رضا عمویی؛ بازار: اتحادیه اقتصادی اوراسیا را بسیاری بازوی اقتصادی آسیای مرکزی نامیده‌اند. این عنوان به دلیل اهمیت و جایگاه پرنفوذ این اتحادیه اقتصادی در مبادلات و مناسبات کشورهای آسیای مرکزی است.
این اتحادیه برای نخستین بار در سال ۲۰۱۴ بین رهبران روسیه، قزاقستان و بلاروس به امضا رسید و سپس ارمنستان و قرقیزستان نیز در سال ۲۰۱۵ به آن پیوستند.
ایران نیز از ابتدای تشکیل این اتحادیه مذاکرات را جهت انعقاد موافقتنامه تجاری آغاز کرد که نهایتا موافقتنامه موقت تشکیل منطقه تجارت آزاد بین جمهوری اسلامی ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا در اردیبهشت ۱۳۹۷ به امضای طرفین رسید و از پنجم آبان ۱۳۹۸ اجرایی شد.
حال پس از یکسال از امضای این موافقتنامه میان ایران و اتحادیه اقتصادی ارواسیا، براساس توافق قبلی دو طرف؛ تهران می بایست وارد مذاکرات تجارت آزاد با اوراسیا شود تا پس از طی دو سال دیگر، تهران وارد موافقتنامه تجارت آزاد با اوراسیا شود.
اهمیت اتحادیه اقتصادی اوراسیا برای ایران
در اهمیت عضویت ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا تردیدی نیست و به گفته کارشناسان پیوستن ایران به موافقتنامه تجارت آزاد با کشورهای اتحادیه اقتصادی اوراسیا یعنی دستیابی به یک بازار حدود ۳۰۰ میلیارد دلاری و اگر ایران فقط بتواند درصد کمی از این بازار را در دست بگیرد، طبعا به بازار بزرگی برای صادرات محصولات تولیدی خود دست خواهد یافت.
مزیت جغرافیایی این اتحادیه نیز برای ایران، هم مرز بودن با ارمنستان به عنوان یکی از اعضای آن است که سهولت دسترسی برای تجارت زمینی را برای ایران ایجاد خواهد کرد و از طریق ارمنستان ایران می تواند روابط تجاری خود با اعضای اتحادیه اوراسیا تا قزاقستان و قرقیزستان را ادامه دهد.
از سوی دیگر برای ایران که زیر فشار تحریم و اقدامات خصمانه آمریکاست، شرکت های غیرغربی حاضر در اتحادیه اقتصادی اوراسیا توان و امکان بیشتری برای تعامل تجاری در مقایسه با شرکت های اروپایی و غربی خواهند داشت و ایران نیز همین ظرفیت تجاری و اقتصادی اتحادیه اقتصادی اوراسیا بویژه همزمان با تحریم‌های یکجانبه آمریکا را در نظر دارد.
چالش های ایران برای ایفای نقش در اتحادیه اقتصادی اوراسیا
ایران در ارتباط با عضویت و حضور فعال در بازار کشورهای اتحادیه اقتصادی اوراسیا با یک رقیب قدر و بازیگر مهمی به نام روسیه روبروست که به طور کلی اوراسیا را حیاط خلوت و منطقه نفوذ خود در نظر می گیرد.
تردیدی در این نیست که اگر ایران بخواهد در بازار کشورهایی مانند قراقستان و یا ارمنستان و یا قرقیزستان ایفای نفش فعالی برعهده داشته باشد، این حضور بدون رقابت تنگاتنگ با روسیه امکان پذیر نیست.
با وجود همسویی سیاسی و امنیتی قابل توجهی که به ویژه در مسائل منطقه‌ای میان تهران و مسکو وجود دارد، اما برای روس‌ها حضور دیگر کشورها در آسیای مرکزی نوعی پیش دستی ارزیابی می شود و تلاش بسیاری از سوی روس‌ها برای حضور حداقلی دیگر بازیگران در آسیای مرکزی دنبال می شود.
همچنین ایران برای عضویت در اتحادیه اقتصادی اوراسیا با چالش دیگری به نام قزاقستان نیز روبروست. قزاقستان پیش از این نیز با عضویت کامل ایران در سازمان منطقه‌ای شانگهای مخالفت کرده بود و به اعتقاد بسیاری از کارشناسان توافق تجارت آزاد ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا با مخالفت احتمالی قزاقستان نیز روبرو خواهد شد.
مخالفت قزاقستان با عضویت کامل ایران در شانگهای و پس از آن توافق تجارت آزاد با اتحادیه اقتصادی اوراسیا بیش از هرچیز به دلیل نزدیکی بیشتر قزاق‌ها با اتحادیه اروپا و آمریکا می باشد. در میان کشورهای آسیای مرکزی قزاقستان بیشترین نزدیکی را به غرب دارد و این کشور تحت تاثیر سیاست‌های خصمانه آمریکا علیه ایران همواره از مخالفان عضویت کامل ایران در سازمان شانگهای و پیمان تجارت آزاد با کشورهای اوراسیاست.
در سال ۲۰۰۸ نیز که موضوع عضویت کامل ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای مطرح شده بود، قزاقستان با عضویت کامل ایران مخالفت کرد، چون قراق ها تلاش داشتند تا رهبری سازمان امنیت و همکاری اروپا را به دست گیرد و اگر قزاقستان از موضع جمهوری اسلامی ایران برای عضویت در سازمان شانگهای دفاع می کرد، ممکن بود به گمان خودش به وجهه این کشور در میان کشورهای غربی و اروپایی ضربه‌ای وارد شود.
از این رو ایران در توافق تجارت آزاد با کشورهای اتحادیه اقتصادی اوراسیا با دو چالش اقتصادی از سوی روس‌ها و چالش سیاسی از سوی قزاق‌ها روبروست.
در حال حاضر نیز قزاق‌ها با چشم امید به توسعه روابط با اروپا، در برابر ایران محافظه کاری بیشتری از خود نشان می دهند، هرچند روابط دو کشور در حال حاضر در بالاترین سطح دنبال می شود.
در عین حال روس‌ها با وجود رقابت اقتصادی که ممکن است با ایران در آسیای مرکزی و در اتحادیه اوراسیایی دنبال کنند، اما از عضویت ایران در این اتحادیه استقبال می کنند و عضویت ایران را باعث سنگین تر شدن وزن سیاسی این اتحادیه می دانند.
در واقع روسیه همواره اتحادیه های فراملی مانند اوراسیا و شانگهای را به عنوان محملی برای ایفای نفش جهانی خود ارزیابی می‌کند و از همین رو به موضوع گسترش این اتحادیه‌ها از جمله با عضویت ایران به عنوان یک فرصت نگاه می کند، اگرچه همزمان دربرابر ایفای نقش اقتصادی ایران در اوراسیا محافظه کاری در پیش می گیرد و از همین رو لازم است تا ایران عضویت خود در بازار تجارت آزاد اوراسیا را با دقت و هوشیاری بیشتری دنبال کند.
نظر شما