تهمینه غمخوار؛ بازار: بیش از دو ماه پیش، دومین گذرگاه مرزی ایران با پاکستان با حضور مقامات دو کشور افتتاح گردید. از نظر مقامات ایرانی و پاکستانی، راه اندازی این گذرگاه در منطقه مرزی «ریمدان» یک روز تاریخی و امیدواری بیشتر و گامی بلند را در جهت توسعه و افزایش حجم مبادلات تجاری میان دو کشور رقم زد، زیرا روابط دیرینه و در واقع هفتاد ساله دوجانبه همواره دچار نوسان و دستخوش فراز و نشیب هایی بوده است.
برخی از کارشناسان معتقدند که در مناسبات فی مابین ایران و پاکستان، تأثیرپذیری همکاری های اقتصادی از تحولات سیاسی داخلی و منطقه ای از جمله مهمترین دلایل پایین بودن سطح روابط اقتصادی میان دو کشور در سالهای اخیر بوده است. همچنین عدم شناخت ظرفیت ها و منابع دو طرف یکی دیگر از دلایل اندک بودن این حجم روابط گزارش شده است.
حال گشایش گذرگاه مرزی ایران_پاکستان نشان می دهد که ایران برای گسترش تجارت با همسایگان خود اهمیت قائل است و از طرف دیگر، پاکستان نیز با روی کار آمدن عمران خان به عنوان نخست وزیر از دو سال گذشته، همواره در تلاش بوده تا امکان توسعه روابط خود با ایران بیش از پیش فراهم گردد.
دستیابی به رشد و توسعه همکاری های اقتصادی و حجم تبادل تجاری به ارزش پنج میلیارد دلار در صورتی محقق می شود که از تمامی ظرفیت ها برای توسعه با در نظر گرفتن رفاه و آسایش مرزنشینان بهره برداری شود.
بر همین اساس و با توجه به اهمیت روابط ایران با کشورهای همسایه از جمله پاکستان، خبرنگار بازار گفتگویی را با « دکتر محمد سیدی» پژوهشگر حوزه پاکستان ترتیب داده که در ادامه آمده است:
*پاکستان همواره تحریمها را دلیل اصلی پایین بودن سطح همکاریهای تجاری و بانکی با ایران می داند، از دیدگاه شما روابط اقتصادی ایران و پاکستان از سالهای گذشته در چه سطحی بوده و زمینه ها و فرصتهای همکاری و موانع موجود در این مناسبات به چه شکلی است؟ با وجود این تحریم های روز افزون چگونه می توان موانع موجود را برداشت؟
این نکته صحیح است که یکی از مولفه های اصلی در موضوع عدم گسترش مناسبات بین ایران و پاکستان به خصوص در بخش اقتصادی، تحریم ها است. اما برخی عناصر تأثیرگذار در موضوع روابط تجاری دو طرف مشاهده می شود که تأثیر آن بیشتر از تحریمهاست. به عنوان مثال، عدم شناخت دو کشور چه در بخش دولتی و چه در بخش خصوصی نسبت به میزان توانمندی و ظرفیتهای اقتصادی طرفین، نقش زیادی در کاهش و نگه داشتن سطح یکسانی از روابط اقتصادی دو کشور داشته است. همچنین تغییر در رویکرد سیاست خارجی هر دو کشور نسبت به یکدیگر در مقاطع مختلف یکی از دلایل دیگر کاهش سطح این مناسبات بوده است.
مولفه تأثیرگذار دیگری که می توان بر آن تاکید داشت، عدم شناخت نسبت به چگونگی توزیع قدرت سیاسی در پاکستان است. نظام سیاسی در پاکستان به دو بخش حاکمیت سیاسی و نظامی تقسیم شده و در این بین متولی اصلی بخش اقتصاد و تجارت در این کشور، ارتش است. لذا توسعه و تعمیق ارتباطات نهادهای نظامی جمهوری اسلامی ایران با موسسات و مجموعه های وابسته به ارتش پاکستان تا حد زیادی در توسعه و گسترش ارتباطات اقتصادی دو کشور تأثیرگذار خواهد بود.
