کریدور تجاری بر فراز بحران قره باغ؛ کلید طلایی ترانزیت بار ایران به اروپا

وحید پورتجریشی؛ بازار: سفر اخیر محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران به روسیه، جمهوری آذربایجان، ترکیه، ارمنستان و گرجستان به طور حتم اهداف سیاسی خاص خود را دنبال کرده و جدا از تعارفات مرسوم رد و بدل شده در حوزه دیپلماسی خارجی میان وی و طرف های خارجی خود، کارکردهای عملیاتی خود را نیز به همراه داشته است.

اما از آنجا که منطقه ما بیش از هر موضوع دیگری، همواره درگیر مسائل سیاسی - نظامی بوده است، شاید اهداف تجاری وزرای خارجه در سفرهای خود به کشورهای همسایه تا حد زیادی تحت تاثیر همین مسائل سیاسی قرار گرفته است.

یکی از موضوعات بسیار مهمی که ظریف در جریان سفرهای اخیر خود مطرح کرد، مساله راه اندازی کریدور ترانزیتی مشترک میان ایران و کشورهای یاد شده بود که ظاهرا به صورت جدی در خصوص این موضوع با طرف های خارجی وارد مذاکره شده است. جدا از چند و چون این مذاکرات و نتایج آن، قصد داریم در مطلب حاضر به پتانسیل چنین کریدوری، اهداف و همچنین چرایی مطرح شدن این موضوع بپردازیم. 

بهره برداری از نقش میانجیگری تهران در مناقشه قفقاز
مداخله، میانجی گری، بی طرفی و سایر رویکردهای سیاست خارجی یک کشور در خصوص مساله و پدیده ای بین المللی مانند بحران قره باغ، هر کدام با هدفی خاص صورت می پذیرد. در خصوص ایران و نقش میانجی گری تهران در این مناقشه نیز شاهد امری مستثنی نیستیم.

پس از اتمام این بحران، حال نوبت بازیگران دخیل است تا با چینش استراتژی مناسب و تاکتیک های به موقع، نهایت بهره برداری سیاسی را از این نقش خود داشته باشند. طبیعتا دو کشور ایران و ترکیه در کنار روسیه بیشترین نقش را دارند که سفر ظریف به این کشورها، نشان ایفای چنین نقشی است. 

تغییر در نقشه منطقه و لزوم چینش استراتژی جدید
با اتمام جنگ قره باغ و بازگشت بخشی از سرزمین های جمهوری آذربایجان به این کشور، نقشه منطقه تا حد زیادی دچار تغییر شد. به طوریکه گسستگی میان خاک جمهوری آذربایجان که پیش از بحران قره باغ، در تصرف ارمنستان قرار داشت، اکنون از بین رفته و خاک این کشور در عمل شکلی یکپارچه به خود گرفته است. با این حساب، ایران می تواند به صورت بالقوه، دسترسی جدید برای خود جهت اتصال به کشورهای جمهوری آذربایجان، ارمنستان، ترکیه و البته گرجستان بیابد. 

کریدور ترانزیتی، عامل اتصال ایران به اروپا
حال باید به بررسی ابعاد کریدور مطرح شده توسط ظریف بپردازیم. اهمیت نخجوان برای ایران، خصوصا بعد از توافق‌آتش بس باکو و ایروان، در دسترسی زمینی ایران به ارمنستان و جنوب قفقاز نهفته است. در آتش‌بسی که با میانجیگری روسیه به آخرین جنگ در قره‌باغ پایان داد جمهوری آذربایجان و ارمنستان بر سر ایجاد گذرگاهی که خاک اصلی جمهوری آذربایجان به نخجوان را متصل کند، به توافق رسیده‌اند. 

طبق یکی از بندهای ده گانه آتش بس قره باغ، قرار است یک کریدور ارتباطی از نخجوان به جمهوری آذربایجان با گذر از منطقه جنوبی کاپان ارمنستان به باکو وصل شود. در کنار این کریدور، همچنین اخیرا نقشه های جدید ارتباطی منتشر شده که کل منطقه به همدیگر وصل می شود. کریدور جاده ای و ریلی ایغدیر- باکو، ایروان- باکو و مسکو قرار است طی خط ریلی به همدیگر وصل شوند. با توجه به مطالب مطرح شده در بالا، بدیهی است که این اتصال، می تواند کریدورهای ترانزیتی جاده ای و ریلی ایران را از طریق ترکیه و گرجستان به دریای سیاه و در نهایت به اروپا متصل سازد.

حل مشکل دریاچه وان در ترانزیت ریلی ایران به ترکیه و اروپا
یکی از بزرگترین مشکلات موجود در ترانزیت ریلی ایران به سمت ترکیه، وجود گسستگی در دریاچه وان و لزوم استفاده از«فری بوت» برای انتقال واگن ها به آن سوی این دریاچه بوده که هزینه بالای حمل از یک سو و همچنین مشکلاتی همچون نبود فری بوت کافی در دریاچه وان، این بخش را دچار مشکل می کند.

اما با اتصال ایران به ترکیه از طریق خاک جمهوری آذربایجان و شبکه ریلی این کشور که اکنون دارای پیوستگی شده، بار ریلی ایران در شرایطی بسیار ساده تر و بدون نیاز به عبور از دریاچه وان، راهی گرجستان و البته استان قارص در ترکیه خواهد شد.

پیوستن به جریان تازه شکل گرفته بار در شمال
در پی مشکلات موجود در زیر ساخت های حمل و نقلی ایران، عدم همراهی مناسب ترکمنستان در تسریع ترانزیت بارهای ترانزیتی از/به ایران و همچنین مشکلات ناشی از تحریم بسیاری از زیر ساخت های حمل و نقلی ایران، «کریدور باکو - تفلیس - قارص» که چندی پیش با هدف ترانزیت میان شرق و غرب آغاز به کار کرد، منجر به کاهش بسیار محسوس ترانزیت بارهای چین به سمت اروپا از طریق ایران شد. موضوعی که لطمه بسیار بزرگی به بخش ترانزیت ایران وارد آورده و البته استقبال از این کریدور نیز هر روز بیشتر می شود.

اما با شکل گیری کریدور ترانزیتی مد نظر ایران، این کشور به نوعی می تواند در صورت انجام مذاکرات همزمان با چین به ویژه بنادر خشک واقع در غرب این کشور که منبع اصلی صادرات کالاهای چین به سمت اروپا از طریق شبکه های ریلی و جاده ای محسوب می شوند، مجددا بخشی از بار چین را به سمت ایران کشانده و از طریق خاک ایران و اتصال به شبکه ریلی جمهوری آذربایجان، راهی اروپا کند.