روسیه چگونه به جنگ سرد آمریکا و چین واکنش نشان می‌دهد؟/ نفوذ اقتصادی گسترده چین در روسیه

فاطمه محمدی پور؛ بازار: سایت تحلیلی نشنال اینترست اخیرا مقاله ای با قلم «جفری مانکوف»، محقق انستیتوی مطالعات ملی استراتژیک در دانشگاه دفاع ملی و نویسنده کتاب «سیاست خارجی روسیه: بازگشت سیاست قدرت بزرگ و امپراتوری های آینده اوراسیا» منتشر نموده است. ترجمه متن مقاله در ادامه می آید.

سخنرانی وزیر امور خارجه «مایک پمپئو» در ۲۳ ژوئیه در کتابخانه ریاست جمهوری ریچارد نیکسون این موضوع را تأیید کرد که دولت ترامپ درگیر سیاست رویارویی آشکار با چین است. با توصیف مبارزه برای آزادی با حزب کمونیست حاکم چین به عنوان «مأموریت زمان ما» پمپئو از ایالات متحده و کشورهای همفکر خواست علیه نفوذ چین در نهادهای بین المللی تلاش کنند، رشد اقتصادی چین را مهار کرده و پکن را به تغییر روشهای خلاقانه و قاطعانه ترغیب کنند که به گفته برخی از ناظران منظور پمپئو پیگیری تغییر رژیم در پکن است.

بخشی از این سخنرانی مطابق با تمرکز دولت ترامپ بر رقابت قدرت بزرگ به عنوان چارچوب اصلی سیاست خارجی ایالات متحده بود. به نظر می رسد محور مقابله با چین بر این فرض متکی باشد که روسیه قدرت بزرگی است که اگر خواهان مبارزه با نفوذ چین نباشد، حداقل یک ناظر بی طرف خواهد بود. در واقع پمپئو و شخص ترامپ اظهار داشتند که آنها فرصت های همکاری با روسیه علیه چین را پیش بینی می کنند با این استدلال که روسیه نیز با هدف چین برای ایجاد توانایی های نظامی خود، گسترش برنامه های اقتصادی پکن به همسایگان خود از جمله روسیه و تحمیل توافقات تجاری و سرمایه گذاری یک طرفه تهدید می شود.

این فرض که روسیه در رویارویی ایالات متحده آمریکا با چین خیرخواهانه بی طرف شود، فرضی بسیار خوش بینانه است. در حالی که نهاد استراتژی امنیت ملی آمریکا، روسیه و چین را به عنوان رقبای بزرگ قدرت معرفی می کند، اما در عمل دولت ترامپ از همان ابتدا با دو کشور به طور متفاوت رفتار کرده است.

دوستان خود را عاقلانه انتخاب کنید

باید گفت اکنون روابط چین و روسیه یک طرفه است. چین شریک تجاری پیشرو روسیه و منبع سرمایه گذاری خارجی در این کشور بوده و مسکو با اقتصاد وابسته به کالاهای چینی، با کسری تجاری قابل توجهی روبرو است. از ابتدای بحران اوکراین، شرکت های چینی سهام برخی از بزرگترین شرکتهای روسیه و توسعه منابع طبیعی را به دست آورده اند. روسیه فقط یک حلقه در ابتکار عمل «یک کمربند یک جاده چین» بوده و حتی مهمترین آن نیز نیست. در همان حال که ایالات متحده آمریکا متحدان را جهت رد فن آوری ارتباط از راه دور چین ترغیب می کند، شرکت های چینی در حال ساخت شبکه ۵G روسیه هستند. علاوه بر این شوک تقاضا ناشی از بیماری همه گیر COVID-۱۹ این وابستگی را تشدید می کند - این در حالی است که روسیه به چین برای شروع سریع اقتصاد خود نگاه می کند.

در همین حال، چین از روسیه به عنوان دومین صادر کننده بزرگ اسلحه در جهان پیشی گرفته و بعضاً با مهندسی معکوس فن آوری روسیه وارد بازارهای سنتی روسیه شده است. با این وجود، مقامات و تحلیلگران روسی تأکید می کنند که آنها چین را به عنوان تهدید قلمداد نمی دانند. هرچند رابطه یک طرفه باشد، مسکو می داند که پکن - برخلاف واشنگتن و متحدان اروپایی آن - ولادیمیر پوتین را به عنوان یک شریک قانونی می داند نه تهدیدی برای امنیت رژیم آن.

