بازار؛ گروه بین‌الملل: منطقه خلیج فارس یکی از مناطقی است که ترکیه در سال‌های اخیر بالاترین تعاملات سیاست خارجی را با آن داشته است. از سال ۲۰۲۰، این نزدیکی تقویت و مشارکت ترکیه با بازیگران اصلی سیاست خارجی منطقه افزایش یافته است. بطوریکه، روابط نزدیک و دیرینه آن با قطر به مشارکت راهبردی و روابط با عربستان سعودی و امارات متحده عربی به تعاملات همکاری‌جویانه تبدیل شده است. در همین حال، آنکارا ارتباط خود را با سایر کشورهای منطقه، از جمله کویت، عمان و بحرین، حفظ کرده است. این تعاملات، فرصت‌های بالقوه همکاری در بخش‌های مختلف، از جمله صنایع دفاعی، تجارت، انرژی و تولید را نمایان کرده است. در راستای رویکرد رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه، مبنی بر برقراری ارتباط مستقیم با کشورهای خلیج فارس، سفرهای متقابل افزایش یافته است.
از ۲۱ تا ۲۳ اکتبر ۲۰۲۵، اردوغان سفری به سه کشور خلیج فارس داشت. او به همراه تعداد زیادی از وزرا و روزنامه‌نگاران از کویت، قطر و عمان بازدید کرد و رایزنی‌های را با هدف تقویت روابط ترکیه با کشورهای خلیج فارس، به ویژه در زمینه‌هایی مانند صنایع دفاعی و انرژی، انجام داد. امضای ۲۴ توافقنامه همکاری و مشارکت در طول این سفر نشان می‌دهد که این رابطه در حال تبدیل به یک مشارکت نیرومند است.
دلیل تفاوت قطر، عمان و کویت
براساس گزارش پالیسی تودی؛ نکات خاصی وجود دارد که کویت، قطر و عمان را از سایر کشورهای خلیج فارس متمایز می‌کند. نخست، این سه کشور با سایر کشورهای منطقه مانند عربستان سعودی، امارات متحده عربی و بحرین، به ویژه از نظر رویکردها و جهت‌گیری‌های سیاست خارجی خود، متفاوت هستند. سیاست‌های شمال آفریقا و موضع میانه‌رو قطر و ترکیه در قبال اخوان المسلمین، آن‌ها را از ریاض و ابوظبی متمایز می‌کند. همچنین، برخلاف عربستان و امارات، کشورهای عمان و کویت تمایل دارند در روابط خارجی خود موضعی بی‌طرفانه و آشتی‌جویانه اتخاذ کنند.
جنبه دیگری که کویت، قطر و عمان را از سایر کشورهای خلیج فارس متمایز می‌کند، نحوه برخورد آن‌ها با مسئله فلسطین است. به طور خاص، امارات متحده عربی و بحرین با امضای توافقنامه ابراهیم در سال ۲۰۲۰ روابط خود را با اسرائیل عادی‌سازی کردند. اخیراً، بحث‌هایی در مورد احتمال اقدام مشابه عربستان نیز مطرح شده است. در مقابل، کویت، قطر و عمان در بسیاری از عرصه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی با سیاست‌های اشغالگرانه اسرائیل در فلسطین مخالفت کرده‌اند.
این کشورها همچنین از نفوذ دیپلماتیک خود در عرصه جهانی برای حمایت از حقوق فلسطینیان استفاده می‌کنند. به عنوان مثال، قطر سال‌هاست که میزبان اعضای حماس است و از شبکه الجزیره برای ایجاد فشار بین‌المللی علیه اسرائیل استفاده می‌کند. عمان نیز در بیانیه‌های رسمی خود به شدت از قتل عام‌های اسرائیل در غزه انتقاد کرده که این واکنش در سطح اجتماعی نیز مشهود است. در قطر، عمان و کویت، خطبه‌های نماز جمعه، برنامه‌های تلویزیونی و سازمان‌های جامعه مدنی ضمن ابراز همبستگی با غزه و فلسطینیان، اسرائیل را محکوم کرده‌اند.
