کریدور نخجوان_آذربایجان؛ هاب انرژی مدیترانه در دستان ترکیه| نزدیکی ایران به کریدورهای ریلی و انرژی روسیه و چین

تهمینه غمخوار؛ بازار: پس از ۴۴ روز جنگ قره باغ میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان که در کمتر از دو ماه پیش با میانجیگری ولادیمیر پوتین به یک توافق آتش بس منتهی شد، بیانیه ای از سوی رئیس جمهور روسیه در رابطه با مفاد این آتش بس منتشر شد که در یکی از بندهای آن اینگونه مقرر شده بود که ارمنستان برای عبور و مرور شهروندان جمهوری آذربایجان و محموله‌های تجاری از منطقه نخجوان به جمهوری آذربایجان، گذرگاه امنی را در اختیار آذربایجان قرار دهد و امنیت این گذرگاه را روسیه تأمین خواهد کرد، یعنی روسیه به همراه ترکیه در ایجاد کریدورها نقش آفرینی کرده و به حفظ صلح در منطقه کمک نماید.

در همان زمان از طرفی دیگر، ترکیه نیز تمام تلاش خود را به کار گرفت تا در این منطقه نقش پررنگی داشته باشد. ترکیه با توافق بر سر یک مرکز نظامی مشترک با روسیه برای نظارت بر آتش بس در قره باغ کوهستانی، ترکیه اکنون مشتاقانه منتظر گام بعدی تحت توافق بین متحد خود آذربایجان، و ارمنستان یعنی گشودن یک کریدور حمل و نقل که آنکارا به عنوان یک کریدور راهبردی آن را نویدبخش سودهای بزرگ اقتصادی و نفوذ بیشتر در منطقه می داند. 

در این کشور، چشم انداز مطلوبی وجود دارد که این کشور دروازه راهبردی خود را به حوضه خزر، جمهوری ‌های ترک زبان در آسیای مرکزی و در نهایت چین در میان چشم انداز خطوط لوله جدید و پروژه های راه آهن و جاده‌ای در منطقه بدست آورد. 

به گفته الهام علی اف، رئیس جمهوری آذربایجان، توافق جدید حکایت از ایجاد کریدوری مناسب برای حمل و نقل دارد که  منطقه خودمختار نخجوان را از طریق خاک ارمنستان به بقیه مناطق جمهوری آذربایجان متصل می کند و این کریدور به نفع همه کشورهای منطقه است که روسیه، جمهوری آذربایجان، ترکیه، ایران و ارمنستان در صورت تمایل می‌توانند به این خط ارتباطی بپیوندند.

 بر اساس گزارش المانیتور، جاه طلبی هایی که ترکیه در رابطه با این کریدور در سر دارد، موجب تهدید موقعیت ژئوپلیتیک ایران که سالها یک ارتباط زمینی جایگزین میان نخجوان و آذربایجان بوده و منفعت خوبی هم کسب کرده است، خواهد شد.

بر همین اساس و با توجه به اهمیت موضوع، خبرنگار بازار گفتگویی را با «دکتر رضا صولت»، کارشناس ارشد مسائل ترکیه مطرح کرده که در ادامه آمده است:

* قرار است کریدوری از نخجوان به جمهوری آذربایجان متعاقب آتش بس ارمنستان و آذربایجان ایجاد شود. این کریدور چه نقشی از حمل و نقل ریلی و جاده ای ترکیه می تواند ایفا کند؟

استراتژی سیاست خارجی ترکیه از زمان سقوط صدام بر اساس تبیین و تفسیر ژئوپلیتیک جدید قرار گرفت. از طرفی نقطه مرکزی ژئوپلیتیک جدید ترکیه در منطقه مدیترانه شرقی قرار دارد تا جایی که به واسطه کشوری مانند سوریه، بسیاری از هزینه های ترکیه بر عهده روسیه است. ترکیه تا قبل از بهار عربی، الگوی اسلام به اضافه اقتصاد و حقوق بشر را در نظر می گرفت و به واسطه دسترسی آسان از سوی سوریه و عراق به خاورمیانه، به خصوصیات داخلی رژیم های عربی بی توجه بود.

 با سقوط صدام و اهمیت موضوع انرژی در مدیترانه شرقی، ترکیه در کنار ژئوپلیتیک وطن آبی را نیز در صدر استراتژی های خود قرار داد، زیرا مدیترانه مرکز ثقل وطن آبی برای ترکیه است و دریای سیاه، اژه، مرمره و تنگه های بسفر و داردانل مکمل وطن آبی آنکارا می باشد.

در کنار این موضوع با طراحی وطن خطوط آهن، وطن جاده های مواصلاتی و وطن کریدورهای انرژی، در حال تکمیل کردن پازل اتصال ژئوپلتیک است. باید اعتراف کرد که رفتار ترکیه در کنار هم گذاشتن این پازل ها خلاقانه و نوآورانه است. در واقع باید بگویم که ترکیه جدید حاصل یک ژئوپلیتیک جدید است که دیگر حاضر نیست تفسیر مضیق از خود داشته باشد و فرزند حرف گوش کن برای غرب و آمریکا باشد.

