.

همچنین، تله ویزیت با امکان برقراری ارتباط صوتی و تصویری بین پزشک و بیمار به بهبود کیفیت ویزیت آنلاین می پردازد. یکی از بزرگترین اهداف تله ویزیت ایجاد پرونده الکترونیک بیمار به صورت پویا و هوشمند بر روی تلفن همراه پزشکان است؛ برای مثال هر بیماری که وقت ویزیت آنلاین با پزشک می گیرد، پزشک بتواند پرونده الکترونیکی بیمار را بر روی موبایل خود ببیند و طبق سوابق پزشکی بیمار، تجویز بهتری ارائه دهد.

نعمت الهی: یکی از بزرگترین اهداف تله ویزیت ایجاد پرونده الکترونیک بیمار به صورت پویا و هوشمند بر روی تلفن همراه پزشکان است 

تله ویزیت با گسترش سامانه خود و در بخش نوبت دهی آنلاین سیستم مطب را منظم و یکپارچه می کند و در راستای ویزیت حضوری نیز به کمک پزشکان و بیماران می شتابد. یکی دیگر از برنامه های تله ویزیت معرفی مراکز درمانی، تصویربرداری، آزمایشگاه و داروخانه نزدیک به مکان جغرافیایی بیمار است. این اطلاع رسانی به بیمار و روند بهبودی بیماران سرعت و کیفیت بیشتری می بخشد.

از آنجایی که نقش توسعه نرم افزاری در توسعه تله مدیسین بسیار پر رنگ تر از توسعه سخت افزاری است، همانطور که در عملیات بانکی نقش توسعه نرم افزاری بسیار پر رنگ تر از توسعه سخت افزاری است، دولت و به خصوص وزارت بهداشت باید جشنواره هایی ترتیب دهد و هر ساله استارتاپ های این حوزه را مورد تشویق و ترغیب به رقابت در جهت ایجاد بنیانی مستحکم در جهت اعتماد سازی در رابطه پزشکان و بیماران و توسعه تله مدیسین نماید.

نعمت الهی: دولت و به خصوص وزارت بهداشت باید جشنواره هایی ترتیب دهد و هر ساله استارتاپ های این حوزه را مورد تشویق و ترغیب به رقابت در جهت ایجاد بنیانی مستحکم در جهت اعتماد سازی در رابطه پزشکان و بیماران و توسعه تله مدیسین نماید

اما آنچه ما شاهد هستیم، کاملا بر عکس است. به طور مرتب وزارت بهداشت اعلام می کند که هیچ کدام از استارتاپ های موجود مورد تأیید وزارت بهداشت نیستند، در حالیکه نگرانی های وزارت بهداشت در این زمینه در بسیاری از موارد بی مورد است چرا که در فضای مجازی و فضای تله مدیسین تمامی آنچه که بین بیمار و پزشک می گذرد به صورت کامل، ثبت می شود و کافی است که پزشکان و بیماران چهار اصل بنیادی اتیک ( اخلاق پزشکی) را رعایت کنند زیرا عدم رعایت این اصول به معنای عبور از چراغ قرمز می باشد.

بر همین اساس، باید به افراد، موسسات، بیمارستانها و مطب هایی که این نوع خدمات را  ارائه میدهند، از نظر اعتبار بخشی از طرف امتیاز دهنده ( معمولا وزارت بهداشت) امتیاز بیشتری تعلق گیرد. برای نمونه، هم اکنون مرسوم است که در بیمارستان هایی که آمار زایمان طبیعی بالاتری دارند و آمار سزارین آنها کمتر است، از نظر اعتبار بخشی توسط وزارت بهداشت امتیاز بالاتری اعطا می شود تا بیمارستان هایی که آمار زایمان طبیعی کمتر و سزارین بیشتری دارند یا نمونه دیگر این است که پزشکان مطب دار برای تمدید پروانه مطب شان باید سالانه ۲۵ امتیاز از طریق شرکت در کنفرانس های بازآموزی کسب کنند و با نوآوریهای علم پزشکی آشنا شوند، در غیر اینصورت پروانه مطب شان تمدید نمی شود.

