بازار؛ گروه استانها: بافت‌های فرسوده شهری، محلات فرسوده‌ای در فضای شهری است که مسائل و پیچیدگی‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی و شیوه خود را دارد .این محلات و بافت‌ها از یک‌سو دارای ریشه‌های سکونتی ارزشمند با غنای فرهنگی، اجتماعی و معماری است و از طرف دیگر به جهت فرسودگی شدید، نبود دسترسی مناسب به خدمات شهری و بهداشتی، وجود مشکلات اجتماعی و امنیتی و آسیب‌پذیری در برابر زلزله، سیل و آتش‌سوزی و نیز عدم تطابق بازندگی امروز شهری و شهرسازی مدرن دارای مشکلات رو بنایی و زیرساختی هستند.
شهر مشهد با دو هزار و ۲۹۲ هکتار بافت فرسوده، دومین شهر ایران است که نیازمند به ساماندهی هرچه سریع‌تر دارد. اگرچه نوسازی و بهسازی در این مناطق با در نظر گرفتن مشوق‌های متعدد نوسازی و تأمین اعتبارات در جهت کمک به مدیریت شهری از سوی مجلس شورای اسلامی از اولویت‌های این کلان‌شهر است اما بنا بر نظر بسیاری از کارشناسان این روند خیلی کند به نظر می‌رسد.
به‌منظور واکاوی پیرامون بایدها و نبایدهای بافت فرسوده و در جریان قرار گرفتن روند بازسازی و نوسازی با محمدهادی مهدی‌نیا، رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر مشهد مقدس ساعتی را هم‌کلام شدیم و به گفت‌وگو نشستیم.
* وسعت بافت فرسوده شهر مشهد چقدر است؟
۴۲۵۰ هکتار بافت فرسوده در مشهد داریم که ترکیبی از بافت فرسوده و بافت حاشیه شهر هستند که البته نوع این دو باهم متفاوت است.
* شورای شهر و شهرداری چه سیاستی را برای توجه به این مناطق در پیش‌گرفته است؟
سیاست شورای پنجم از ابتدای روی کار آمدن این بود که رویکرد بازآفرینی را در پیش بگیرد و پیش‌ازاین دوره، رویکرد مواجه با بافت‌های فرسوده بر روی نوسازی تمرکز داشت که به معنای تخریب و بازسازی مجدد است که بیشتر از طریق مداخله مستقیم انجام می‌شد یعنی با استفاده از اعتبارات دولتی املاک را از صاحبان آن‌ها خریداری می‌کردند مانند اتفاقی که در بافت پیرامون حرم اتفاق افتاد.
بخش‌هایی از قلعه وکیل‌آباد، بخش‌هایی از خیابان آب کوه و خیابان حر عاملی مواردی بودند که در سال‌های قبل بازسازی شدند.
* آیا هنوز همین رویکرد را دنبال می‌کنید؟
در شرایط فعلی این رویکرد منسوخ‌شده و لذا رویکرد بر این منوال نیست که دوباره املاک مردم را به‌وسیله قانون خریداری و تملک کنند و به سمت نوسازی و بازسازی بروند.
* رویکرد جدید به چه شکل است؟
الآن رویکردی که ادبیات شهرسازی دنیا نیز بر آن تأکید می‌کند و ما نیز از ابتدای دوره شورای پنجم در دستور کار خود قرار داده‌ایم رویکرد بازآفرینی است.
در این رویکرد از طریق مشارکت خود مردم و به‌وسیله ایجاد دفاتر تسهیلگری موانعی که برای بازسازی، بهسازی و مقاوم‌سازی از سوی خود مردم وجود دارد برداشته می‌شود. در این دفاتر تسهیل گری از طریق تسهیلات مختلف مانند کاهش قیمت پروانه یا صفر کردن قیمت پروانه ساختمانی، کاهش تعرفه کنتورهای آب، برق و گاز ، امتیاز ساخت طبقات مازاد با توجه به تراکم ساختمان یا ایجاد پارکینگ، تسهیلات بانکی از بانک مسکن تلاش می‌کنند مردم را به سمت فرآیند نوسازی و بهسازی و بازسازی املاک خود سوق دهند.
* تا چه میزان بسترهای لازم فراهم‌شده است؟
ما در شورای پنجم این موضوع را دنبال کردیم و در حال حاضر ۲۲ دفتر تسهیلگری در مناطق حاشیه شهر و بافت فرسوده که بالغ‌بر۴۲۵۰ هکتار از مساحت کل شهر مشهد را تشکیل می‌دهند افتتاح‌شده و این دفاتر در حال فعالیت هستند و به‌تناسب محلات خود در حال اعتمادسازی هستند.
از طرفی بسته‌های تشویقی مختلفی را به شورا پیشنهاد می‌دهند و در حال تصویب این مصوبه‌ها هستند که امیدواریم از طریق این بسته‌های تشویقی امکان مشارکت مردم در نوسازی بافت‌های فرسوده فراهم شود.