 ترکیب وزرای خارجه ترکیه تلفیقی از روابط بین الملل، حقوق و اقتصاد از سال ۲۰۰۲ تاکنون بوده است. از سال ۲۰۱۶،  بعد از تشدید رقابت هاب و ترمینال انرژی بین ترکیه و اسرائیل  و با توجه به شنیده شدن زمزمه هایی مبنی بر اینکه هدف طرح صلح خاورمیانه انتقال نفت و گاز اعراب به سرزمینهای اشغالی و سپس به مدیترانه است، اردوغان دست به تغییر ایدئولوژی در مرامنامه حزبی خود زد و با حزب ملی گرای حرکت ملی ادغام شد.

هدف از این مسئله که هویت ترکی نیز آن را تقویت میکرد، دستیابی ابتکار عمل کریدورهای نفت و گاز قفقاز جنوبی، آسیای مرکزی و حتی روسیه بود. روسها تا قبل از صلح قره باغ در صدد بودند تا کریدورهای خود را از طریق دریای سیاه و از خاک ترکیه به مدیترانه منتقل کنند. این کشور، که نگاه حیثیتی و هویتی به جمهوری آذربایجان دارد و با شعار دو دولت و یک ملت از آذربایجان در طول جنگ قره باغ اعلام حمایت می کرد، بعد از توافقنامه پوتین، الهام علی اف و پاشینیان، گام جدید درجاده ابریشم انرژی را  برداشت.

در حقیقت  نخجوان درب ورودی جهان ترک دیگر به حساب می آید چرا که خطوط لوله نفت خام «باکو-تفلیس- جیحان»، خطوط لوله گاز طبیعی «باکو-تفلیس- ارزروم»، «خطوط لوله گاز طبیعی ترانس آناتولی TANAP»، «خطوط لوله گاز طبیعی ترانس آدریاتیک TAP»، طرح هایی است که به پیوند عمیق  برادری جمهوری آذربایجان و ترکیه تبدیل شده است. مضاف بر اینکه،  سفر اتباع دو کشور به کشور دیگر بدون پاسپورت و با کارت ملی مقدور است. همچنین، قرارداد احداث خطوط لوله گاز طبیعی ترکیه به نخجوان در اکتبر ۲۰۲۰ میلادی امضا شده است.

از طرفی تامین انرژی امن و پایدار از دغدغه های آنکارا و باکو به عنوان دو بازیگر مرتبط با چین، روسیه، ترکمنستان، گرجستان و ایران محسوب می شود، چرا که خطوط لوله گاز طبیعی که قرار است از ایغدیر ترکیه به خطوط لوله نخجوان متصل  شود، ۸۵ کیلومتر طول دارد و روزانه ۱.۵ میلیون متر مکعب گاز طبیعی و سالیانه ۵۰۰ میلیون مترمکعب گاز طبیعی به نخجوان منتقل خواهد کرد. بعد از پایان احداث، بوتاش و سوکار مجری طرح انتقال گاز طبیعی از ایغدیر ترکیه به نخجوان هستند.

از طریق این کریدور، نیازهای گاز طبیعی نخجوان به طور کامل و امن تامین خواهد شد. آذربایجان و ترکیه دست به دست همدیگر داده و در ۴۲ روز در جنگ قره باغ به پیروزی دست یافتند و دراین میان ایران با اتخاذ موضعی سازنده تلاش کرد به یک بحران سی ساله پایان دهد که در نتیجه صفحه جدیدی در منطقه قفقاز  گشوده شد. 

*شما چه ویژگی هایی برای این صفحه جدید متصور می شوید؟
به نظر من این طرح های انرژی  به عنوان جاده ابریشم انرژی محسوب می شوند  و این واقعیت را که ترکیه به عنوان یک قدرت راهبردی  سیاسی و اقتصادی موثر امروز در مدیترانه، شمال آفریقا و قفقاز جنوبی در منطقه است، باید پذیرفت. جمهوری خودمختار نخجوان به عنوان یک کریدور راهبردی مهم برای ترکیه محسوب می شود، زیرا ترکیه از طریق نخجوان به قفقاز و آسیای میانه متصل می شود و از یک سوی دیگر نخجوان و آذربایجان را به اروپا وصل می کند. بدین ترتیب اهمیت تجاری و لجستیک ترکیه در این مناطق افزایش یافته است.