نعمت الهی: اگر وزارت بهداشت برای بیمارستان هایی که خدمات تله مدیسین ارائه میدهند یا پزشکانی که در مطب شان از خدمات تله ویزیت استفاده می کنند از نظر اعتبار بخشی امتیاز بالاتری در نظر گیرد، توسعه تله مدیسن به راحتی امکان پذیر است

لذا، اگر وزارت بهداشت برای بیمارستان هایی که خدمات تله مدیسین ارائه میدهند یا پزشکانی که در مطب شان از خدمات تله ویزیت استفاده می کنند از نظر اعتبار بخشی امتیاز بالاتری در نظر گیرد، توسعه تله مدیسن به راحتی امکان پذیر است.

«مهندس میثم عباسی» : حوزه بهداشت و درمان در سال های اخیر شاهد بیشترین رشد بکارگیری رباتیک و هوش مصنوعی بوده است و این موضوع روندی ادامه دار می باشد. نیاز به افزایش کیفیت خدمات دهی، توسعه کمی فرآیند ها و نیاز روز افزون به بهینه سازی دسترسی به خدمات پزشکی از جمله انگیزه های اصلی استفاده از فناوری های هوشمند در خدمات بهداشتی و درمانی می باشند. در حال حاضر اتوماسیون هوشمند جای پای خود را در خدمات پزشکی باز کرده است و مهندسین رباتیک و هوش مصنوعی نیز همراه با پزشکان به میدان آمده اند.

بر اساس گزارش اخیر موسسه Credence Research، بازار جهانی رباتیک پزشکی در سال ۲۰۱۵ معادل ۷.۲۴ میلیارد دلار ارزش گذاری شده است و انتظار می رود تا سال ۲۰۲۳ به ۲۰ میلیارد دلار برسد. جراحی های سبک و کاربرد های مکمل مانند ارتوپدی و لاپاراسکوپی جزو محرک های اصلی رشد تقاضا در بازار ربات های با کاربرد پزشکی می باشند. حضور ربات ها در خدمات پزشکی را می توان در چند گروه اصلی دسته بندی نمود :

۱- ربات هایی که در خطوط تولید و کارخانجات تولید دارو به کار می روند. این ربات ها به خصوص در خطوط تولید واکسن ها و داروهای حساس که باید کاملا ایزوله باشد کاربرد دارند.

۲- ربات هایی که در نقش های خدماتی مانند ضدعفونی سازی و دارو رسانی در بیمارستان ها و مراکز درمانی کاربرد دارند.

۳- ربات هایی که دارای وظایف محدود ولی ویژه می باشند مانند فیزیوتراپی و توانبخشی.

۴- ربات هایی که در نقش های اجتماعی کاربرد دارند مانند مراقبت از سالمندان.

با این حال یک دسته بندی ویژه نیز وجود دارد و آن مربوط به ربات های مبتنی بر هوش مصنوعی است که وظایف ویژه و بسیار حساس مانند جراحی های از راه دور را انجام می دهند. روند توسعه این نوع ربات ها به سمت افزایش دقت و حساسیت و همچنین بهره گیری از رابط های تعاملی هوشمند با جراحان و اپراتور های انسانی پیش می رود.

این نوع ربات ها کاربرد های ویژه در مفهومی آینده نگرانه در پزشکی دارند. قابلیت انجام عملیات از راه دور (telepresence) که با توجه به شرایط فعلی جهان به خصوص در زمان های بحرانی مانند پاندمی جهانی کرونا مورد توجه جدی قرار گرفته است.

پزشکان از ربات های کنترل از راه دور برای معاینه و درمان بیماران در مناطق روستایی یا دورافتاده استفاده می کنند. این ابزارهای رباتیک قابلیت انجام معاینات از راه دور را برای پزشکان فراهم می کنند. مناطقی که بنا به دلایلی از جمله صعب العبور بودن امکان دسترسی سریع به پزشک متخصص در آن ها وجود ندارد. به نظر می رسد قابلیت های سیستم های رباتیک پیشرفته مانند سنسور های تصویری و اسکنر به همراه تلفیق شان با ارتباطات فوق سریع می تواند در دراز مدت در نحوه ارائه خدمات پزشکی به مناطق دور افتاده نقش کلیدی بر عهده داشته باشند.

عباسی: پزشکان از ربات های کنترل از راه دور برای معاینه و درمان بیماران در مناطق روستایی یا دورافتاده استفاده می کنند

برای هوش مصنوعی هم اوضاع به همین ترتیب است. اولین سی تی اسکن مغز انسان در سال ۱۹۷۱ انجام شد. گزارشات دانشکده پزشکی هاروارد نشان می دهند که در حال حاضر بیش از ۸۰ میلیون سی تی اسکن در سال انجام می شود. توانایی بررسی حجم انبوهی از داده ها در مدت زمان کم برای استخراج داده های مربوط به بیماری اشخاص و نیاز به انجام فرآیند ها با دقت بالا از جمله مواردی می باشند که جرقه استفاده از هوش مصنوعی در خدمات پزشکی را روشن کردند.

فناوری های پردازش تصویر به کمک هوش مصنوعی توانایی تجزیه و تحلیل تصاویر اسکن بدن را از طریق تشخیص الگو افزایش می دهند. این فناوری ها می توانند با برجسته کردن برخی ویژگی های تصویر از جمله در مواردی مانند تشخیص سرطان، در تشخیص و درمان زود هنگام کمک نمایند. طبقه بندی داده های تصویری مطابق با استاندارد های ویژه از جمله دیگر کاربرد های هوش مصنوعی در تجزیه و تحلیل داده های پزشکی می باشد.

عباسی: فناوری های پردازش تصویر به کمک هوش مصنوعی توانایی تجزیه و تحلیل تصاویر اسکن بدن را از طریق تشخیص الگو افزایش می دهند 

یادگیری ماشین (Machine Learning) را می توان از جمله دیگر ابزار های هوش مصنوعی دانست که قادر هستند با شناخت الگوهای تصویری در پردازش تصاویر میکروسکوپی و تشخیص وجود بیماری نقش داشته باشند.

در حال حاضر شرکت های متعددی دست به کار تحقیق و توسعه استفاده از هوش مصنوعی در فرآیند های تشخیصی زده اند از جمله شرکت CureMetrix که از بینایی ماشین و پردازش زبان طبیعی برای ساخت نرم افزار دستیار ماموگرافی برای رادیولوژیست ها استفاده می کند.

با این حال یکی از کاربرد های کلاسیک هوش مصنوعی که پای آن را به حوزه های مدیریت درمانی نیز کشانده، بحث های مدیریت زنجیره و فرآیند می باشد. یک نظرسنجی که توسط انجمن سیستم های اطلاعات و مدیریت سلامت آمریکا انجام شده نشان می دهد که ۴۴ درصد از بیمارستان های مورد بررسی قصد دارند هوش مصنوعی را در جریان کار خود پیاده کنند. بیش از ۸۰ درصد معتقد بودند که سیستم های ERP سنتی به طور کامل با هوش مصنوعی و یادگیری ماشین جایگزین خواهند شد.

کاربردهای ویژه هوش مصنوعی در بخش های بخصوصی : از جمله این موارد می توان به بهبود توانایی پاتولوژیست ها در تشخیص نمونه های بافتی، راهنمای پیشگیری از بیماری در سطح جمعیت و قابلیت ایجاد پلتفرم های تعاملی پزشکی اشاره نمود.

تکنیک های بینایی ماشین برای طبقه بندی، مرتب سازی و تجزیه و تحلیل افتراقی نمونه های بافت در چند سال گذشته پیشرفت زیادی داشته است. پاتولوژی یک زمینه بسیار تخصصی با تعداد محدودی از متخصصان آموزش دیده است. هرگونه افزایش کارایی مزایای گسترده ای را به همراه خواهد داشت. به ویژه که برای انجام هرگونه عملیات درمانی نیاز به افزایش دقت تشخیص ها می باشد.

