بازار؛ گروه انرژی: پاندمی کووید ۱۹ شرایط متفاوتی را برای اقتصاد ایران رقم زده است. اقتصادی که سالهاست، کاهش وابستگی به نفت رویایش بوده، حالا دیگر چاره ای جز اتکای به درآمدهای غیر نفتی ندارد. حسن روحانی رئیس جمهوری به تازگی در حالی که اتکای بودجه به نفت در سال گذشته را ۹.۹ درصد اعلام کرده، گفته بود که در طول ۲ سال قبل اتکای ما به نفت برای اولین بار تک رقمی شده است. همچنین بر اساس آماری که محمد باقر نوبخت رئیس سازمان برنامه و بودجه اعلام کرده تنها ۶ درصد درآمدهای نفتی در امسال محقق شده است. یک حساب کتاب ساده نشان می‌دهد که تنها ۳ هزار میلیارد از ۵۰ هزار میلیارد تومان درآمد پیش بینی شده در لایحه بودجه ۹۹ محقق شده است.
تنها ۳ هزار میلیارد از ۵۰ هزار میلیارد تومان درآمد پیش بینی شده در لایحه بودجه ۹۹ محقق شده است
هرچند که مسئولان دولت دوازدهم سعی دارند، افت سهم نفت در دخل و خرج دولت را به مدیریت خود ربط دهند و در عین حال ناکارامدی ها و گرانی ها را نیز(!) اما کارشناسان انرژی میگوید که دولت حسن روحانی چاره ای جز تامین هزینه‌های خود از منابع دیگر نداشته است. روح اله کهن هوش نژاد در اینباره به بازار میگوید: تحریم‌ها و همه گیری ویروس کرونا دلیل اصلی کاهش وابستگی بودجه به درآمدهای نفتی بوده است.
او که معتقد است زیرساخت‌های لازم برای کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی در کشور ایجاد نشده است، میگوید: اگر اتکای دولت به درآمدهای غیر نفتی به صورت مدیریت شده افزایش یافته بود و دولت خود برنامه ای برای آن داشت، امروز شاهد توسعه پایه‌های مالیاتی در کشور بودیم و لایجه بودجه بر مبنای فروش یک میلیون بشکه نفت خام تنظیم نشده بود.
کهن هوش نژاد کارشناس انرژی : با توجه به شرایط تحریمی و افت تقاضای نفت در بازارهای جهانی حتی تنظیم بودجه بر مبنای فروش ۵۰۰ هزار بشکه در روز هم غیر واقعی است.
کهن هوش نژاد بر این باور است که با توجه به شرایط تحریمی و افت تقاضای نفت در بازارهای جهانی حتی تنظیم بودجه بر مبنای فروش ۵۰۰ هزار بشکه در روز هم غیر واقعی است.
محمد علی خطیبی دیگر کارشناس انرژی است که معتقد است رفتار دولتها معمولا بر اساس میزان درآمدهای نفتی در کشور شکل می‌گیرد؛ با اشاره به وابستگی شدید بودجه عمومی و حتی مخارج جاری دولت به درآمدهای نفتی، میگوید: برخلاف برخی کشورهای پیشرفته همچون نروژ در ایران هیچ قاعده کلی برای نحوه مصرف درآمدهای نفتی در کشور وجود نداشته است.
خطیبی کارشناس انرژی : متناسب با رشد درآمدهای نفتی اقتصاد ما هم دولتی می‌شود. در این سالها معمولا دولتها تعهداتی را برای خود ایجاد کرده و عملا بریز و بپاش‌های دولتی افزایش می‌یابد. این در حالی است که درآمدهای نفتی درآمدهای پایداری نیست که بتوان روی آن حساب باز کرد و ایجاد تعهدات مالی بدون توجه به این مساله اقتصاد ایران با چالش‌های متعددی مواجه می‌کند
شکل گیری رفتار دولتها بر اساس درآمدهای نفتی
نفت عامل بسیار تعیین کننده‌ای در عملکرد اقتصاد ایران و عنصری حیاتی در نحوه رفتار دولتها در اقتصاد ایران بوده است. کهن هوش نژاد کارشناس انرژی در اینباره میگوید: در سال‌هایی که تحریم‌های اقتصاد تشدید می‌شود، دولتها مدام از حضور بخش خصوصی و کوچک شدن اقتصاد دولتی سخن می‌گویند. اما در مقابل در سال‌هایی که با وفور درآمدهای نفتی مواجه هستیم، بخش خصوصی فراموش شده و حتی دولت به فعالان اقتصادی به چشم یک رقیب نگاه می‌کند که باید از میدان به در بکند.
خطیبی هم که به نوع هم نظر با کهن هوش نژاد است، در اینباره می افزاید: متناسب با رشد درآمدهای نفتی اقتصاد ما هم دولتی می‌شود. در این سالها معمولا دولتها تعهداتی را برای خود ایجاد کرده و عملا بریز و بپاش‌های دولتی افزایش می‌یابد. این در حالی است که درآمدهای نفتی درآمدهای پایداری نیست که بتوان روی آن حساب باز کرد و ایجاد تعهدات مالی بدون توجه به این مساله اقتصاد ایران با چالش‌های متعددی مواجه می‌کند.