جمهوری خودمختار نخجوان به عنوان یک کریدور راهبردی مهم برای ترکیه محسوب می شود، زیرا ترکیه از طریق نخجوان به قفقاز و آسیای میانه متصل می شود و از یک سوی دیگر نخجوان و آذربایجان را به اروپا وصل می کند

در نظر داشته باشیم با توجه به وجود زیر ساخت های کریدور های انرژی و خطوط راه آهن در ایغدیر و قارص ترکیه و همچنین منطقه تووز که مرکز نفت و گاز جمهوری آذربایجان محسوب می شود، ژئوپلیتیک چین، روسیه ،داغستان، قزاقستان، ترکمنستان ،آذربایجان در یک امتداد منظم تا ترکیه هستند و همین پلن «وطن کریدورها » و «وطن خطوط آهن» را برای هدف هایی«وطن آبی» ترکیه تکمیل می کند.

از طرفی ترکیه در زمینه همکاری کریدورها با روسها تجربه فراوانی دارد. ترکیه برای اولین بار در سال ۱۹۸۷ میلادی خطوط لوله گاز طبیعی «ترکیه-روسیه» را احداث و گاز طبیعی از شوروی سابق  وارد کرد. اما تحولات اخیر قره باغ و پازل ژئوپلیتیکی اردوغان_پوتین که منشا آن از جنگ کریدورها در مدیترانه آغاز شد، با موزاییک همگن نخجوان تکمیل شد. نخجوان بر سر راه جاده ابریشم و در میان ترکیه، ایران و ارمنستان قرار دارد.

بنابه آمار رسمی کمیته آمار دولت در سال ۲۰۱۸ میلادی، مساحت نخجوان ۶.۳ درصد مساحت کل جمهوری آذربایجان و جمعیت آن بیش از ۴۵۰ هزار نفر است. تولید ناخالص ملی نخجوان یک میلیون ۶۷۰ هزار دلار و درآمد سرانه سه هزار و ۶۴۸ دلار است. اقتصاد نخجوان شامل تجارت مرزی، کشاورزی و دامپروری و محروم از منابع نفت و گاز طبیعی است.

جمهوری آذربایجان بخشی از درآمد صادرات نفت و گاز را به نخجوان اختصاص داده است. گاز طبیعی نخجوان بنا به قرارداد مبادله گاز طبیعی ایران وآذربایجان تامین می شود. نخجوان بعد از وقوع بحران قره باغ، با مشکلاتی روبرو شد و ترکیه نیاز های برقی نخجوان را تامین کرد. اما اکنون نخجوان حلقه مفقوده کریدورها از ایتالیا تا چین را حل کرده است.

از طرفی به نظر من آزادسازی مناطق تحت اشغال ارمنستان توسط آذربایجان، یک دستاورد ویژه برای آذربایجان نیست، بلکه دارای ابعاد راهبردی، استراتژیک، ژئوکالچر و اقتصادی مهم از نظر تحولات منطقه ای و حتی بین المللی است. در نظر بگیریم لاچین بعد از ۲۹ سال بدون شلیک گلوله ای به تصرف ارتش آذربایجان درآمد.

آزادسازی مناطق تحت اشغال ارمنستان توسط آذربایجان، یک دستاورد ویژه برای آذربایجان نیست، بلکه دارای ابعاد راهبردی، استراتژیک، ژئوکالچر و اقتصادی مهم از نظر تحولات منطقه ای و حتی بین المللی است

همزمان با تسلط آذربایجان بر آغدام، کلبجر و لاچین دوران جدیدی در قفقاز  آغاز شده است که به نظر می رسد در راستای همان کریدورها است. اساسا بعد از آغاز عملیات نظامی در ۲۷ سپتامبر، شهرهای فضولی، جبرائیل، زنگیلان، قبادلی، شوشا و هادروت و ۲۹۰ روستا از اشغال ارامنه آزاد شد. ارمنستان مجبور شد در ۱۰ نوامبر شکست در جنگ را بپذیرد و قرارداد آتش بس و صلح را امضا کرد.

روسیه بعد از ۴۴ روز جنگ خونین در ۱۰ نوامبر ۲۰۲۰ میلادی وارد عمل شد و طرفین درگیر را وادار به پذیرش آتش بس کرد و پیشروی ارتش آذربایجان را متوقف نمود، تعلل روسیه حاکی از منطق محاسباتی بود که ژئوپلیتیک در چه چارچوبی فرم اساسی خود را پیدا کند و قدرتهای فرا منطقه ای از جمله فرانسه که بازنده این امتداد جغرافیایی بودند سردرگم شود. پس روسیه با یک منطق محاسبه گرایانه رئالیستی با برقراری آتش بس و ورود به منطقه قفقاز جنوبی همه موازنه قوا را به مدت طولانی به نفع خود تغییر داد.