تغییر مسیر قطر و عمان
از سوی دیگر، می‌توان استدلال کرد که قطر و عمان در سیاست‌های خود نسبت به ایران از عربستان، امارات و بحرین فاصله گرفته‌اند. در واقع، قطر به دلیل همکاری با ایران در خلیج فارس و سیاست‌های مشابه آن‌ها در سایر مسائل منطقه‌ای، با تهران همسو است. در طول محاصره سال ۲۰۱۷، ایران و ترکیه حمایت قابل توجهی از قطر، به ویژه با تأمین محصولات غذایی، کردند. از سوی دیگر، گفته می‌شود عمان قوی‌ترین پیوندهای تاریخی و فرهنگی را با ایران در بین تمام کشورهای منطقه خلیج فارس دارد. اخیراً، این دو کشور رزمایش‌های نظامی با مشارکت نیروهای زمینی و دریایی انجام داده‌اند. در مقابل، ریاض، ابوظبی و منامه سیاست‌هایی نزدیک‌تر به سیاست‌های ایالات متحده و اسرائیل در قبال ایران اتخاذ کرده‌اند. بنابراین، آن‌ها از این نظر با دوحه و مسقط متفاوت هستند.
قطر و عمان در سیاست‌های خود نسبت به ایران از عربستان، امارات و بحرین فاصله گرفته‌اند. در واقع، قطر به دلیل همکاری با ایران در خلیج فارس و سیاست‌های مشابه آن‌ها در سایر مسائل منطقه‌ای، با تهران همسو است.
در نهایت، مشخص است که هر سه کشور در صنعت دفاعی با بریتانیا همکاری نزدیکی دارند. در این زمینه، ترکیه مدتی است که قصد خرید جت‌های جنگنده یوروفایتر تایفون را دارد. با توجه به افزایش خطرات منطقه‌ای و نگرانی‌های امنیتی، قطر، کویت و عمان به ترتیب ۲۲.۱۵ و ۱۲ جت یوروفایتر را در سال‌های اخیر به نیروی هوایی خود اضافه کرده‌اند. با توجه به اینکه ترکیه خرید یوروفایترهای دست دوم را در دستور کار خود قرار داده، انتخاب این سه کشور توسط رئیس جمهور اردوغان برای سفر به خلیج فارس معنادارتر می‌شود. در واقع، اظهارات پس از این سفر نشان داد که برای خرید جت‌های یوروفایتر به طور خاص با عمان و قطر مذاکره شده است.
از همکاری تا مشارکت راهبردی
سفر اردوغان به خلیج فارس از ۲۱ تا ۲۳ اکتبر از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا روابط ترکیه با کشورهای منطقه را فراتر از همکاری‌های سنتی به مشارکت‌های راهبردی ارتقا می‌دهد. با توجه به ماهیت روابط و مشارکت‌ها در سال‌های اخیر، این امر پیش از این با قطر محقق شده است. ترکیه در ۵ ژوئن ۲۰۱۷ که قطر هدف محاصره سیاسی همسایگانش قرار گرفت، از آن حمایت حیاتی کرد و در نتیجه، روابط بین دو کشور تقویت شد. پس از محاصره، ترکیه یک پایگاه نظامی در قطر تأسیس و به یکی از قابل اعتمادترین شرکای جهانی دولت دوحه تبدیل شد.
در سال‌های بعد، ترکیه و قطر به تقویت روابط خود، به ویژه در رابطه با سیاست‌های منطقه‌ای، ادامه دادند. آن‌ها سیاست‌های مشترکی را در مناطقی مانند شاخ آفریقا و شمال آفریقا دنبال کردند. اخیراً، در جریان حملات اسرائیل به غزه، آنکارا و دوحه سیاست‌های همسو را دنبال و خواستار پاسخگویی تل‌آویو و دولت بنیامین نتانیاهو طبق قوانین بین‌المللی شدند. اسرائیل که از موضع قطر ناراحت بود، دفاتر الجزیره و هلال احمر قطر را در غزه بمباران کرد.
سپس در ماه سپتامبر، اسرائیل مستقیماً دوحه، پایتخت قطر را هدف قرار داد و حمله‌ای علیه اعضای حماس در آنجا انجام داد. پس از این حمله، اردوغان در اجلاس دوحه شرکت و حمایت خود را از امیر تمیم بن حمد آل ثانی ابراز کرد. اردوغان به عنوان بخشی از سفر خلیج فارس، دومین سفر خود را نیز در عرض دو ماه به قطر انجام داد.