دولت دهم یا دولت دوم احمدی نژاد درآمدی معادل ۳۴۳ میلیارد و ۳۹۷ میلیون دلار به دست آورد. این در حالی است که در ۳ سال گذشته دولت دوازدهم میزان درآمدهای نفتی تنها ۱۲۰ هزار میلیارد تومان بوده است
طالع بد دولت دوازدهم
اجرای قانون هدفمند سازی یارانه‌ها را شاید بتوان یکی از طرح‌های سال‌های وفور درآمدهای نفتی دانست که دولت یازدهم و دوازدهم را به چالش کشیده است. آمارها نشان می‌دهد که درآمد نفتی در اولین سال فعالیت دولت دهم ۶۶ میلیارد دلار درآمد نفتی به دست آمده است. سال ۱۳۸۹ اما درآمد حاصل از فروش نفت ایران ۹۰ میلیارد و ۱۹۱ میلیون دلار و در سال ۱۳۹۰ رقم خیره کننده ۱۱۸ میلیارد و ۸۶۱ میلیون دلار گزارش شده است. تشدید تحریم‌های نفتی ایران در سال ۱۳۹۱ اما موقعیت را برای ایران تغییر داد به طوری که درآمد نفتی سال ۱۳۹۱ تحت تاثیر عوامل بنیادین بازار نفت و همچنین کاهش سهم ایران به ۶۸ میلیارد و ۱۳۵ میلیون دلار رسید. به این ترتیب در فاصله چهار سال، دولت دهم یا دولت دوم احمدی نژاد درآمدی معادل ۳۴۳ میلیارد و ۳۹۷ میلیون دلار به دست آورد. این در حالی است که در ۳ سال گذشته دولت دوازدهم میزان درآمدهای نفتی تنها ۱۲۰ هزار میلیارد تومان بوده است.
آنگونه که آمارهای سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) نشان می‌دهد، درآمد نفتی ایران در سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ به ترتیب ۲۷ میلیارد و ۳۰۸ میلیون دلار، ۴۱ میلیارد و ۱۲۳ میلیون دلار، ۵۲ میلیارد و ۷۲۸ میلیون دلار، ۶۰ میلیارد و ۵۱۹ میلیون دلار و ۱۹ میلیارد و ۲۳۳ میلیون دلار بوده است. هر چند که هنوز رقم دقیق درآمدهای نفتی در سال ۲۰۲۰ اعلام نشده اما بر اساس آماری که محمد باقر نوبخت رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور اعلام کرده تنها ۶ درصد درآمدهای نفتی تا کنون محقق شده است.
رئیس سازمان برنامه و بودجه در اینباره میگوید: صادرات نفت و گاز و درآمد آن از ۱۱۹ میلیارد دلار در آغاز دهه ۹۰ به ۸.۹ میلیارد دلار رسیده، این در حالی است که ما باید ۵۷۱ هزار میلیارد تومان به عنوان منابع عمومی مصرف کنیم، جدای از این ۲۵۰ هزار میلیارد تومان یارانه هم باید بدیم که حداقل ۴۲ هزار میلیارد تومان از این ارقام قابل تحقق نیست.
عللی مانند وابستگی بودجه به نفت، وابستگی درآمدهای نفتی به متغیرهای برون‌زا، فقدان قاعده مالی و ناکارایی سیاست‌های پولی، موجب شده است عنصر نفت و درآمدهای نفتی به اصلی‌ترین عامل بی‌ثباتی اقتصاد ایران تبدیل شود
نعمت چطور نغمت شد
نگاهی به وضعیت اقتصادی کشور در سال های گذشته نشان می دهد که با افزایش درآمدهای نفتی و در اثر اجبار بانک مرکزی به خرید ارز نفت، خالص دارایی‌های خارجی بانک مرکزی و پایه پولی نیز افزایش یافته و به صورت افزایش نرخ تورم در ادوار بعدی ظاهر شده است. از طرف دیگر، با افزایش جریان ورود ارز به اقتصاد و کاهش نرخ ارز حقیقی، قیمت نسبی کالاهای وارداتی کاهش یافته و فرآیند صنعت زدایی و رکود صنعت اتفاق افتاده است.
در مقابل، با کاهش درآمدهای نفتی و ایجاد شکاف میان درآمدهای فعلی و ساختار هزینه‌ای برجای مانده از قبل، کسری بودجه ایجاد شده و آثار آن از طریق افزایش بدهی بخش دولتی به شبکه بانکی و انباشت بدهی دولت، با وقفه‌ای به متغیرهای پولی منتقل شده است؛ که آن نیز به طریقی دیگر منجر به افزایش تورم و بی‌ثباتی اقتصاد شده است. در کل عللی مانند وابستگی بودجه به نفت، وابستگی درآمدهای نفتی به متغیرهای برون‌زا، فقدان قاعده مالی و ناکارایی سیاست‌های پولی، موجب شده است عنصر نفت و درآمدهای نفتی به اصلی‌ترین عامل بی‌ثباتی اقتصاد ایران تبدیل شود.
| سال |
۲۰۱۵ |
۲۰۱۶ |
۲۰۱۷ |
۲۰۱۸ |
۲۰۱۹ |
| درآمد نفتی ایران طبق گزارش اوپک (میلیارد دلار) |
۲۷.۳ |
۴۱.۱ |
۵۲.۷ |
۶۰.۵ |
۱۹.۲ |
نظر شما