به نظر من جمهوری آذربایجان به عنوان برنده درجه اول، روسیه برنده دوم، ترکیه برنده سوم و ایران برنده چهارم و فرانسه بازنده درجه اول، اسرائیل بازنده درجه دوم، یونان بازنده درجه سوم و ارمنستان بازنده درجه چهارم می باشند، چرا که با راه اندازی این کریدور و حمایت روسیه و چین برای انتقال کریدورها و خطوط آهن از طریق ترکیه، آنکارا ترمینال و هاب انرژی در مدیترانه را از چنگ تل آویو در خواهد آورد. این نکته را هم اضافه کنم که یک مسیر از استان اردحان ترکیه به گرجستان و از گرجستان به شمال غرب آذربایجان وارد و از شمال منطقه قره باغ اشغالی عبور و به باکو می رسد. طول این مسیر ۸۲۸ کیلومتر است.

با راه اندازی کریدور نخجوان به جمهوری آذربایجان و حمایت روسیه و چین برای انتقال کریدورها و خطوط آهن از طریق ترکیه، آنکارا ترمینال و هاب انرژی در مدیترانه را از چنگ تل آویو در خواهد آورد
 

مسیر دوم از ایغدیر ترکیه به ایران و عبور از ایران وارد آذربایجان تا باکو می رسد. این مسیر ۹۲۷ کیلومتر طول دارد. مسیر جدید از ایغدیر ترکیه وارد جمهوری خودمختار نخجوان شده و از نزدیک مرز ایران عبور کرده و از کریدور لاچین و قره باغ گذشته وارد سرزمین اصلی  آذربایجان می شود. این مسیر ۶۵۰ کیلومتر طول دارد.

از قرار، گاز طبیعی جمهوری آذربایجان از این مسیر به صورت مستقیم به ترکیه صادر خواهد شد. اضافه میکنم هدف قرارداد آتش بس بین باکو و ایراوان تحت نظارت و کنترل مستقیم روسیه، برقراری صلح در منطقه قفقاز است. بدین سبب، الهام علی اف رئیس جمهور آذربایجان و رجب طیب اردوغان از همکاری اقتصادی سه جانبه روسیه، ترکیه، ایران، جمهوری آذربایجان و ارمنستان و گرجستان در چارچوب نشست آستانه سخن می گویند.

دستاوردهای روسیه و قفقاز، دستاوردهای راهبردی و اقتصادی است. ارمنستان، قره باغ کوهستانی، جمهوری آذربایجان و شمال ایران در طول تاریخ هزار ساله، از اهمیت راهبردی برخوردار و کریدور بسیار مهمی است. این مناطق از لحاظ سیاسی و نظامی و به نسبتی اقتصادی تحت کنترل روسیه قرار گرفته است. روسیه نیروی پاسدار صلح را در منطقه مستقر کرده است. این منطقه، منطقه عبور نفت و گاز طبیعی است. این مسیر روابط ترکیه با دولت های ترک زبان آسیای میانه را نیز تسهیل و تامین خواهد کرد. روسیه با تکیه به قرارداد آتش بس بین ارمنستان و آذربایجان مسیر عبور راهبردی را تحت کنترل خود گرفته است. 

ارمنستان، قره باغ کوهستانی، جمهوری آذربایجان و شمال ایران در طول تاریخ هزار ساله، از اهمیت راهبردی برخوردار و کریدور بسیار مهمی است

قرارداد آتش بس و صلح ارمنستان و جمهوری آذربایجان، امکان نفوذ ناتو و کشورهای غربی به منطقه قفقاز را نیز از بین برده است. روسیه به نیکول پاشینیان وابسته به غرب و طرفدارانش نیز درس خوبی داد. اکنون می توان وضعیت اقتصادی منطقه و مسائلی را که ترکیه می تواند به نفع خود بهره برداری کند، بررسی کرد.

قرارداد آتش بس و صلح ارمنستان و جمهوری آذربایجان، امکان نفوذ ناتو و کشورهای غربی به منطقه قفقاز را نیز از بین برده است

ژئوپلیتیک اردوغان_پوتین که منشا آن از جنگ کریدورها در مدیترانه آغاز شد، با موزاییک همگن نخجوان تکمیل گردیده است. نخجوان بر سر راه جاده ابریشم و در میان ترکیه، ایران و ارمنستان قرار دارد. بنا به آمار رسمی کمیته آمار دولت در سال ۲۰۱۸ میلادی، مساحت نخجوان ۶.۳ درصد مساحت کل (جمهوری) آذربایجان و جمعیت آن بیش از ۴۵۰ هزار نفر است. تولید ناخالص ملی نخجوان یک میلیون ۶۷۰ هزار دلار و درآمد سرانه سه هزار و ۶۴۸ دلار است. اقتصاد نخجوان شامل تجارت مرزی، کشاورزی و دامپروری و محروم از منابع نفت و گاز طبیعی است.

جمهوری آذربایجان بخشی از درآمد صادرات نفت و گاز را به نخجوان اختصاص داده است. گاز طبیعی نخجوان بنا به قرارداد مبادله گاز طبیعی ایران و آذربایجان تامین می شود. نخجوان بعد از وقوع بحران قره باغ، با مشکلاتی روبرو شد و ترکیه نیاز های برق نخجوان را تامین کرد. اما اکنون نخجوان حلقه مفقوده کریدورها از ایتالیا تا چین را حل کرده است.

