ونوس بهنود؛ واکسن آنلاین: اسفندماه سال گذشته زمانی که اولین زمزمه شیوع یک بیماری مهلک در جهان پیچید کسی گمان نمی‌کرد زور ویروس‌هایی که حتی دیده نمی‌شوند به علم پزشکی بچربد و ماه‌ها پرستاران و پزشکان را در مقابل رفتار خود متحیر سازد.
به‌موازات ادعایی که کشورها در پیشرفت علم پزشکی داشتند، کرونا تقریباً در تمامی کشورها قربانی گرفت و روزها طول کشید تا پزشکان به خود آمده و برای ساخت واکسن قدم از قدم بردارند.
بعد از اعلام فایرز و مدرنا، کشورهای مختلف نسبت به تولید واکسن اقداماتی ترتیب داده‌اند اما برای ایران که قدمتی چندین دهه ساله در تولید واکسن دارد نیز خالی از لطف نبود توان علمی خود را نشان بدهد.
از طرفی رسیدن به تولید واکسن باید همراه با پایش رفتار بیماری و مصون‌سازی جامعه باشد که به اعتقاد متخصص ژنتیک این اقدام در استانها به شکل نسبتاً قابل قبولی در حال انجام است و از سردرگمی‌های روزهای نخست مواجه با بیماری خبری نیست.
بهزاد داورنیا، مسئول فنی آزمایشگاه ژنتیک بیمارستان امام رضا(ع) و استادیار گروه ژنتیک دانشگاه علوم پزشکی استان اردبیل در گفتگو با بازار از روزهای نخست شیوع بیماری کش‌وقوس‌های مواجه با آن را از نزدیک لمس کرده است.
به یاد دارد که در ابتدا حتی تجهیزات اولیه کافی در استان برای انجام آزمایشات نبود اما امروز همان بخش عمده تجهیزاتی که برای تکمیل یک آزمایشگاه ویروس لازم‌اند، تأمین‌شده و می‌توان با واکسیناسیون موفق و همراهی مردم به آینده امیدوارتر بود.
* ما برای رسیدن به واکسن در ابتدا باید نسبت به بیماری اطلاع کافی را داشته باشیم. روند تغییر بیماری کرونا به چه شکل بوده است و آیا ویروس تغییرات ژنتیکی دارد؟
مطالعه بر روی ویروس به‌صورت کشوری انجام می‌شود. استانها هم دیتا و مستندات احصا شده خود را در اختیار مراکز تحقیقاتی وزارت بهداشت ازجمله انستیتو پاستور قرار می‌دهند. اما بر اساس بررسی‌های صورت گرفته از ساختار ویروس و نتایجی که به ما نیز انتقال‌یافته، ۴ جهش از ویروس از ۱۴ جهش به‌دست‌آمده در سایر نقاط دنیا جدید هستند.
علت تنوع ژنتیکی به نوع ویروس برمی‌گردد که از نوع RNA است. مانند آنفولانزا که تغییرات ژنتیکی زیادی دارد. نکته حائز اهمیت و درخور توجه در خصوص ویروس کووید۱۹ ازآنجا منشأ می‌گیرد که در این خانواده ویروسی در مقایسه با سایر RNA ویروس‌ها، کمتر دچار تغییرات جهش‌زایی می‌شود و دلیل آن نیز دارا بودن آنزیم پلیمراز وابسته به RNA یا (RdRP) است که سبب شده میزان جهش‌زایی آن پایین‌تر از ویروس آنفلوانزا و سایر RNA ویروس‌ها باشد.
*این به‌منزله خطرناک‌تر شدن بیماری است؟
نسبت به ماه‌های نخست سرعت انتقال ویروس افزایش‌یافته و میزان بار ویروس نیز با افزایش همراه است. اما درعین‌حال این تغییرات با شدت علائم کووید ۱۹ ارتباط معنی‌داری ندارند.
*آیا می‌توان نتیجه‌گیری کرد، میزان مرگ‌ومیر به دلیل افزایش بار ویروس و سرعت انتقال افزایش می‌یابد؟
به نظرم، چنین نتیجه‌گیری هنوز تائید نشده، و فعلاً با قطعیت نمی‌توان بین این دو موضوع ارتباطی علمی و قطعی اعلام کرد.
*با توجه به اینکه ایران اعلام کرده است ساخت واکسن را آغاز کرده از کدام شیوه‌های علمی استفاده‌شده و چقدر مؤثر است؟
عموماً تولید واکسن‌های ویروسی به چند شکل انجام می‌گیرد: ویروس زنده ضعیف شده، ویروس کشته‌شده کامل و هم‌چنین کشته‌شده ناقص (بخشی از پادگن). در کشور ما شیوه فعلی تهیه واکسن ویروس کرونا از جنس ویروس ضعیف شده یا همان غیرفعال است. به اعتقاد بنده با پیشینه‌ای که از حدود ده ها سال پربار از تولید واکسن داریم و این ظرفیت در کشور برای تولید واکسن وجود دارد.