* بافت فرسوده چه عواقبی برای شهر مشهد به دنبال دارد؟
مهم‌ترین مشکلاتی که بافت‌های فرسوده برای شهر ایجاد می‌کنند را می‌توان در چند حوزه دسته‌بندی کرد.
حوزه اول بحث مقاومت خود بناست. بناهایی که در بافت فرسوده قرار دارند بناهای مقاومی نیستند و در صورت بروز حوادث طبیعی مانند سیل، زلزله و غیره این بناها معمولاً مقاوم نیستند و تبعات جانی و مالی ایجاد می‌کنند.
حوزه دوم نفوذپذیری بافت است به این معنا که امکان نفوذ خودرو و دسترسی به ساختمان وجود ندارد. به‌عنوان‌مثال خودروهای امدادی در صورت بروز حادثه نمی‌توانند تا نزدیکی ساختمان پیش بروند و این موضوع امدادرسانی را با مشکل مواجه می‌کند. معابر باریک است و خودروی آتش‌نشانی یا برانکارد آمبولانس امکان عبور از معبر را ندارد و با مشکلات بسیاری مواجه می‌شوند.
موضوع سوم بحث ریزدانگی است یعنی قطعات ریزدانه هستند و بین ۶۰ تا ۸۰ مترمربع مساحت دارند. در چنین قطعاتی سازندگان در عمل امکان تأمین پارکینگ را ندارند ، امکان فضای باز مناسب برای تأمین نور ساختمان را ندارند که این موارد کیفیت زندگی شهری را کاهش می‌دهد و افرادی که در چنین مناطقی سکونت دارند معمولاً از کیفیت زندگی مطلوبی برخوردار نیستند.
اگر شهری قرار باشد کیفیت زندگی خوبی برای شهروندان داشته باشد یکی از مؤلفه‌های آن مسکن مناسب و استاندارد است.
مساحت شهر مشهد ۳۰ هزار هکتار است که تقریباً یک‌ششم آن را بافت فرسوده تشکیل می‌دهد و کیفیت ندارد و در عمل کیفیت زندگی شهر نیز کاهش پیدا می‌کند و تحت تأثیر قرار می‌دهد.
* چه مشکلاتی سر راه نوسازی بافت فرسوده شهر مشهد وجود دارد؟
ازنظر من مشکل اول نبود یکپارچگی در مدیریت شهر است. وقتی یک مسکن می‌خواهد ساخته شود به‌جز بحث پروانه و مجوزهای ساختمانی ،ده‌ها مسئله دیگر نیز وجود دارد که به سازمان‌های مختلف دولتی مربوط می‌شود.
به‌عنوان‌مثال نظام‌مهندسی ، شرکت‌های خدماتی آب، برق، گاز ، تلفن و غیره، خدمات روبنایی مانند بند ب ، فضای سبز، وجود مدرسه و اماکن اجتماعی در هر محله و موارد دیگر ، ما باید مدیریت واحدی داشته باشیم تا وقتی می‌خواهیم با مردم مواجه شویم و حرفی را می‌شنوند دچار تناقض و سردرگمی نشوند وقتی حرفی زده می‌شود و قولی داده می‌شود حتماً اجرایی شود اما متأسفانه چون مراجع تأمین‌کننده مجوزها متفاوت است و مدیریت واحد وجود ندارد و هرکدام به‌صورت جزیره‌ای عمل می‌کنند و از سایر ادارات اطلاعی ندارند در عمل اتفاقی که می‌افتد ناهماهنگی‌های بسیاری پیش می‌آید به‌عنوان‌مثال شهرداری به علت تخلف ساختمانی از ادامه روند ساخت‌وساز جلوگیری می‌کند اما شرکت گاز به همان ساختمان گاز می‌دهد و این ناهماهنگی اثرات منفی بسیاری را به دنبال دارد.
* فکر می‌کنم بیشترین و مهم‌ترین مانع تسهیلات بانکی و مالی باشد آیا این‌طور نیست؟
همین‌طور است در تمام دنیا تسهیلات بانکی در اختیار سازندگان و کسی که می‌خواهد ساختمان خود را نوسازی کند قرار می‌گیرد.
اگر این تسهیلات نباشد هرچقدر شهرداری سهم پروانه را کاهش دهد و یا حتی صفر کند و شرکت‌های خدمات رسان تعرفه‌های خود را کاهش دهند تا وقتی تسهیلات بانکی به‌طور مؤثر پرداخت نشود هیچ اتفاقی رخ نمی‌دهد و ساخت‌وساز و نوسازی صورت نمی‌گیرد.
نکته مهم این است که دولت باید تسهیلات بانکی و وام خود را به‌صورت مؤثر در اختیار متقاضیان قرار دهد به‌عنوان‌مثال اگر ساخت یک واحد کاشانه ،۷۰ متری ۳۰۰ میلیون تومان تمام می‌شود دولت دوسوم این مبلغ یعنی ۲۰۰ میلیون تومان را وام می‌دهد و لذا پرداخت تسهیلات برای این موضوع بسیار مهم است.
نظر شما