بازار؛ گروه بین الملل: سلطنت عمان، که دهههاست خود را بهعنوان لنگرگاه آرامش و واسطهٔ خاموش در منطقهای آکنده از نزاع تعریف کرده است، اکنون در مواجهه با جدیترین تهدید امنیتی مرزی خود قرار گرفته است. گسترش دامنه نفوذ شورای انتقالی جنوبی در یمن، با آرمان صریح تجزیهطلبی، نه تنها به معنای فروپاشی کامل دولت مرکزی در صنعا است، بلکه دکترین امنیت ملی مسقط را مستقیماً هدف گرفته است. برای نخبگان عمانی، سوال دیگر این نیست که آیا یمن تجزیه میشود، بلکه این است که هزینهٔ این تجزیه برای ثبات داخلی عمان چقدر خواهد بود؟
تحلیل ابعاد تهدید برای عمان
تحلیل متن ارائه شده، نشاندهنده یک نگرانی استراتژیک عمیق در ساختار حاکمیت عمان است که ریشه در بافت تاریخی و گسلهای هویتی جنوب شبهجزیره عرب دارد:
۱. گسلهای هویتی ظفار: پاشنه آشیل عمان
مهمترین بُعد تحلیل، تمرکز بر منطقه ظفار است. این منطقه به دلایل زیر بهعنوان «آتش زیر خاکستر» امنیت عمان شناخته میشود:
- اختلافات فرهنگی و تاریخی: همانطور که در متن اشاره شد، ظفاریها از نظر مذهبی (وجود اقلیتهای اباضیه و سنی و همچنین تفاوتهای درونی در شیوه زندگی قبیلهای)، زبانی (زبانهای سامی جنوبی غیرعربی) و ساختار تولید (معیشت سنتی در مقابل اقتصاد مدرن عمان) از هسته مرکزی و شمالی عمان متمایز هستند.
- سابقه شورشهای جداییطلبانه: عمان تجربه تلخ جنگ ظفار (۱۹۷۵-۱۹۶۲) را در حافظه دارد. این شورشها هرچند با کمک شاه ایران و بریتانیا سرکوب شدند، اما نارضایتیهای ریشهای باقی ماندند. موفقیت یک جنبش جداییطلبانه در آن سوی مرز، میتواند تبدیل به یک الگوی عملیاتی و کاتالیزور قدرتمند برای احیای احساسات گریز از مرکز در ظفار شود.
- ناسیونالیسم قبیلهای فرامرزی: بافت قبیلهای جنوب یمن و ظفار (مانند قبایل المهری و الحراصی) از مرزهای سیاسی تبعیت نمیکند. تجزیه یمن، امکان سازماندهی و پمپاژ ایدئولوژی جداییطلبانه و تسلیحات را به مناطق قبیلهای همزبان در ظفار فراهم میسازد.
۲. شکست دکترین «بافر استراتژیک»
عمان بهطور سنتی به یک یمن متحد بهعنوان یک حائل استراتژیک بین خود و هرجومرجهای داخلی یمن مینگریست. میزبانی مسقط از مذاکراتی که منجر به وحدت ۱۹۹۰ شد، گواه این استراتژی بود. هدف عمان این بود که یمن، بهعنوان پهناورترین همسایه خود، نه تبدیل به منبع درگیری، بلکه به محلی برای ثبات تبدیل شود.
اگر تحرکات شورای انتقالی جنوبی با پشتیبانی منطقهای امارات بتواند از دریای سرخ تا مرزهای عمان سیطره یابد، در عمل، عمان دیگر یک بافر ندارد، بلکه در تماس مستقیم با یک منطقه درگیری قبیلهای و تحت نفوذ قدرتهای متخاصم منطقهای (که با سیاستهای بیطرفی مسقط زاویه دارند) قرار میگیرد.
پاسخ به پرسش اصلی: آیا عمان وارد نزاعهای غرب آسیا میشود؟
پاسخ این پرسش نیازمند تفکیک میان «ورود نظامی مستقیم» و «اجبار به مداخله استراتژیک» است:
۱. ورود نظامی مستقیم: بعید اما محتمل در شرایط اضطرار: بر اساس سیاست خارجی محتاطانه و دوریگزین عمان، این کشور تلاش خواهد کرد از درگیری نظامی مستقیم اجتناب کند. دکترین عمان مبتنی بر دیپلماسی است، نه قدرتنمایی. با این حال، اگر سیل پناهندگان، نفوذ عناصر مسلح و تروریستی، یا شورشهای داخلی در ظفار به حدی باشد که تمامیت ارضی کشور را به خطر اندازد، مسقط چارهای جز افزایش شدید نظامیگری در مرزها یا حتی یک مداخله محدود فرامرزی (مانند عملیاتهای ضدتروریستی یا پاکسازی مرزها) نخواهد داشت.
۲. اجبار به مداخله استراتژیک: پاسخ محتمل بله، اما نه با شمشیر، بلکه با دیپلماسی و امنیت است. تجزیه یمن، عمان را بهطور مستقیم به درگیریهای منطقه وارد خواهد کرد، اما نه از طریق جبهه جنگ، بلکه از طریق جبهه امنیت ملی و دیپلماسی فعال:
- ورود اجباری به مذاکرات: عمان مجبور خواهد شد بهطور جدیتر در مذاکرات مربوط به آینده یمن شرکت کند تا اطمینان حاصل کند که نهاد یا نهادهای حاکم بر جنوب یمن، حداقل دارای مرزهای قابل کنترل و تعهد به عدم ایجاد بیثباتی مرزی باشند. این امر سیاست بیطرفی مسقط را تحت فشار قرار میدهد.
- امنیتیسازی مرزها: بودجههای دفاعی و امنیتی عمان، بهویژه برای گارد مرزی، بهناچار افزایش خواهد یافت. این یک هزینه مستقیم تحمیل شده توسط بیثباتی یمن است که بر اولویتهای اقتصادی عمان سایه میاندازد.
- مدیریت نفوذ منطقهای: عمان باید در برابر نفوذ امارات در مرزهای خود، موضعگیریهای ظریف و دشواری اتخاذ کند. حفظ بیطرفی در شرایطی که پتانسیل نزاع عملاً در مرزهای شما حضور دارند، بسیار پیچیده خواهد شد.
چشمانداز استراتژیک
در نهایت، تجزیه یمن، بزرگترین چالش امنیتی داخلی برای عمان در دهههای اخیر است. این وضعیت مسقط را از جایگاه سنتی یک واسطه صلح به جایگاه یک قربانی بالقوهٔ بیثباتی تنزل میدهد.
برای نخبگان عمانی، مقابله با این تهدید مستلزم یک توازنبخشی دشوار است: تلاش برای مهار شورشهای داخلی ظفار با توسعه اقتصادی و فرهنگی، در حالی که در عرصه دیپلماسی منطقهای، تمام توان خود را برای تثبیت مرزها و وادار کردن بازیگران جنوبی یمن به احترام به خطوط قرمز عمان به کار میگیرد. این دیگر یک نزاع خارجی نیست؛ این بحرانی است که خانهٔ آرام عمان را تهدید میکند.
نظر شما