*برای تقویت باور عمومی و جلب مشارکت همگانی به اعتقاد شما باید به چه مواردی در ساخت واکسن توجه داشت؟
در سطح جهان چند موسسه تحقیقاتی با ورود به فاز ۴ کار آزمایی بالینی تولید واکسن یعنی تزریق عمومی را شروع کرده‌اند. در ایران هم وارد کارآزمایی بالینی و در فازهای اول برنامه قرار داریم.
آنچه مهم است اینکه، تمامی کمپانی‌های تولیدکننده واکسن مستندات و درصد ایمنی‌زایی واکسن‌های خود را گزارش کرده‌اند. به‌عنوان‌مثال فایرز با ۹۵ درصد و مدرنا ۹۴ درصد، در موارد اخیر استرازنکا با ۹۱ درصد و بالاخره حتی چین نیز با سینورفام ۹۰ درصد ثبت کرده‌اند.
لازم است ایران هم تمامی مدارک و مستندات علمی خود را به سازمان بهداشت جهانی و مراجع علمی و آکادمیک داخلی و خارجی اعلام کند. هیچ محصول بیولوژیک در آزمایشگاه‌های کوچک تحقیقاتی صرفاً مراحل اثبات خود را طی نمی‌کند و یافته‌های علمی مهمی ازجمله واکسن، خصوصاً بایستی در اختیار مراکز مرجع علمی به اشتراک گذاشته‌شده و بازخورد گرفته شود.
*به اعتقاد شما خرید هم‌زمان واکسن ضروری است؟
ما درعین‌حال که نسبت به تولید واکسن داخلی خوش‌بین هستیم، لازم است برای خرید واکسن هم در اسرع وقت اقدام کنیم. هرچند اخباری هم در خصوص تهیه و خرید واکسن منتشرشده اما با توجه به اینکه بیماری در شرایط اخیر شوخی‌بردار نیست و با ورود انواع جدید ویروس مثلاً نوع انگلیسی کرونا ویروس، به‌زعم من، خرید هم‌زمان واکسن ضروری‌تر هم شده است.
*تا زمان واکسیناسیون توصیه شما به مردم چیست؟
بیماری و عواقب آن را حتماً جدی بگیریم. ما همچنان به رعایت فاصله اجتماعی، استفاده از ضدعفونی‌کننده‌ها و رعایت بهداشت دست و ماسک را نیاز و الزام داریم. طی ماه‌های اخیر، تجهیزات مرکز تشخیص بیماری کووید در خود استان اردبیل تقویت‌شده‌اند اما لازم است مردم هم همکاری لازم را داشته باشند.
*در حال حاضر تشخیص قطعی بیماری در خود اردبیل امکان‌پذیر است؟
بله با تهیه تعداد کافی دستگاه اصلی این فرآیند یعنی دستگاه‌های ریل تایم PCR، تجهیزات مورد نیاز تأمین‌شده‌اند. (اخیراً دو دستگاه PCR از سوی سازمان بهداشت جهانی WHO به دلیل ارزیابی خوب از کیفیت کار آزمایشگاه استان اهدا شدند.)
برای همین هم با گسترش تعداد بیماران در موج دوم آن، عملکرد آزمایشگاه کرونای اردبیل به‌میزان قابل‌توجهی افزایش یافت. بطوریکه، تعداد آزمایشات روزانه ما از ۲۵ مورد در اسفندماه ۹۸ به ۳۷۵ مورد و بیشتر در آبان و آذرماه امسال رسید. تنها در آبان ماه ۷۸۳۷ نمونه و در آذرماه ۶۱۰۹ نمونه آزمایش انجام‌شده به ثبت رسیده‌اند. درمجموع از ۴۲ هزار و ۶۰۰ نمونه، ۲۰ هزار و ۷۴۰ مورد مثبت گزارش‌شده است.
*بااین‌وجود گفته می‌شود که حتی تست PCR با خطا همراه است. موافق این موضوع هستید؟
ما ۳۰ درصد منفی کاذب را که در همه منابع به آن اشاره می‌شود را منطقی می‌دانیم. یعنی ممکن است فردی مبتلا باشد و از تور PCR خارج شود. عمدتاً هم اشکال موقعی است که درروند آزمایش دسترسی به ترشحات و نمونه‌های کافی و واقعی‌تر نداشته باشیم، یعنی اگر در نمونه اخذشده به میزان کافی دقت لازم اخذ گردد، دستگاه PCR قادر به سنجش حتی با تعداد اندکی از ویروس نیز خواهد بود.
انتظار ما از مردم رعایت همان نکات بهداشتی است که مکرراً از طریق مراجع رسمی تأکید می‌شوند و چه‌بهتر خواهد بود مراعات حال همدیگر و کادر بهداشتی درمانی را در اولویت برنامه‌های مراقبتی خودمان قرار دهیم. امیدوارم مراحل واکسیناسیون در زمان نزدیک‌تری برای آحاد مردم محقق شود.
نظر شما