عنصر مهم دیگری که می توان به آن پرداخت، وضعیت اقتصادی پاکستان است. این کشور از بدو استقلال تاکنون با بحرانهای زیادی روبه بوده است و به عبارتی یک کشور بحران زیست است. لذا این کشور تلاش دارد برای برون رفت از بحرانهای فراروی خود، به کشورها و سازمانهایی متوسل شود که آورده ای برای این کشور به همراه داشته باشد. لذا، به دلیل آن که در این میان ایران نتوانسته مطالبات اقتصادی این کشور را برآورده کند و لذا پاکستان همیشه سعی کرده مناسبات اقتصادی و حتی سیاسی خود را دریک سطح مشخص شده ای با این کشور تعریف نماید.
عامل دیگری که در یکسان نگه داشتن سطح روابط اقتصادی دو کشور دخیل است، نقش متغیرهای خارجی در این موضوع است. عربستان سعودی یکی از عناصری است که گسترش روابط اقتصادی بین ایران و پاکستان را نمی تواند تحمل کند و سابقه نشان داده است هر زمان که تحول و پیشرفتی در سطح روابط دو جانبه بین ایران و پاکستان به وجود می آمده، این کشور با استفاده از ابزارهای خود ، به دنبال خنثی سازی و کاهش این ارتباطات بوده است.
متغیر و یا مانع بعدی در کاهش و یکسان نگه داشتن سطح روابط تجاری و اقتصادی بین ایران و پاکستان، مولفه هند است. پاکستانی ها به هند همچنان به عنوان یک رقیب دیرینه نگاه می کنند و توسعه روابط تجاری ایران با هند همیشه یکی از ملاحظات و گلایه هایی است که طرف پاکستانی نسبت به آن داشته است.
مانع بعدی در کاهش روابط اقتصادی می توان به نقش تأثیرگذار آمریکا در این موضوع اشاره داشت. حداقل در پنج سال گذشته پاکستانی ها عنوان می کرده اند که آمریکا به عنوان یک مانع اصلی در راه توسعه مناسبات بین ایران و پاکستان به شمار رفته و عمده ترین مانع برای توسعه و گسترش مناسبات بانکی و .... این کشور است.
عوامل تاثیرگذار در کاهش مناسبات اقتصادی ایران و پاکستان: تحریم، عدم شناخت دو کشور چه در بخش دولتی و چه در بخش خصوصی نسبت به میزان توانمندی و ظرفیتهای اقتصادی طرفین، وضعیت اقتصادی پاکستان، نقش متغیرهای خارجی از جمله هند و عربستان و عدم شناخت نسبت به چگونگی توزیع قدرت سیاسی در پاکستان
علی رغم همه محدودیتها در مناسبات اقتصادی بین دو کشور، روابط ایران و پاکستان در دوره های مختلف (در حوزه سیاسی ) فراتر از معادلات بین المللی بوده است و مناسبات دوجانبه در شرایط مختلف، بعضا حتی برخلاف تمایلات بین المللی حاکم بر کشورها انجام شده است (مانند حمایت از ایران در سازمانهای بین المللی). این ظرفیت هم اکنون نیز کم و بیش وجود دارد و نگاه منطقه ای و طرفینی بر روابط دو جانبه کاملا تاثیرگذار است و همین امر فضای مناسبی را برای مقابله و دور زدن بخشی از تحریمها فراهم می آورد.
پاکستان با داشتن مرزهای طولانی (دریایی) زمینی با ایران از یک سو و با کشورهایی نظیر چین و افغانستان و از آن طریق آسیای میانه می تواند نقش موثری در انجام تبادلات تجاری بین ایران و دیگر کشورها داشته باشد و قادر است به عنوان سرپل برای دریافت اقلام مورد نیاز و ارسال آن از طریق مرز مشترک زمینی به ایران عمل کند. داشتن ساحل طولانی با آبهای آزاد نیز مزیت دیگری است که پاکستان دارد و استفاده از این فضا می تواند در تسهیل مبادلات تجاری ایران از طریق پاکستان موثر باشد.
