«فین‌تک» در ایران و الزامات توسعه آن

مهدی بهارلو؛ بازار: فین‌تک (FinTech)  کوته‌واژه‌ای برگرفته از عبارت فناوری‌های مالی (Financial Technologies) است و به فناوری‌های نوینی اتلاق می‌گردد که در بخش خدمات مالی به کار گرفته می‌شوند. مرکز ملی پژوهشهای دیجیتال در دوبلین ایرلند، فین‌ تک را نوآوری در خدمات مالی معرفی کرده است. به‌ طور خاص‌تر از این واژه برای توصیف فناوری‌هایی استفاده می‌شود که با ارایه خدمات مالی شخصی‌سازی شده و هوشمندتر با هزینه کمتر، سرعت،  دقت و کیفیت بالاتر و تمرکز بر حوزه‌های مختلف «بانکداری خرد» از جمله تراکنشهای مالی، مدیریت دارایی‌های، وام‌دهی، ... موجب براندازی نظامهای سنتی ارائه دهنده خدمات مالی شده‌اند.

این حوزه مجموعه فعالیتها و کسب و کارهایی را در بر می‌گیرد که با استفاده از توان نرم‌افزاری نوین مبتنی بر وب به ارایه خدمات مالی در سطحی گسترده فارغ از مرزهای جغرافیایی می‌پردازد. می‌توان فین‌تک‌ها را معادل استارتاپ‌ های فناوری بانکی و مالی قلمداد نمود که می‌کوشند با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین از مرزهای معمول واسطه‌گری مالی گذر کنند. فین‌تک تنها موسسات ارائه دهنده خدمات مالی را تحت پوشش قرار نمی‌دهد. بلکه هر کسب‌وکاری که با صنعت خدمات مالی در ارتباط است نیز تحت تاثیر این فناوری‌های جدید قرار می‌گیرد.

برخی صاحب‌نظران فناوریهای فین‌تک را به ۹ بخش تقسیم نموده‌اند: فناوری قانونی- بانکی (RegTech)، فناوری مدیریت ثروت (WealthTech)، فناوری بیمه (InsurTech)، فناوری پرداخت (PayTech)، فناوری بانکی (BankTech)، فناوری استقراض (LendTech)، مدیریت مالی شخصی (PFM)، جابه‌جایی پول بین‌المللی (Remittance)، رمزارزها (CryptoCurrency) و فناوری دارایی (PropTech)... که می‌توان آنها را به چهار دسته کلی‌تر شامل: حوزه تامین مالی، مدیریت دارایی‌ها، پرداخت و سایر حوزه‌ها تقسیم‌بندی نمود. البته این دسته‌بندی‌ها به مرور زمان و با خلق الگوهای جدید کسب‌وکار در حال تغییر و توسعه است.

بر پایه آمارهای جهانی، حجم سرمایه‌گذاری در حوزه فین‌ تک در سراسر جهان افزایش چشمگیری داشته است و برآوردها حاکی از آن است که این روند ادامه خواهد داشت؛ برای نمونه از سال ۲۰۱۴ تا اوایل ۲۰۱۸ حدود ۱۳۰ میلیارد دلار در این عرصه سرمایه‌گذاری شده است. در آماری دیگر اشاره شده که در دهه ۲۰۲۰-۲۰۱۱ به‌ طور متوسط ۳۳ درصد سرمایه‌گذاری ها در حوزه دیجیتال مربوط به فین‌ تک بوده است. از این رو استارت‌آپ‌های فین‌تک یکی از جذاب‌ترین حوزه‌های استارت‌آپی برای جذب سرمایه هستند، به‌ گونه‌ای که در سال ۲۰۱۷ این حوزه بیش از ۴۰ میلیارد دلار جذب سرمایه کرده است.

اما چه مواردی پیشران‌ های این تحول در صنعت مالی و گرایش آن به‌ سوی فین‌ تک بوده است؟ کلان روندهای دیجیتالی شدن و تحولات جهانی اجتماعی- اقتصادی مهمترین پیشران‌ های این تحول بوده‌اند و همچنان خواهند بود. برای نمونه در موضوع دیجیتالی شدن از ۱۱ موضوع تحول‌آفرین شامل اینترنت اشیا و اشیای هوشمند، گوشی‌های هوشمند، موبایلیفیکیشن، کلان داده‌ها، ظهور نسل Z، فناوری‌های شناختی و هوش مصنوعی، اقتصاد اشتراکی، واقعیت تعمیم یافته، زنجیره بلوکی، نسلهای جدید فناوریهای ارتباطی و شخصی‌سازی انبوه سخن به میان می‌آید که همراه با تحولات اجتماعی- اقتصادی به شکل تغییرات جمعیتی و سبک زندگی، پیامدهایی چون توسعه حجم و تنوع ارزیهای دیجیتال و به‌ کارگیری آنها، توسعه الگوهای کسب و کار خلاقانه، ادغام و یکپارچگی بسیاری از حوزه‌های فعالیتهای روزمره در بستر تلفن همراه، توسعه تجارت الکترونیک و از همه مهمتر تسلط نسبی فضای مجازی بر فضای حقیقی را در پی خواهد داشت. کشور ما نیز از این جریان و روند مستثنی نخواهد بود.

از سوی دیگر تنوع و حجم مطالبات و انتظارات از صنعت مالی به‌ گونه‌ای فزونی یافته که نظام مالی سنتی به لحاظ زیرساختهای موجود، دانش و فناوری و صنایع پشتیبان آن و ساختار حکمرانی آن توانایی پاسخگویی موثر نسبت به آن را ندارد. لذا استارتاپ های فین‌ تکی می‌توانند با بهره‌گیری از خلاءهای کارکردی به وجود آمده در کارکرد نظام سنتی حاکم به‌ عنوان پنجره‌های فرصت، شکل بگیرند و در آن نفوذ کنند و با رشد و تثبیت و توسعه خود در برخی موارد موجب احیاء بخشهایی از صنعت مالی حاکم شوند و در برخی موارد جایگزین.

