شناسایی مواد خام وکالاهای واسطه‌ای موردنیازفعالیت «پالایش نفت» در نقشه راه همکاری ۲۵ ساله با چین

مهدی رضائی*؛ بازار: هنگامی‌ که سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (FDI) توسط بنگاه های‌ خارجی مستقر در کشور جذب شد، امید است که جذب FDI باعث شود تا با ایجاد پیوند با بنگاه‌های داخلی (پیوند پسین)، مواد اولیه و کالاهای واسطه‌ای مورد نیاز بنگاه‌های خارجی در کوتاه‌ مدت و بلند مدت، با بهره‌گیری از ظرفیت تولیدکنندگان داخلی تأمین شده و از این طریق افزایش تولید، انتقال فناوری و دانش، اشتغال‌زایی و توسعه صادرات محقق ‌شود.

در سند نقشه راه برنامه همکاری‌های جامع (۲۵ ساله) ایران و چین، به سرمایه‌گذاری مشترک این دو کشور در حوزه‌های گوناگون اشاره شده است.

یکی از این حوزه‌ها پالایش نفت خام است. در صورتی سرمایه ‌گذاری مشترک با چین در این حوزه از حیث انتقال دانش و فناوری، اشتغال‌زایی و ... موفق خواهد بود که از ظرفیت به وجود آمده برای انتقال دانش و فناوری، اشتغال‌زایی و علی‌ الخصوص ایجاد بازار برای مواد خام و واسطه‌ای تولید شده در کشور در این مشارکت استفاده شود.

ایجاد این ظرفیت در گرو این است که بنگاه‌های ایرانی بتوانند مایحتاج پالایشگاه‌ها را مهیا کنند که این امر، نیازمند شناسایی مواد خام و واسطه‌ای موردنیاز فعالیت پالایش نفت خام است.  

در جدول زیر، فصول تولید کننده مواد خام و کالاهای واسطه‌ای موردنیاز پالایش نفت بر حسب طبقه‌بندی HS آمده است.

جدول فصول مرتبط با مواد خام و مواد واسطه‌ای مورداستفاده در فعالیت «تولید فراورده‌های نفتی تصفیه‌شده» بر حسب طبقه‌بندی HS

فعالیت پالایش نفت خام، به نفت خام به‌عنوان ماده خام اصلی مورداستفاده، نیاز دارد که در نقشه راه برنامه همکاری‌های جامع (۲۵ ساله) ایران وچین، به سرمایه‌گذاری طرف چینی در استخراج نفت خام به آن اشاره شده است.

سرمایه‌گذاری چین در بخش استخراج نفت خام، باعث می‌شود تا اولاً عرضه نفت خام با ظرفیت موجود از سوی کشور بدون وقفه و مستمر باشد (به‌ شرط خرید نفت ایران از سوی چین و یا هر کشور دیگری که مشتری نفت ایران است) و در ثانی، عرضه نفت به بخش پالایش کشور با مشکل مواجه نشود.

امید بر آن است که با این توافق و با سرمایه‌گذاری مشترک با چین، بخش پالایش کشور بتواند بسیاری از محصولات حاصل از پالایش را که قبلاً قادر به تولید آن‌ها نبود(به علت فقدان فناوری موردنیاز و یا تقاضا) با کمیت و کیفیت بیشتر(به ‌شرط وجود تقاضا) تولید کند.

البته این امر نیازمند آن است که در متن قرارداد نهایی با چین، ترتیبات انتقال فناوری در بخش پالایش نظیر آموزش کارکنان ایرانی، گنجانده شود.

در توافق مذکور، به سرمایه‌گذاری مشترک در پتروشیمی اشاره شده است. فعالیت پتروشیمی، محصولات بالادست محصولات شیمیایی را تولید می‌کند، اما همان‌گونه که اشاره شد، پالایش نفت خام، به محصولات شیمیایی نیازمند است که در این توافق به آن‌ها اشاره نشده است.

جدول فوق نشان می‌دهد که بخش پالایش به محصولات پایین ‌دست پتروشیمی (محصولات شیمیایی) به اندازه زیادی وابسته است، لذا لازم است تا در صورت تبدیل این توافق به قرارداد، به صنایع شیمیایی نیز به‌عنوان سرمایه‌گذاری مشترک اشاره شود.

این اقدام باعث می‌شود تا:

 انتقال فناوری به بخش تولید صنایع شیمیایی کشور در فعالیت‌هایی نظیر فرآیند تولید، مدیریت، بازاریابی و نحوه حضور در بازار جهانی اتفاق افتد. گرچه برای این موضوع، سیاست‌گذاری‌هایی نظیر ملزم کردن چین به انتقال تجربیات و آموزش کارکنان ایرانی لازم است.

‌واسطه افزایش عرضه محصولات شیمیایی، اشتغال‌زایی در بخش تولید محصولات شیمیایی به‌ صورت مستقیم و اشتغال در سایر فعالیت های کشور به دلیل اثرات غیرمستقیم افزایش یابد.

بخش پالایش نفت کشور با مشکل مواجه نشود.

به ‌واسطه پیوندهای پسین وپیشین دراقتصاد، رونق تولید محصولات شیمیایی کشور از طریق اثرات مستقیم و غیرمستقیم، تولید کل اقتصاد ایران را افزایش خواهد داد.

*عضو هیات علمی موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی