وحید پورتجریشی؛ بازار: تاریخ کشورهای آسیای میانه و البته ژئوپولیتیک آنها همواره به گونه ای بوده که به دلیل همسایگی با روسیه و چین و البته وابستگی کم و بیش آنها به مسکو حتی پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، این کشورها را به یکی از بزرگترین و انحصاری ترین بازار منطقه آسیای میانه برای روسیه و چین حفظ کرده است.
اما بر اساس آمارهای جدید و بسیار جالب منتشر شده از سوی وزارت امور خارجه کره جنوبی، دو کشور قزاقستان و ازبکستان طی سالهای اخیر رفته رفته به یکی از بزرگترین شرکای تجاری سئول تبدیل شده و به نوعی می توان مدعی شد که کره جنوبی در حال گرفتن سهم بزرگی از بازار این کشورها از چین و روسیه است.
برای اثبات این مدعا کافی است نگاهی به آمارهای مذکور بیندازیم. به گفته وزارت خارجه کره جنوبی، در حالیکه لهستان به عنوان بزرگترین هاب باری اروپای مدرن با حجم ۴.۳۳ میلیون دلار مبادله تجاری (۲۰۱۸) با سئول در جایگاه نخست شرکای تجاری کره جنوبی ایستاده، اما دو کشور قزاقستان و ازبکستان به ترتیب جایگاه دوم و سوم شرکای تجاری کره جنوبی را به خود تخصیص داده اند.
اهمیت این آمار آنجا بیشتر می شود که اقتصاد قزاقستان و ازبکستان به مراتب کوچکتر از اقتصاد لهستان بوده ولی با اینحال، حجم تجاری قزاقستان با کره جنوبی در سال ۲۰۱۹ به حدود ۴.۲۲ میلیون دلار و حجم تجاری ازبکستان با این کشور نیز به حدود ۲.۳۶ میلیون دلار رسیده است. جالبتر اینکه مشتریان بزرگ کره جنوبی در جهان مانند نیوزیلند، سوئد، ترکیه و نروژ که همگی دارای توان اقتصادی بسیار بیشتری از قزاقستان و ازبکستان هستند، در جایگاه سوم به بعد جدول مشتریان خارجی کره جنوبی جای گرفته اند.
در خصوص قزاقستان باید به این نکته اشاره کرد که با کنار رفتن تقریبی ایران از بازار انرژی جهان به واسطه تحریم ها، به نظر می رسد قزاقستان توانسته بخش بزرگی از بازار انرژی کره جنوبی را به خود تخصیص داده و تا حدی جای ایران را پر کند. بر اساس آمار موجود، قزاقستان در سال ۲۰۱۹ به یکی از بزرگترین تامین کنندگان انرژی کره جنوبی بدل شده و ۱.۵۶ میلیلارد دلار نفت و دیگر اقلام وابسته به انرژی خود را به کره جنوبی صادر کرده است.
اما ماجرای شراکت تجاری قزاقستان و ازبکستان با کره جنوبی به همینجا ختم نمی شود. بر اساس آمارهای منتشر شده از سوی دولت کره جنوبی، میزان سرمایه گذاری های مستقیم این کشور در دو کشور یاد شده در سال ۲۰۲۰، بیش از هفت میلیارد دلار بوده که این رقم به مراتب بیش از سرمایه گذاری های انجام شده از سوی سئول در اروپا و آمریکا است.
البته با اینحال ذکر این نکته ضرری است که این حجم از سرمایه گذاری های کره جنوبی در قزاقستان و ازبکستان همچنان بسیار کمتر از سرمایه گذاری های انجام شده از سوی پکن در این کشورها و در راستای توسعه زیر ساخت های لازم برای طرح «یک کمربند – یک راه» است. لذا قزاقستان در جایگاه چهارمین کشور مورد علاقه چینی ها برای انجام سرمایه گذاری های خارجی قرار دارد.
قدرت چین در حال آسیا میانه رنگ می بازد
بر اساس نتایج منتشر شده حاصل از نظر سنجی انجام شده توسط موسسه «بارومتر» در بخش آسیای مرکزی، میزان نارضایتی از حضور چینی ها در منطقه تا حد چشمگیری رو به افزایش است. به عنوان مثال در دو کشور قزاقستان و قرقیزستان که طی ماه های اخیر بیشترین تنش ها را با شرکت های سرمایه گذار چینی در خاک خود تجربه کرده اند، به ترتیب تنها ۷ و ۹ درصد از مردم این کشورها در نظر سنجی یاد شده از حضور چینی ها در بخش های انرژی و زیر ساخت کشور خود اعلام حمایت کرده مابقی شرکت کنندگان روی خوشی نسبت به حضور آنها در کشورشان نشان نداده اند.
اما در خصوص ازبکستان که بر خلاف قزاقستان و قرقیزستان مرز مشترک با چین ندارد، اوضاع کمی بهتر است؛ ولی با اینحال، میزان نا رضایتی از حضور چینی ها در این کشور نیز رو به افزایش است. در حالیکه طبق نظرسنجی انجام شده در سال ۲۰۱۹، ۶۵ درصد از ازبک ها به حضور چینی ها در کشورشان روی خوش نشان داده اند، این رقم در سال ۲۰۲۰ به ۴۸ درصد کاهش یافته است.
همچنین در قزاقستان نیز ۶۹ درصد از شرکت کنندگان در نظر سنجی سال ۲۰۱۹ از حضور چین در کشور خود ابراز نگرانی کرده بودند که این رقم در سال ۲۰۲۰ به ۷۵ درصد افزایش یافته است. البته در ازبکستان هم وضع به همین منوال بوده و میزان نارضایتی مردم این کشور از حضور چینی ها در کشورشان از ۳۰ درصد در سال ۲۰۱۹ به ۵۳ درصد در سال ۲۰۲۰ افزایش یافته است.
افزایش سهم تجاری کره جنوبی از بازار آسیای میانه
در حالیکه میزان نارضایتی و بدبینی مردم از حضور چینی ها در کشورهای آسیای میانه رو به افزایش است، به نظر می رسد کره جنوبی چشم اندازی روشن و محکم برای حضور حداکثری خود در بازار این منطقه ترسیم کرده است. بر اساس طرح «ابتکار آسیای جدید» که از حدود یک دهه قبل توسط دولت وقت کره جنوبی به تصویب رسید، میزان علاقه سئول برای حضور در کشورهای آسیای میانه به طرز چشمگیری افزایش یافته است. این طرح، در مجموع جهت تقویت سازمان یافته کره جنوبی در کشورهای کوچک آسیای میانه و البته جنوب شرق آسیا مطرح شده بود که امروزه زیر بنای سیاست خارجی سئول در روابط خود با کشورهای آُیای میانه را تشکیل میدهد.
به عنوان مثال می توان به تقویت همکاری های سازمان «آ سه آن» با سئول طی سالهای اخیر اشاره کرد که نقش مهمی در بسط حضور کره جنوبی در آسیای میانه ایفا کرده است.
کره ای تبارهای مقیم آسیای میانه
جالب توجه است بدانیم که امروزه جمعیت بزرگی از کره ای تبارها در کشورهای آُسیای میانه زندگی میکنند که نقشی پر رنگ در توسعه روابط دو جانبه میان این کشورها با سئول در بخش های سیاسی و اقتصادی ایفا کرده اند.
این گروه که در آسیا میانه به «کریو – سارام» معروف هستند، در حقیقت بازماندگان شهروندان کره ای تبار ساکن سرزمین های شوروی سابق هستند که در دهه ۱۹۲۰ میلادی به دستور استالین، رهبر وقت شوروی سابق از این کشور اخراج شدند. امروزه بیش از ۱۸۰ هزار نفر از این افراد مقیم ازبکستان و بیش از ۱۰۰ هزار تن از آنها ساکن قزاقستان هستند.
نقش ایران در توسعه روابط تجاری کره جنوبی و آسیای میانه
بر اساس نقشه های منتشر شده از سوی منابع دولتی کره جنوبی، دو راه عمده برای دسترسی کره جنوبی به آسیای میانه وجود دارد. نخستین مسیر از طریق شرق روسیه بوده که مسیری بسیار طولانی و به دلیل قرار گرفتن در منطقه سیبری در بسیاری از فصول سال یا قابل استفاده نبوده و یا به دلیل لزوم استفاده از ماشین آلات یخ شکن، هزینه حمل کالا به آسیای میانه را به گونه ای توجیه ناپذیر کرده و از توان رقابتی کالاهای صادراتی این کشور در برابر کالاهای چینی خواهد کاست.
اما مطمئن ترین و سهل الوصول ترین راه ارتباطی میان کره جنوبی و آسیای میانه، مسیر ایران است که هم چهار فصل بوده و هم به لحاظ بعد مسافت با مسیر نخست قابل قیاس نیست.
بر اساس منابع اطلاعاتی موجود، کره ای ها دو بندر چابهار و بندر عباس ایران را به عنوان مبادی وروز کالاهای خود به خاک ایران جهت ترانزیت به آسیای میانه در نظر گرفته اند که البته بندر عباس به دلیل اتصال به شبکه ریلی، بیشتر مد نظر سئول قرار دارد. چراکه حمل ریلی کالا بسیار ارزانتر ودر حجم بسیار بالاتری در قیاس با جاده انجام شده و تخفیف های اعمال شده از سوی راه آهن ایران نیز می تواند تا حد زیادی نظر مطلوب کره ای ها را به سمت خود جلب نماید. همچنین کره ای ها مرز سرخس را به عنوان نقطه خروج کالاهای ترانزیتی خود از ایران در نظر گرفته اند که با توجه به اتصال ریلی سرخس به ترکمنستان، شکی باقی نمیگذارد که سئول به دنبال ترانزیت ریلی از مسیر ایران است.
اما با توجه به تنش های به وجود آمده میان ایران و کره جنوبی بر سر توقیف نفتکش کره ای در آب های خلیج فارس و بلوکه شدن دارایی های حاصل از فروش نفت ایران در بانک های این کشور و البته از همه مهمتر، موضوع تحریم های وضع شده علیه بنادر و ترانزیت ایران، رسیدن به نقطه مطلوب تجاری با سئول نیازمند تدوین استراتژی دقیق در سیاست خارجی و چانه زنی بر اساس این استراتژی است که این امر کاملا بر عهده دستگاه دیپلماسی کشور است.
نظر شما