استفاده مداوم از تجزیه و تحلیل های پیش بینی کننده در کل جمعیت امکان تغییر ابعاد کنترل و مراقبت از بیماری از درمان به پیشگیری را می دهد. الگوریتم های هوش مصنوعی قادر به پیش بینی برخی بیماری ها از روی داده های فرد می باشند. از جمله حملات قلبی و ریسک ابتلا به سرطان هایی مانند سرطان پوست. این ویژگی منحصر به فرد در جامعه آماری بالا باعث افزایش سرعت عمل و کاهش شدید هزینه های درمان در مراحل ابتدایی می شود.

یکی از کاربرد های ویژه هوش مصنوعی در زمان گسترش ویروس کرونا اتفاق افتاده است. تیم های فناوری مانند محققان دانشگاه MIT روش هایی را برای تسریع روند پیش بینی شیوع بیماری ابداع نمودند. اهمیت این موضوع از آن جا مشخص می شود که قابلیت پیش بینی یک پدیده راه را برای کنترل آن هموار تر می سازد.

 آینده رباتیک و هوش مصنوعی در حوزه پزشکی : آینده استفاده از این ابزارها را می توان از چند بعد بررسی نمود. از جمله میزان توسعه فناوری های هوشمند در پزشکی در سطوح مختلف عمومی و تخصصی، میزان دسترسی، ایده های نوین و میزان توسعه ابزار ها در جامعه. ما تا اینجا نمونه هایی از کاربرد های تخصصی رباتیک و هوش مصنوعی را در پزشکی ذکر کردیم. این موضوع غیر از انواع گجت های هوشمند پزشکی است که در بازار ارائه می شوند.

آینده سیستم های هوشمند در پزشکی هرچه بیشتر به سمت تعاملی محور بودن با انسان حرکت می کنند. این موضوع در کنار رشد بستر های ارتباط از راه دور راه را برای خلق و توسعه ایده های نوین باز می کند که یکی از ثمراتش این رشد سیستم های رباتیک خدمات بهداشتی درمانی از راه دور می باشد. پیش بینی بنده این است که تا سال ۲۰۳۰ شاهد ظهور نسل جدیدی از سیستم های تعاملی محور پزشکی خواهیم بود که به مدد هوش مصنوعی تا حد قابل قبولی قادر به خودمختاری در انجام عملیات بخصوص جراحی خواهند شد.

عباسی: پیش بینی بنده این است که تا سال ۲۰۳۰ شاهد ظهور نسل جدیدی از سیستم های تعاملی محور پزشکی خواهیم بود که به مدد هوش مصنوعی تا حد قابل قبولی قادر به خودمختاری در انجام عملیات بخصوص جراحی خواهند شد

خدمات اجتماعی یکی از چالشی ترین موضوعات جهان فعلی به شمار می رود که خدمات بهداشتی درمانی نیز از جمله این موارد به شمار می روند. به هر میزان بتوان با استفاده از ابزار های فناوری کمیت و کیفیت دسترسی را در مناطق دور افتاده بهبود داد به همان میزان شاهد کاهش آمار های منفی خواهیم بود.

عباسی: پزشکی از راه دور با استفاده از سیستم های رباتیک و هوش مصنوعی نیز دست کم تا ۲۰ سال آینده سطح دسترسی به خدمات را افزایش خواهند داد

پزشکی از راه دور با استفاده از سیستم های رباتیک و هوش مصنوعی نیز دست کم تا ۲۰ سال آینده سطح دسترسی به خدمات را افزایش خواهند داد. عبارات وایرلس و تله جزء فورمیشین های سیستم ها و خدمات امروزی به شمار می روند و تله ویزیت نیز از جمله این موارد به شمار می رود که در سال های آینده روند رو به رشدی را در کشور خواهد داشت و در حال حاضر روی طرح هایی جهت بومی سازی برخی روش های موفق جهانی در حال کار هستیم و امیدواریم با کمک متخصصان داخلی گام های مهمی در توسعه فناوری های نسل نوین پزشکی برداریم.