اهمیت عمان و کویت
ترکیه از طریق تماس‌ها و ابتکارات دیپلماتیک اخیر خود با قطر، قصد دارد روابط مشابهی را با کویت و عمان برقرار کند. هرچند روابط بین کویت و ترکیه در درجه نخست بر همکاری‌های اقتصادی و اجتماعی متمرکز بوده، اما این پویایی در سال‌های اخیر شروع به تکامل کرده است. در سال ۲۰۲۴، به مناسبت شصتمین سالگرد روابط دیپلماتیک بین دو کشور، شیخ مشعل الصباح، امیر کویت، از ترکیه بازدید و با اردوغان در مورد واردات صنایع دفاعی و افزایش همکاری‌های نظامی توافق‌نامه‌ای امضا کرد.
الصباح پس از روی کار آمدن در ۱۶ دسامبر ۲۰۲۳، نخستین سفر خود خارجی خود را به آنکارا انجام داد و در آن تمایل خود را برای تقویت بیشتر روابط بین دو کشور ابراز کرد. کویت نسبت به جمعیت خود، بالاترین درصد گردشگران را به ترکیه ارسال و در بین ده کشور خارجی برتر در خرید املاک و مستغلات در ترکیه قرار دارد. این حقایق، برداشت‌های مثبتی از ترکیه در جامعه کویت را نشان می‌دهد و پتانسیل تقویت بیشتر روابط را آشکار می‌کند.
آخرین ایستگاه این سفر، عمان بود که ترکیه اخیراً به دنبال تقویت روابط با آن بوده است. عمان که دومین جمعیت بزرگ بومی در شورای همکاری خلیج فارس را دارد، به ویژه در سال‌های اخیر روابط خود را با ترکیه در زمینه‌هایی مانند انرژی، صنایع دفاعی و گردشگری تقویت کرده است. در راستای این همکاری، عمان صادرات گاز طبیعی مایع (LNG) به ترکیه را در سال ۲۰۲۵ آغاز کرد. در فوریه همان سال، آسلسان، شرکت پیشرو در صنایع دفاعی ترکیه، چهارمین دفتر خود را در منطقه خلیج فارس در مسقط، پایتخت عمان، افتتاح کرد.
عمان که دومین جمعیت بزرگ بومی در شورای همکاری خلیج فارس را دارد، به ویژه در سال‌های اخیر روابط خود را با ترکیه در زمینه‌هایی مانند انرژی، صنایع دفاعی و گردشگری تقویت کرده است. در راستای این همکاری، عمان صادرات گاز طبیعی مایع (LNG) به ترکیه را در سال ۲۰۲۵ آغاز کرد.
مهم‌ترین تحول در روابط بین دو کشور، سفر سلطان هیثم بن طارق، پادشاه عمان، به ترکیه در سال گذشته بود. در طول این سفر تاریخی، دو کشور توافق‌نامه‌هایی را برای تقویت روابط خود امضا کردند. اردوغان نیز برای حفظ شتاب به دست آمده در روابط، از عمان بازدید کرد. امضای چهار توافقنامه با قطر و کویت و شانزده توافقنامه با عمان، تأکید آنکارا بر روابط با مسقط را آشکار می‌کند. توافق‌نامه‌های بین عمان و ترکیه حوزه‌هایی مانند همکاری نظامی، صنایع دفاعی و مواد معدنی حیاتی را پوشش و نشان می‌دهد که این رابطه احتمالا به همکاری راهبردی تبدیل شود.
محدودیت‌ها و فرصت‌ها
باید توجه داشت که روابط ترکیه با عمان در مقایسه با سایر کشورها کندتر پیش رفته است. نخست، موضع محتاطانه عمان در روابط خارجی نقش مهمی ایفا کرده است. عمان استراتژی وفاداری به سنت‌ها و حفظ فرهنگ خود را در پیش گرفت، و در روابط خارجی بی‌طرفی خود را حفظ کرد و با احتیاط در جهت گشودن درهای خود به روی جهان خارج گام برداشت. در راستای این راهبرد، عمان به عنوان میانجی در بحران‌های منطقه‌ای ظاهر شده است. بنابراین، می‌توان گفت که توسعه روابط عمان با بازیگران خارجی، تدریجی و از همین رو، نزدیکی آن با ترکیه زمان‌بر بوده است.