*این یک راه تجارت و انرژی استراتژیک را برای ترکیه باز کرده و از طرفی منافع ژئوپلیتیک ایران و روسیه را مطابق با استراتژی واشنگتن تهدید می‌کند. رویاهای ترکیه و اشتیاق زیاد این کشور از توافق موجود در جهت ایجاد این مسیر تا چه اندازه  به ایران مرتبط است؟ ارزیابی شما در این رابطه چیست؟ 
این مدل با توجه به مدل امنیت همکاری گونه و استراتژی معامله بزرگ، حوزه ابتکار عمل را به چهار کشور چین، روسیه، ترکیه و ایران می دهد، ایران به واسطه نزدیکی به کریدورهای ریلی و انرژی و وجود گمرک در بیله سوار، نوردوز در بازرگان و مناطق آزاد تجاری در مرزهای جمهوری آذربایجان و ترکیه با اتصال به این کریدورها و با توجه به مرز زمینی با ترکیه می تواند به خطوط ریلی چین و روسیه متصل شده و هم اینکه به واسطه این کریدورها به اتحادیه هایی مانند Triassica و مجمع کشورهای دریای سیاه متصل شود.

ایران باید در این زمینه با استفاده از پتانسیل های قومی، فرهنگی و تاریخی با تعامل در راستای منافع ملی خود حرکت کند، منطق ژئوپلیتیک جدید ایجاب می کند که ترکیه نقش هاب این مسئله را برعهده دارد. در نگاه ترکیه، ایران رقیب است و نه دشمن. عرصه روابط و سیاست بین الملل عرصه روشنفکری نیست، عرصه ای برای کسب منافع ملی است. ایران و ترکیه نیز تماما به همدیگر نیاز دارند، به شرط اینکه روابط دو کشور همسایه و قدرت منطقه ای با پتانسیل بسیار بالای همکاری را وارد سازه های ذهنی و برداشت های شخصی روشنفکری نکنند.

ژئوپلیتیک جدید باید باید با تفکر استراتژیک مبتنی بر منافع ملی همگام شود. از طرفی باید به وضعیت اقتصادی منطقه نیز دقت کرد. ارامنه هنگام عقب نشینی از شهرها، مناطق مسکونی را تخریب و به آتش کشیدند. شهرها و روستاها و منازل مردم آذربایجان باید بازسازی و میدان های مین نیز پاکسازی شود.

ایران و ترکیه نیز تماما به همدیگر نیاز دارند، به شرط اینکه روابط دو کشور همسایه و قدرت منطقه ای با پتانسیل بسیار بالای همکاری را وارد سازه های ذهنی و برداشت های شخصی روشنفکری نکنند

به همین خاطر دولت الهام علی اف از کشورهایی مانند ایران نیز جهت مشارکت در بازسازی دعوت کرده است. یک میلیون آواره ترک  به شهرها و روستاهای خود باز خواهند گشت. در نتیجه فعالیت اقتصادی و عمرانی گسترده آغاز خواهد شد که ایران می تواند در این خصوص مشارکت فعالانه ای داشته باشد.

از طرفی تحولات جدید در قفقاز برای ترکیه و جهان ترک نیز اهمیت زیادی دارد. ایجاد کریدور و راه زمینی بین قره باغ کوهستانی و نخجوان از لحاظ اقتصادی و راهبردی اهمیت زیادی دارد. کریدور جنوب از مناطق مرزی ارمنستان با ایران گشوده خواهد شد. این کریدور بعد از یک قرن، ارتباط مستقیم ترکیه به آذربایجان را برقرار خواهد کرد. ترکیه و آذربایجان بدون نیاز از عبور مشکل آفرین مسیر گرجستان، به طور مستقیم ارتباط زمینی برقرار خواهند کرد.

ایجاد کریدور و راه زمینی بین قره باغ کوهستانی و نخجوان از لحاظ اقتصادی و راهبردی اهمیت زیادی دارد زیرا ترکیه و آذربایجان بدون نیاز از عبور مشکل آفرین مسیر گرجستان، به طور مستقیم ارتباط زمینی برقرار خواهند کرد 

کریدور راهبردی و لجستیک جدید، ارتباط ترکیه و آذربایجان و کشورهای آسیای میانه و حتی چین را به صورت مستقیم فراهم خواهد کرد. در سال ۲۰۱۸ میلادی احداث خطوط راه آهن قارص_ایغدیر_نخجوان نیز آغاز شده است. از این کریدور علاوه بر تجارت زمینی، خطوط نفت و گاز طبیعی نیز عبور خواهد کرد. در حال حاضر گاز طبیعی آذربایجان از ایران عبور و به ترکیه منتقل و به ایران کمیسیون عبور پرداخت می شود.

اما از کریدور جدید انتقال نفت و گاز طبیعی آذربایجان به طور مستقیم به ترکیه منتقل خواهد شد. نکته مهم این هست که از این کریدور انتقال گاز طبیعی ترکمنستان به ترکیه و اروپا نیز انجام خواهد گرفت. پیروزی ارتش آذربایجان، اعتماد به نفس دولت آذربایجان را افزایش داده است.                                                

این را هم باید اضافه کنم که توافق نامه خلوصی آکار وزیر دفاع ترکیه با سرگئی شویگو وزیر دفاع روسیه در ۱۱ نوامبر درباره ایجاد مرکز هماهنگی نظارت بر صلح و آتش بس بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان و حفظ امنیت کریدورها اهمیت زیادی دارد که تاکید دارند باید هرچه زودتر عملیاتی شود.

شرایط جدید قفقاز از نظر گسترش ارتباط زمینی و همکاری اقتصادی و انرژی ترکیه، آذربایجان و جهان ترک اهمیت زیادی پیدا کرده است. بنابراین دستگاه دیپلماسی ایران نیز باید بخاطر نزدیکی به این خطوط و کریدورها منافع و خطوط خود را به آنجا گره بزند، چرا که اساسا فاصله بسیار کم است و شرایط جدیدی برای گسترش همکاری اقتصادی و تجاری و راهبردی را فراهم کرده است.

قفقاز که یکی از مناطق بسیار مهم راهبردی است، موقعیت راهبردی خود را با تحولات جدید به جامعه جهانی نشان داد. ایران می تواند با ارائه طرح هایی مانند شورای همکاری کشورهای پیرامون رود ارس اهمیت و ضرورت خود در حوزه محیط زیست و بحران کم آبی و آلودگی حاصل از کریدورها و خطوط منافع خود را هم در حوزه های امنیت و هم در حوزه اقتصاد تامین کند.

مخصوصا اینکه بخاطر کشاورزی بودن کشور ترکیه و اهمیت رود ارس برای آنها آلودگی زیست محیطی حاصل از کریدورها و خطوط ریلی نیز مهم و حیاتی است و ایران پتانسیل بسیار بالایی از طریق مرزهای شمال غرب خود که دارای اشتراکات زیادی با قره باغ و جمهوری آذربایجان دارد، قائل شود و نقش فوق استراتژیک منطقه تووز که شاهرگ انرژی برای پازل از چین تا ایتالیا با هاب ترکیه در مدیترانه شرقی است، بسیار حیاتی می باشد.

ّبه نظر من آزادسازی ۷۰ درصد از اراضی اشغالی جمهوری آذربایجان بعد از ۲۵ سال، هدف حداکثری بود و تحقق یافت. از طرفی ضمن احترام به پژوهشگرانی که سیاست خارجی ترکیه را با تورانیسم و نئوعثمانی گری بررسی می کنند، من معتقد هستم که برقراری کریدور بین نخجوان با جمهوری آذربایجان، به معنی گشودن «درب توران» و مطلقا نئوعثمانی گری برای برقراری ارتباط بلاانقطاع ترکیه با جهان ترک و آسیای میانه ماجراجویی نیست، چرا که «قرن آسیا» آغاز شده است.

در صورت زورآزمایی برای اجرای این هدف، ترکیه را به تقابل با روسیه و چین خواهد کشاند و نفع دیگری برای آنکارا در بر نخواهد داشت. بدیهی است ترکیه تلاش دارد با پیوند بین منافع و ارزشهای ترکی خود اهمیت ژئوپلیتیک معنایی خود را برای قرن آسیا عینیت دهد.

ایجاد صلح و همکاری برای کشوری که در ترمینال و هاب انرژی قرار دارد مقتضیاتی را فراهم می کند که منافع و امنیت همه سطوح بازیگران منطقه ای و فرا منطقه ای را در نظر بگیرد.

از طرفی این قرارداد سه جانبه «مسکو، باکو و ایروان»، بحران ۲۵ ساله قره باغ را به میزان زیادی حل کرده است، جمهوری آذربایجان هفتاد درصد اراضی خود را از اشغال ارمنستان آزاد کرد. بنا به قرارداد سه جانبه مسکو، باکو و ایروان، نیروی پاسدار صلح روسیه در خطوط تماس و کریدور لاچین مستقر خواهد شد. مدت استقرار نیروی پاسدار صلح روسیه به مدت پنج سال است. اما اگر طرفین اعتراض نکنند، به مدت پنج سال دیگر استقرار نیروی روسیه تمدید خواهد شد. 

ترکیه مبتکر مدل آستانه بود و سرگئی لاوروف وزیر امور خارجی روسیه، چهار روز قبل از آغاز جنگ در ۲۷ سپتامبر ۲۰۲۰ میلادی خطاب به «صاحبه غفاراوا» رئیس مجلس ملی جمهوری آذربایجان گفت: روسیه از استرداد پنج منطقه اشغالی توسط ارمنستان به آذربایجان حمایت می کند. یکی از نتایج همکاری ترکیه و روسیه، چراغ سبز نشان دادن روسیه به آغاز عملیات نظامی آذربایجان برای رفع اشغال اراضی خود بود. 