* مهمترین محور اقتصادی بین ایران و پاکستان، خط لوله صلح است. از دیدگاه شما مهمترین دلایل توقف این پروژه چه بوده و اگر کار این خط لوله به اتمام رسد، چه تاثیری بر روابط فی مابین دو کشور خواهد گذاشت؟ آینده این خط لوله را چگونه ارزیابی می کنید؟
خط لوله صلح یکی از پروژه های اقتصادی است که بیش از یک دهه از شروع آن می گذرد، اما تا کنون به دلایل مختلف، این طرح عملیاتی نشده است. یکی از دلایل عمده متوقف شدن این طرح، به گفته مقامات ارشد این کشور، فشار آمریکا به این کشور برای متوقف نگه داشتن این پروژه است. اما این موضوع نمی تواند دلیل اصلی باشد. عوامل مختلفی در این چند دهه باعث شده که این پروژه همچنان مسکوت بماند، فشار سعودی ها به پاکستان برای خرید نیازهای گازی خود از کشورهای حوزه خلیج فارس به ویژه قطر یکی دیگر از عوامل متوقف نگه داشتن این پروژه است.
دیگر عامل در کند کردن روند اجرای این طرح، ملاحظات هندیها نسبت به اجرای این طرح و وجود جو بی اعتمادی بین این کشور و پاکستان و این که این کشور نمی خواهد جریان انرژی خود را در اختیار پاکستان قرار دهد و به نوعی اهرم فشار در اختیار رقیب خود قرار دهد. همچنین وجود زمینه و بستر برخی ناامنی ها در مسیر احداث این پروژه در ایالت بلوچستان از دیگر عواملی است که تا کنون در متوقف نگه داشتن، اجرای این خط لوله نقش داشته اند.
مولفه های و عناصر دیگری که می توان به آن اشاره داشت، کشورهای قطر و ترکمنستان است. این کشورها در موضوع گاز با جمهوری اسلامی ایران رقابت می کنند و با ارائه برخی تسهیلات به پاکستان، به یکی از کشورهای صادر کننده اصلی فرآورده های گازی به این کشور تبدیل شده اند.
از آنجا که تمام مراجع تصمیم گیری و گروههای موثر و احزاب و اقشار مختلف مردم در داخل پاکستان مدافع اجرایی شدن خط لوله هستند و با توجه این که درگیر بحران انرژی و در حال حاضر با کمبود منابع انرژی مواجه هستند تمایل به نهایی کردن این پروژه دارند و تمام نشانه ها حاکی از این است که خط لوله گاز ایران بهترین و مقرون به صرفه ترین گزینه برای آنها می باشد. به نظر می رسد درصورتی که دو کشور اراده و تصمیم به نهایی کردن این طرح بکنند، در میان مدت و بلند مدت، این طرح تأثیرات خود را در منطقه آسیای جنوبی خواهد گذاشت. مشارکت دادن چین در احداث این پروژه به ویژه که این کشور سرمایه گذاری بلند مدت در این کشور کرده است، تا حد زیادی می تواند در یک تحرک واداشتن پاکستانی ها کمک زیادی بکند.
از آنجا که تمام مراجع تصمیم گیری و گروههای موثر و احزاب و اقشار مختلف مردم در داخل پاکستان مدافع اجرایی شدن خط لوله هستند و با توجه این که درگیر بحران انرژی و در حال حاضر با کمبود منابع انرژی مواجه هستند تمایل به نهایی کردن این پروژه را دارند و تمام نشانه ها حاکی از این است که خط لوله گاز ایران بهترین و مقرون به صرفه ترین گزینه برای آنها می باشد
البته شرایط میدانی موید این نکته است که در وضعیت کنونی اجرایی شدن خط لوله صلح همچنان در هاله ای از ابهام است و هر دو طرف (ایران و پاکستان) تاکنون گفتگوی صریحی در این خصوص نداشته اند. هر از گاهی مقامات نفتی دو کشور اظهار نظری در این خصوص داشته و سپس بعد از مدت کوتاهی، این موضوع به حاشیه رفته است. به نظر می رسد هر دو کشور فارغ از مسائل سیاسی و امنیتی بایستی تمامی تلاش خود را برای از سر گیری و به سرانجام رساندن این پروژه بکار گیرند. به عبارتی بایستی دولتمردان دو کشور تصمیم و اراده ای برای به سرانجام رساندن این پروژه داشته اند.