روابط نزدیک عمان با بریتانیا باعث شد که این کشور در روابط خارجی خود احتیاط کند. عمان به ویژه در زمان به قدرت رسیدن سلطان قابوس، با بریتانیا همکاری نزدیکی داشت. این همکاری در طول سال‌های پس از آن نیز ادامه یافت. در طول سلطنت ۵۰ساله سلطان قابوس، از ۱۹۷۰ تا ۲۰۲۰، روابط بین دو کشور همچنان قوی بود. اما این امر بر توانایی عمان در برقراری روابط نزدیک با سایر بازیگران منطقه‌ای و جهانی نیز تأثیر گذاشت.
در زمینه روابط اقتصادی، تاثیر مهاجران هندی که از نظر تاریخی جایگاه محکمی در عمان داشته‌اند، حائز اهمیت است. این مهاجران، در گذشته و اکنون نقش مهمی در اقتصاد عمان ایفا کرده‌اند و بازیگر کلیدی در هدایت فعالیت‌های اقتصادی این کشور محسوب می‌شوند. تسلط بازرگانان هندی‌تبار در بسیاری از بخش‌ها، ورود فعالان اقتصادی جدید به اکوسیستم مالی و تجاری این کشور را دشوار می‌کند.
از سوی دیگر، سرعت گرفتن روابط بین عمان و ترکیه نیز فرصت‌هایی را ایجاد می‌کند. در مقایسه با گذشته، عمان یک دولت باز و نوآورانه را در پیش گرفته است. سلطان هیثم همچنین تمایل خود را برای همکاری با شرکای جدید منطقه‌ای و جهانی نشان داده است. علاوه بر این، عمان هزینه‌های نظامی قابل توجهی دارد، این کشور به دلیل جغرافیای وسیع خود با یمن، عربستان سعودی و امارات مرز مشترک دارد. عمان برای محافظت از قلمرو و توسعه ظرفیت خود در مواجهه با بحران‌های احتمالی، در تلاش است تا فناوری‌های نظامی جدید را به دست آورد و ارتش خود را مدرن کند.
در حال حاضر، ترکیه می‌تواند به یک تأمین‌کننده مهم برای عمان تبدیل شود که به دنبال تنوع بخشیدن به منابع تأمین تجهیزات نظامی خود است. عمان همچنین تقویت قابلیت‌های دریایی خود را در اولویت قرار داده است، زیرا طولانی‌ترین خط ساحلی را در خاورمیانه دارد. عمان با داشتن خط ساحلی طولانی می‌تواند همکاری خود را با همسایگان ازجمله ایران به‌ویژه در مورد امنیت ساحلی و دریایی، افزایش دهد.
در نهایت، ترکیب جمعیتی عمان با سایر کشورهای خلیج فارس متفاوت است و این فرصت دیگری برای نزدیکی با ترکیه فراهم می‌کند. برخلاف امارات، قطر، کویت و بحرین که بیشتر جمعیت آن‌ها غیربومی هستند، عمان مانند عربستان جمعیتی دارد که عمدتاً از شهروندان خود تشکیل شده است. عمان با بیش از سه میلیون شهروند، پس از عربستان سعودی، دومین جمعیت بزرگ ملی در منطقه خلیج فارس را دارد. این امر به عوامل اجتماعی و فرهنگی اجازه می‌دهد تا در روابط با عمان نقش محوری داشته باشند. ترکیه یکی از محبوب‌ترین مقاصد گردشگری برای عمانی‌ها است و هزاران شهروند عمانی هرساله در آن ملک خریداری می‌کنند. با توجه به درک مثبت جامعه عمان از ترکیه، به نظر می‌رسد که روابط اجتماعی نزدیک‌تر خواهد شد.
در مجموع، سفر اردوغان به سه کشور خلیج فارس، بر اهمیت این منطقه برای ترکیه تأکید دارد؛ منطقه‌ای که نقش مهمی در سیاست‌های منطقه‌ای و جهانی ایفا می‌کند. آنکارا از طریق این تعاملات قصد دارد مشارکت‌های موجود در منطقه خلیج فارس را تقویت و تعهد خود را به احیای همکاری‌های به تعویق افتاده در برخی زمینه‌ها نشان دهد. در نهایت، این ابتکارات به دنبال تبدیل حضور ترکیه در خلیج فارس به اتحادهای راهبردی و ایجاد مشارکت‌های بلندمدت، نهادی و تزلزل‌ناپذیر با کشورهای منطقه است.
نظر شما