امریکا در دومین اقدام برای ایجاد سد قفقاز شکست، انگلیس نیز  صد سال قبل تلاش کرد که در منطقه سد اول قفقاز را ایجاد کند. اما اتحاد کمالیسم و بولشویک مصطفی کمال آتاترک و لنین این سد را شکستند. آمریکا تلاش کرد دومین سد را که ایجاد کند. اما این سد نیز شکست. 

آمریکا در سال ۲۰۰۳ میلادی در گرجستان با انجام یک کودتای رنگی میخائیل ساکاشویلی غربگرا را بر گرجستان حاکم کرده و سد قفقاز را برپا کرده بود. ولادیمیر پوتین در سال ۲۰۰۸ میلادی، به گرجستان حمله کرد و عملیات گسترش نفوذ آمریکا در قفقاز جنوبی نقش برآب شد.

آمریکا بار دوم با سازماندهی کودتای رنگی دیگر در سال ۲۰۱۸ میلادی نیکول پاشینیان غربگرا را پس به نظر می رسد در دراز مدت نقش گروه مینسک از دور خارج خواهد شد.

 در مورد ارمنستان بر این نظر هستم که غربگرایی شکست خورد؛ نیکول پاشینیان نخست وزیر ارمنستان به عنوان شخصیت نماد غربگرایی و ارامنه قره باغی الااصل وزن و نفوذ سیاسی و اجتماعی خود را از دست دادند.

اما اقشار جامعه ارمنی که می دانند، محاصره و تحریم ارمنستان به کشور خسارت و آسیب شدیدی رسانده است و تلاش می کنند که با کشورهای همجوار روابط عادی برقرار کنند. بنا به قرارداد سه جانبه«مسکو، باکو و ایروان»، راه برای عادی سازی روابط ارمنستان با کشورهای همسایه گشوده شده و این قشر جامعه ارمنی در دراز مدت پیروزی بدست خواهند آورد.

قرارداد سه جانبه«مسکو، باکو و ایروان»، راه برای عادی سازی روابط ارمنستان با کشورهای همسایه گشوده شده و این قشر جامعه ارمنی در دراز مدت پیروزی بدست خواهند آورد

غرب فکر می کرد که ترکیه به نمایندگی غرب، در مقابل روسیه در قفقاز تعادل و موازنه قوا برقرار کرده است. در حالیکه آنکارا و مسکو علیرغم همه سو ظن ها و بد گمانی ها مسیر درستی از نظر سیستمی دست کم تا حالا طی کرده اند.

بنابراین با توجه به گره خوردن منافع و به تعبیر ترکیه «وطن آبی» و به نظر بسیاری از صاحب نظران روابط بین الملل قرن آسیا  به علت حضور بازیگران منطقه ای و فرا منطقه ای و ترسیم کریدورها، خطوط آهن و جاده های مواصلاتی که قرار است قفقاز از طریق مدیترانه به اروپا وصل شود و منافع های متقابل شکل میگیرد قفقاز جنوبی به نظر دیگر بی ثبات نخواهد شد، این نکته را هم فراموش نکنیم که ترکیه و آذربایجان روابط عمیق و مستحکمی در همه سطوح باهم دارند ‌.

*حرکت  قطار از استانبول به سوی چین بدون حضور ایران و شبهاتی را در رابطه با دور زدن ایران توسط ترکیه با توجه به اینکه این دو کشور به عنوان دو کشور همسایه مهم در منطقه در طول سده های گذشته روابط خود را با ثبات و استقرار حفظ کرده اند، ایجاد کرده است. نظر و ارزیابی شما در این رابطه چیست؟

 در طی چند روز اخیر شاهد بودیم که دومین قطار باری کشور ترکیه به چین با ۴۲ واگن که حامل ۱۴۰۰ یخچال و فریزر بود، از منطقه چرکز کوی در استان تکیرداغ به راه افتاد. این قطار باری، که در روز جمعه ۴ دسامبر حرکت خود را آغاز کرده بود، در روز شنبه با عبور از ایستگاه مرمره در استانبول و ازمیت و انجام مراحل گمرکی به مسیر خود ادامه داد.

 اولین قطار باری ترکیه در این مسیر که به عنوان جاده ابریشم آهنین یاد می شود، پس از دوازده روز با عبور از مسیر ۸ هزار و ۶۹۳ کیلومتری در دو قاره، دو دریا و پنج کشور روز ۱۹ دسامبر به چین رسید. این مسیر یک کریدور مرکزی، امن، اقتصادی، کوتاه و دارای مناسب ‌ترین اقلیم برای راه ‌آهن بین قاره‌ های آسیا و اروپا می باشد.