باید گفت مسکو و پکن از نظم جهانی تصوراتی سازگار و البته یکسان ندارند. هر دو دوست دارند یک سیستم بین المللی «دموکراتیک تری» داشته باشند که در آن حرف بیشتری برای گفتن داشته باشند. علی رغم ادعاهای واشنگتن مبنی بر اینکه روسیه باید نگران تجمع نظامی چین باشد، مسکو می داند که رشد روزافزون نیروهای هسته ای، دریایی و هوایی پکن برای هژمونی ایالات متحده در غرب اقیانوس آرام بیش از «منافع» روسیه در اوراسیا «تهدید» محسوب می شود.

صرف نظر از اهداف مداخله سیاسی روسیه و چین در کشورهای دموکراتیک (از جمله ایالات متحده)، هر دو علاقه مند به ایجاد جهانی امن برای اقتدارگرایی و ژئوپلیتیک شاهنشاهی هستند، که به نوبه خود مستلزم به چالش کشیدن سلطه ایالات متحده بر سیستم بین المللی است.

قانون پیامدهای پیش بینی نشده

سیاست تحریم های ایالات متحده فقط این تصور را در مسکو و پکن تقویت می کند که هدف نهایی واشنگتن تغییر رژیم است. در حالی که تحریم های اولیه علیه روسیه پاسخی متناسب با الحاق کریمه و حمله به شرق اوکراین بود، اما تحریم های بعدی ایالات متحده آمریکا علیه مسکو جاه طلبانه تر شدند. گسترش تحریم ها، همراه با اظهارات رسمی در مورد ایجاد شکاف در نخبگان روسیه، درک کرملین را که ایالات متحده به دنبال سقوط رژیم در مسکو است، تقویت می کند.

واشنگتن اکنون روند مشابهی را در قبال چین آغاز کرده است. دولت ترامپ علاوه بر تعرفه های جدید اعمال شده در تلاش برای رسیدگی به آنچه که آن را تجارت ناعادلانه چین می داند، تحریم هایی را با هدف سرکوب غیرانسانی پکن در سین کیانگ و وضع قانون جدید امنیت ملی در هنگ کنگ اعلام کرده است. توجیه اخلاقی این مراحل هرچه باشد، به لحاظ عملی تحریم های مربوط به سین کیانگ و هنگ کنگ احتمالاً در پکن به عنوان تعرض به تمامیت ارضی چین تلقی می شود و این امر حمایت از ادعای دیرینه روسیه مبنی بر تحریم ها تهدیدی برای امنیت ملی است را تقویت می کند.

مراقب باش چه چیز را آرزو می کنی

از نظر روسیه، احتمال تشدید رویارویی ایالات متحده و چین یک شمشیر دو لبه است. از یک طرف، دوستی واشنگتن و  مسکو، مسکو را به کالایی با ارزش تر تبدیل می کند و به روسیه اهرم فشار بیشتری در روابط دو جانبه با چین می دهد. همچنین این احتمال را افزایش می دهد که پکن به موضع آشکارتر تجدیدنظرطلبی مسکو در برابر نظم بین المللی نزدیک می شود، به جای ترجیح دیرینه خود برای دستیابی به نفوذ بیشتر در آن نظم. پکن همچنین ممکن است آماده باشد به دلیل تعرفه های انرژی، حمایت از مالکیت معنوی را به مسکو پیشنهاد دهد.

با این وجود، اگر اقتصاد چین در نتیجه تحریم های ایالات متحده و سایر اقدامات تنبیهی آسیب بیشتری ببیند، یا اگر رویارویی ایالات متحده و چین رکود جهانی ناشی از ویروس کرونا را عمیق تر کند، روسیه نیز بهای خود را پرداخت خواهد کرد. تحلیلگران روسی همچنین خاطرنشان می کنند که روسیه به عنوان ضعیف ترین قدرت از بین سه قدرت بزرگ، قادر به انجام کارهای زیادی برای شکل دادن روابط آمریکا و چین نخواهد بود و می تواند خود را درگیر اختلافات و احتمالاً حتی درگیری هایی کند که ترجیح می دهد از آن اجتناب کند.

تصور یک سناریو که در آن روسیه از تلاش های ایالات متحده علیه چین حمایت کند یا حتی موضع بی طرفی خیرخواهانه را در پیش می گیرد، دشوار است. مسکو طی سه سال گذشته به این نکته پی برده است که بدون در نظر گرفتن اینکه چه کسی در کاخ سفید نشسته است، سیاست اساسی آمریکا در قبال روسیه تغییر نخواهد کرد.

در نهایت باید گفت منافع روسیه بیشتر با منافع چین مطابقت دارد تا منافع ایالات متحده آمریکا، بنابراین احتمال رویارویی عمیق تر و پایدارتر ایالات متحده و چین، اهمیت اهداف مشترک بین پکن و مسکو را افزایش می دهد.