بنابراین نقش استارتاپ های فین‌ تکی در سرعت تحولات در صنعت مالی بسیار کلیدی و حایز اهمیت است. در حال حاضر استارت‌آپ‌ های مختلفی در حوزه فین‌تک در ایران مشغول فعالیت هستند از جمله:

-         بخش پرداخت: زرین پال، سیناپس، پی دات آی‌آر، آی‌دی پی، پی پینگ و ...

-         مدیریت مالی: حسابداری پارمیس همراه، فاکتورکن، استورم، فینتو و ...

-         بانکداری: موبایلت، اطلس و ...

-         انتقال پول بین‌المللی: کیاسان، یک‌پی، ایران‌پی و ...

-         قرض‌دهی: لندو، حامی‌جو، فاندینو، وام چی و ...

-         رمزارزها: کوینکس، رمزین‌گیت، پارس‌بیت، دیجی‌ریال و ...

-         اینشورتک: بیمیتو، بیمیلاین، بیمه تایم و ...

-         ولث‌تک: سهام‌یاب، سبدبان، آسان‌بورس و ...

-         رگ‌تک: یوآیدی و ...

-         امنیت: سپارکس، نگین‌پردازش و ...

با وجود نقش‌آفرینی و اهمیت استارتاپ های یادشده، برای تحقق گذار از نظام حاکم سنتی به‌ سوی صنعت نوین مالی باید به موضوعات و ابعاد دیگری نیز توجه شود. این تحول نیازمند پاره‌ای تدابیر و سیاستها است که شناخت آنها مستلزم درک ویژگیها و کارکردها و ساختار نظام صنعت مالی به‌ عنوان یک اکوسیستم است. این اکوسیستم را می‌توان در قالب دو رکن کارکردی و ساختاری توصیف نمود که در تعامل با تحولات و روندهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فناورانه، قانونی و بعضا زیست‌محیطی  محیط پیرامون خود است. به‌ منظور گذار موفق و اشاعه فین‌تک در صنعت مالی کشور لازم است که وضعیت کارکردهای این نظام از منظر «توسعه و انتشار دانش‌ها و فناوریهای مرتبط»، «توسعه کارآفرینی و حمایت از شکل‌گیری و توسعه استارتاپ ها و شرکتهای دانش‌بنیان»، «قابلیت هدایت و جهت‌دهی به فعالیتهای پژوهشی در این عرصه»، «بسیج‌ منابع»، «شکل‌دهی بازارهای مرتبط» شامل مدیریت مالی، پرداخت، بانکداری، قرض‌ دهی و مانند اینها و در نهایت «ایجاد مشروعیت و مقبولیت» به لحاظ سرمایه‌گذاری حکمرانی و هم به لحاظ به‌ کارگیری و بهره‌برداری مورد توجه قرار گیرد.

این مهم با همکاری ارکان ساختاری اکوسیستم یا نظام صنعت مالی محقق خواهد شد. به این ترتیب که لازم است افزون بر استارتاپ های فین‌تکی، بازیگران مختلفی اعم موسسات مالی سنتی و حاکم اعم از بانکها و ...، مشتریان خدمات مالی، دستگاه‌ حکمرانی و سیاست‌گذاری (دولت، بانک مرکزی و وزارتخانه‌های مربوط مانند وزارت امور اقتصادی و دارایی و وزارت فناوری اطلاعات و ارتباطات، مجلس و قوه قضاییه)، مراکز پژوهشی و دانشگاهی مرتبط، سازمانهای تسهیل‌گر و میانجی مانند مرکز خدمات انفورماتیک ایران، سازمانهای مردم نهاد مانند انجمن فین‌ تک ایران در شبکه‌ای تعاملی به ایفای وظیفه موثر در قبال کارکردهای یادشده بپردازند و موانع یا خلاءهای قانونی و مقرراتی موجود رفع و زیرساختهای لازم تامین گردد تا در یک فضای هم‌تکاملی به خلق و توسعه نوآوری، تحرک اقتصادی، تسهیل در رقابت و همکاری و سرانجام ایجاد نفع و سود برای مصرف‌ کنندگان خدمات صنعت مالی منجر گردد.

لذا موارد ذیل به‌ عنوان پیشنهادهای کاربردی برای توسعه و اشاعه نقش و سهم فین‌ تک‌ها در صنعت مالی کشور توصیه می‌گردد:

-         ترسیم ره‌نگاشتی برای سیاست‌گذاری و گذار از صنعت مالی سنتی به صنعت مالی نوین مبتنی بر فین‌ تک‌ها

-         تسهیل در همکاری و شراکت فین‌ تک‌ها با موسسات مالی سنتی و حاکم از طریق برگزاری رویدادها و همایشهای تبادل نیازها و توانمندیهای طرفین

-         ایجاد فضای انکوباتوری برای شکل‌گیری و رشد نوآوریهای بنیادین توسط استارتاپها و شرکتهای دانش‌بنیان در صنعت مالی

-         تشویق و حمایت از سرمایه‌گذاری خطرپذیر در این عرصه

-         ایجاد فضای جهت‌دهی و مشاوره به کسب‌ و کارهای فین‌تکی مبتنی بر نیازمندیهای واقعی صنعت مالی کشور

-         تدوین قوانین و مقررات و استانداردهای لازم با مشارکت ذی‌نفعان به‌ ویژه در حوزه امنیت و پولشویی و کلاهبرداری

-         اعمال سیاستهای تشویقی برای بهره‌برداران از خدمات فین‌تکی