* نقش بندر گوادر در اقتصاد پاکستان و چالش ها و فرصت های فراروی آن چیست؟ این بندر چه نقشی در توسعه روابط ایران و پاکستان دارد؟
بندر گوادر از موقعیت ژئواستراتژیک و ژئواکونومیک خاصی در منطقه آسیای جنوبی برخوردار است و گفته میشود حدود ۴۰ درصد از نیازهای نفتی جهان از این منطقه جا به جا خواهد شد. همچنین این بندر در مرکز سه منطقه یعنی کشورهای سرشار از نفت و گاز خاورمیانه، آسیای میانه و جنوب آسیا واقع شده است.
این بندر در مجاورت بندر چابهار که هندیها در احداث آن مشارکت دارند، قرار دارد. در صورتی که دو کشور بخواهند این بنادر به عنوان بنادر مکمل مورد بهره برداری دو کشور در نظر گرفته خواهد شد. خواهر خواندگی دو بندر چابهار و گوادر یک اقدام اولیه به شمار می رود. یکی از ملاحظاتی که پاکستانی ها نسبت به بندر چابهار داشته اند، حضور و مشارکت هندیها در این پروژه است.
به نظر می رسد که بایستی دراین خصوص با نظر داشت ملاحظات طرف پاکستانی، نسبت به توجیه و مدیریت پروژه مذکور سیاست و تدابیر لازم اندیشیده شود. مشارکت دادن ایران در طرح سی پک و ایفای نقش موثر ایران در این طرح تا حد زیادی می تواند زمینه گسترش روابط اقتصادی بین دو کشور را فراهم کند.
* گشایش گذرگاه مرزی ایران و پاکستان (ریمدان – گبد) نشان می دهد که ایران برای گسترش تجارت با همسایگان خود اولویت قائل است. سفیر ایران در اسلام آباد از گشایش این گذرگاه به عنوان روز تاریخی برای ایران و پاکستان در جهت افزایش مناسبات تجاری یاد کرده است. همچنین، سخنگوی وزارت امور خارجه پاکستان، گشایش این گذرگاه را گامی بلند برای تقویت ارتباطات مردم دو کشور همسایه دانسته است. از دیدگاه شما افتتاح این طرح تا چه اندازه در گسترش مناسبات تهران_اسلام آباد تاثیرگذار است؟
گذرگاه مرزی ریمدان-گبد به عنوان دومین گذرگاه مرزی بین ایران و پاکستان بعد از گذرگاه مرزی میرجاوه_ تفتان، به لحاظ واقع شدن در نزدیکی بندر چابهار با فاصله ای حدود ۱۲۰ کیلومتر و بندر گوادر حدود ۷۰ کیلومتر، بهترین و سهل الوصول ترین مسیر دسترسی ایران به ۳۷ درصد جمعیت جهان(پاکستان، چین و هند) است.
با گشایش مرز ریمدان، ظرفیت و توانمندی مناسبی برای صادرات و واردات کالا، انتقال زائران پاکستانی و گردشگران ایجاد شده است. علاوه براین، مرز ریمدان به دلیل فاصله حدود ۷۰۰ کیلومتری با بندر تجاری کراچی، زمینه برای تسهیل کالا و خدمات از طریق این شهر را فراهم خواهد کرد.
از دیگر مزایای افتتاح و فعال کردن این گذرگاه می توان به توسعه تجارت و همکاریهای اقتصادی میان دو کشور، تسهیل در دسترسی پاکستان به بازارهای ایران، افزایش صادرات و واردات بین دو کشور، کاهش زمان سفر به دو کشور، تأمین نیازها و اشتغال مرزنشینان، کاهش قاچاق کالا، کاهش فقر و توزیع عادلانه درآمد، برقراری امنیت اجتماعی، اقتصادی و امنیت مرزی و دسترسی ایران به دو کشور چین و هند از طریق پاکستان اشاره داشت.
نظر شما