قطار باری در داخل کشور از راه آهن استانبول (مرمره)_ازمیت_اسکی شهیر_آنکارا_ کریک ‌قلعه_سیواس_ارزینجان_ارزروم_ قارص عبور کرده و از ایستگاه آهیل‌کلک کشور خارج می‌شود. این مسیر بین‌ المللی در خارج از کشور نیز به ترتیب پس از عبور از گرجستان_آذربایجان_گذرگاه دریای خزر_قزاقستان در شهر شی‌آن چین به پایان می‌رسد.

از طرفی طبق توافق دو دولت چین و ترکیه، چین پذیرش دانشجویان مهندسی انرژی هسته ای ترکیه ای را بر عهده گرفت و به آنها بورسیه تحصیلی اعطا خواهد کرد، این مسئله از این نظر حائز اهمیت است که ترکیه با پاکستان نیز دارای روابط استراتژیک است.

ترکیه و روسیه می دانند که چین تنها کشوری است که توان کافی برای بازسازی سوریه را در اختیار دارد و به همین خاطر تلاش دارند چین را از خطوط کریدوری و ریلی وارد مدیترانه کنند از طرفی  چین هنوز در منطقه فعال نشده است. زیرا سوریه هنوز نقش جدی در تجارت منطقه ای ندارد.

ترکیه و روسیه می دانند که چین تنها کشوری است که توان کافی برای بازسازی سوریه را در اختیار دارد و به همین خاطر تلاش دارند چین را از خطوط کریدوری و ریلی وارد مدیترانه کنند از طرفی  چین هنوز در منطقه فعال نشده است. زیرا سوریه هنوز نقش جدی در تجارت منطقه ای ندارد

اما چین ظاهرا در صورت سرمایه گذاری برای بازسازی سوریه، بنادر طرسوس و لاذقیه را مطالبه خواهد کرد. این دو بندر در حال حاضر تحت اختیار روسیه قرار دارد. اما ممکن است که چین در آینده بخواهد بر بنادر طرسوس و لاذقیه نیز تسلط پیدا کند. روسیه یا با ورود  و تسلط چین به بنادر سوریه مخالفت خواهد کرد و یا با چین همکاری و از ورود چین به طرسوس و لاذقیه استقبال خواهد کرد.

اما  حضور چین در بنادر سوریه، با مخالفت آمریکا روبرو خواهد شد. ناوگان نیروی دریایی آمریکا در دریای مدیترانه پایگاه نظامی خشکی دریایی ندارد. اما از بندر حیفا بهره برداری می کند. بهره برداری چین از بند حیفا نیز امنیت ناوگان آمریکا را به خطر خواهد افکند. اگر یک قدرت بین المللی در بنادر ترکیه، سوریه، اسرائیل، مصر و لبنان صاحب نفوذ شود، دریای مدیترانه را نیز تحت تاثیر سلطه خود قرار خواهد داد. 

اگر یک قدرت بین المللی در بنادر ترکیه، سوریه، اسرائیل، مصر و لبنان صاحب نفوذ شود، دریای مدیترانه را نیز تحت تاثیر سلطه خود قرار خواهد داد

چین تلاش می کند که علاوه بر خاورمیانه، در دریای مدیترانه شرقی و به ویژه در بنادر ترکیه، مصر و اسرائیل نیز نفوذ و حضور گسترده ای داشته باشد و تا بندر طرابلس حوزه نفوذ خود را توسعه دهد و این هم بخشی از مشکلاتی است که چین در پس ارتباطات ریلی به دنبال آن است، اما نکته مهمتر این است که ترکیه خطوط ریلی و راه آهن خود را با چین در داخل ترکیه از نزدیکی مرزهای جنوبی خود که همسایه با سوریه است،  طراحی نکرده است.

ترکیه خطوط ریلی و راه آهن خود را با چین در داخل ترکیه از نزدیکی مرزهای جنوبی خود که همسایه با سوریه است،  طراحی نکرده است

آمریکا همچنین ورود مقامات صنایع دفاعی ترکیه به امریکا را نیز ممنوع کرده است. امریکا در اسناد راهبردی دفاع ملی روسیه و چین را تهدید اصلی اعلام کرده اما نمی تواند برای مدت طولانی رفتاری که با چین و روسیه دارد، را با ترکیه نیز داشته باشد. این موضوع برای اردوغان یک امتیاز محسوب می شود.

اردوغان اخیرا جهت گیری سیاست خارجی خود را به سوی اتحادیه اروپا اعلام کرد، هر چند سیاست خارجی چند وجهی آنکارا با بخشی کردن مناطق سرمایه گذاری زیادی در کشورهای مختلف  و توازن در روابط خود را در جهت گیری های سیاست خارجی هم در هم در سطح سیستمی هم در سطح منطقه ای و هم در سطح فرا منطقه ای حفظ خواهد کرد.