مهدی کریمی، بازار؛ ابرآمایی نه تنها یک ابزار فنی، بلکه بخشی از استراتژی جامع مدیریت آب است که باید با مدیریت مصرف، اصلاح شبکه‌های آب‌رسانی، و حفاظت از منابع ترکیب شود. این نوشته، با هدف متقاعد کردن مسئولان کشور و استان برای اجرای پروژه آزمایشی در شاهرود، به بررسی سابقه، تأثیرات، مزایای اقتصادی، روش‌های اجرا، و ریسک‌ها می‌پردازد. پروژه پیشنهادی می‌تواند از آبان تا اسفند (ابرهای سرد) آغاز شود، با تمرکز بر مناطق کوهستانی مانند دامنه شاهوار و بسطام، جایی که رطوبت بالا و ارتفاع مناسب، موفقیت را افزایش می‌دهد.
در ایران، سابقه این تکنولوژی به سال ۱۳۴۶ با همکاری آمریکایی‌ها بازمی‌گردد، اما ناموفق بود. ماده ۱۹ قانون آب ۱۳۴۷ وزارت آب و برق را مکلف به باروری ابرها کرد. از ۱۳۵۳ تا ۱۳۵۷، با شرکت کانادایی و هواپیما، ابرهای کرج و جاجرود با یدید نقره بارور شدند.
پس از انقلاب، عملیات زمینی در شیرکوه یزد از ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۴ انجام شد و مرکز ملی باروری ابرها در ۱۳۷۵ تأسیس گردید. از ۱۳۷۷، قراردادهایی با روسیه برای مناطق مرکزی اجرا شد که پنج پروژه عملیاتی منجر به افزایش ۲۰ درصدی بارش در برخی نقاط گردید. اخیراً در سال ۱۴۰۴، پروژه‌ها با فناوری بومی ادامه یافته و ایران به عنوان یکی از کشورهای خاورمیانه در بارورسازی شناخته می شود.
این سابقه نشان‌دهنده ظرفیت ایران است، اما عدم تداوم مانع پیشرفت شده است. از مسئولان تقاضا داریم با الهام از این تاریخچه موفق، فرصت را غنیمت شمرده و پروژه آزمایشی در شاهرود را اولویت دهید تا استان سمنان الگویی برای کل کشور شود.
مخالفان چه می گویند؟
مخالفان بارورسازی ابرها معتقدند که تأثیر این روش حداکثر ۱۰ تا ۱۵ درصد است و بسیاری از مناطق فاقد شرایط مناسب (مانند وجود ابرهای کافی) برای اجرای آن هستند. آن‌ها بر این باورند که این روش غیرقابل کنترل است و در برخی کشورها، از جمله ایران، به دلیل عدم ارزیابی دقیق نتایج، ناموفق بوده یا حتی مشکلاتی مانند سیل را ایجاد کرده است.
ریسک‌های اصلی شامل اثرات زیست‌محیطی ناشی از آلودگی خاک و آب با یدید نقره (که ممکن است سمی باشد)، کاهش بارش در مناطق پایین‌دست، و خطرات حقوقی بین‌المللی ناشی از عبور ابرها از مرزهاست که می‌تواند به شکایت کشورهای همسایه منجر شود. همچنین، عدم قطعیت اثربخشی (بین ۵ تا ۲۵ درصد) و نتایج غیرقابل پیش‌بینی مانند تغییرات آب‌وهوایی محلی نیز از دیگر ریسک‌های فنی محسوب می‌شوند.
اجرای پروژه ابرآمایی به عنوان یک راهکار نوین برای مقابله با بحران آب در استان سمنان، به ویژه در شهرستان شاهرود، با چالش‌ها و ریسک‌های خاص خود همراه است
موافقان تأکید دارند که اهداف بارورسازی ابرها فراتر از صرفاً افزایش بارش است. آن‌ها بر کاهش خسارت ناشی از تگرگ (که سالانه میلیاردها تومان به کشاورزی ایران آسیب می‌زند)، مه‌زدایی برای فرودگاه‌ها و افزایش برف در کوهستان‌ها برای ذخیره آب تأکید می‌کنند.
اگرچه شواهد مستقیم درباره جلوگیری از سرمازدگی محصولات کشاورزی در دماهای زیر صفر محدود است، برخی مطالعات نشان داده‌اند که بارورسازی ابرها می‌تواند با افزایش برف یا ایجاد ابرهای محافظ، دما را محلی کاهش دهد و از سرمازدگی جلوگیری کند. همچنین روش‌های مشابه‌ای مانند استفاده از دود برای حفاظت از محصولات کشاورزی وجود دارد که می‌توانند مکمل بارورسازی باشند.
به نظر می‌رسد که آزمایش بر روی ابرهای زمستانی در شاهرود پتانسیل بررسی این مزایا را دارد؛ اما نیاز به مطالعات بیشتری برای اثبات اثربخشی آن وجود دارد. پروژه‌های اخیر در ایران نشان داده‌اند که افزایش ۲۰ درصدی بارش ممکن است.
شرایط و چگونگی اجرای پروژه آزمایشی در استان سمنان و شهرستان شاهرود
اجرای ابرآمایی به شرایط جوی بستگی دارد. ابرهای سرد (دمای زیر صفر درجه سلسیوس، مانند کومولونیمبوس زمستانی) با مواد هسته‌ساز مانند یدید نقره یا یخ خشک بارور می‌شوند که بلورهای یخ را افزایش می‌دهد. از سوی دیگر، ابرهای گرم (بالای صفر، مانند کومولوس تابستانی) با مواد جاذب رطوبت مانند نمک بارور می‌شوند که قطرات را بزرگ‌تر می‌کند. در سمنان، ابرهای سرد از آبان تا اسفند غالب هستند و دمای مناسب (زیر -۵ درجه در تاج ابر) موفقیت را افزایش می‌دهد.
هواپیما یا هلیکوپتر: مواد (یدید نقره) در پرواز سوزانده و پخش می‌شود. این روش مناسب برای ابرهای گسترده است، اما استفاده از پروازهای پهپادی می‌تواند هزینه‌ها را کاهش دهد.
موشکی: پرتاب توپ یا موشک از زمین برای تزریق مواد به ارتفاع ۵-۱۰ کیلومتری. این روش ارزان‌تر و دقیق‌تر برای مناطق کوهستانی مانند بسطام است.
ژنراتورهای زمینی ثابت: استقرار در مکان‌های رطوبی بالا مانند دامنه شاهوار یا بسطام (ارتفاعات بالای ۲۰۰۰ متر). این روش با گاز پروپان و یدید نقره ذرات را به هوا می‌فرستد و روشی کم‌هزینه برای بارورسازی ابرهای سرد محسوب می‌شود.
مراحل اجرایی
مراحل اجرایی پروژه شامل مواردی مانند تحلیل جوی با رادارهای بومی برای انتخاب ابرها (رطوبت نسبی بالای ۷۰%)، پیش‌بینی وضعیت آب و هوایی با مدل‌های پیشرفته، آموزش محلی برای آشنایی با فرآیندها، همکاری بین سازمان‌های مختلف مانند هواشناسی، وزارت نیرو و کشاورزی و انجام آزمایش‌های اولیه همراه با ارزیابی زیست‌محیطی همچنین اطلاع‌رسانی عمومی درباره مراحل و نتایج پروژه است.
به نظر می‌رسد که استفاده از ژنراتورهای زمینی در بسطام اولویت دارد زیرا ایمنی بیشتری دارد. این رویکرد نه تنها می‌تواند منجر به افزایش بارش‌ها شود بلکه باید به حفظ محیط زیست نیز توجه ویژه‌ای داشته باشد تا اثرات منفی ناشی از این اقدامات کاهش یابد.
به منظور کاهش ریسک‌های اولیه، پیشنهاد می‌شود که پروژه بارورسازی ابرها ابتدا به صورت آزمایشی در منطقه شاهوار آغاز شود
اجرای پروژه ابرآمایی به عنوان یک راهکار نوین برای مقابله با بحران آب در استان سمنان، به ویژه در شهرستان شاهرود، با چالش‌ها و ریسک‌های خاص خود همراه است. این ریسک‌ها شامل اثرات زیست‌محیطی ناشی از استفاده از مواد شیمیایی، احتمال عدم موفقیت در بارورسازی ابرها، و نتایج غیرقابل پیش‌بینی هستند. برای مدیریت مؤثر این ریسک‌ها و کاهش تخریب‌های احتمالی، نیاز است که راهکارهای عملیاتی مشخصی ارائه شود.
1-تشکیل کمیته اجرایی
تشکیل یک کمیته اجرایی متشکل از کارشناسان محیط زیست، متخصصان هواشناسی، متخصصان کشاورزی و نمایندگان جامعه محلی می‌تواند به عنوان اولین گام در مدیریت ریسک‌ها باشد. این کمیته مسئولیت نظارت بر اجرای پروژه، ارزیابی اثرات زیست‌محیطی و بررسی نتایج را بر عهده خواهد داشت. همچنین این کمیته باید بتواند به صورت دوره‌ای گزارش‌هایی را درباره پیشرفت پروژه و مشکلات احتمالی تهیه کند.
۲- شروع آزمایشی از منطقه شاهوار
به منظور کاهش ریسک‌های اولیه، پیشنهاد می‌شود که پروژه بارورسازی ابرها ابتدا به صورت آزمایشی در منطقه شاهوار آغاز شود. این اقدام می‌تواند به شناسایی نقاط قوت و ضعف روش‌ها کمک کند و امکان اصلاحات لازم را فراهم آورد. استفاده از ژنراتورهای مناسب برای تولید یدید نقره یا سایر مواد مورد نیاز نیز باید با دقت انجام شود تا اثرات منفی آن بر محیط زیست کاهش یابد.
۳- ارزیابی سالانه
ارزیابی سالانه نتایج پروژه یکی دیگر از اقدامات کلیدی است. این ارزیابی باید شامل بررسی تغییرات اقلیمی، تأثیرات زیست‌محیطی، میزان بارش‌های اضافی ایجاد شده و واکنش اکوسیستم‌های محلی باشد. همچنین لازم است که بازخوردهای جامعه محلی نیز جمع‌آوری شود تا نگرانی‌ها و پیشنهادات آن‌ها مورد توجه قرار گیرد.
۴- آموزش و آگاهی‌بخشی
برای کاهش نگرانی‌های عمومی و جلب حمایت مردم، برنامه‌های آموزشی و آگاهی‌بخشی باید اجرا شود. این برنامه‌ها می‌توانند شامل کارگاه‌ها، سمینارها و جلسات عمومی باشند که در آن‌ها اطلاعات علمی درباره مزایا و معایب ابرآمایی ارائه شود. همچنین می‌توان از تجارب موفق کشورهای دیگر در زمینه ابرآمایی بهره گرفت.
۵- پایش مستمر اثرات زیست‌محیطی
پایش مستمر اثرات زیست‌محیطی ناشی از پروژه ابرآمایی ضروری است. استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته مانند سنسورهای هوشمند برای اندازه‌گیری کیفیت آب و خاک، رصد بارش های خارج از منطقه هدف، می‌تواند به شناسایی مشکلات قبل از بروز تخریب کمک کند.
نظر شما