بازار؛ گروه بورس: دولت حسن روحانی که کمتر از یک سال فرصت تا پایان خود دارد، با تمام قدرت و توان، می خواهد دو طرح را اجرایی کند. یک طرح، فروش اوراق سَلَف نفتی بوده و یک طرح هم در ارتباط با انجام اصلاحات اساسی اقتصادی است.
بنا بر اطلاعاتی که جسته و گریخته مشخص شده، حسن روحانی به عنوان رئیس جمهور بر این باور است که طرح اوراق سلف، دست دولت را باز می کند و گشایش اقتصادی به وجود خواهد آمد و طرح اصلاحات اقتصادی، منجر به بهبود معیشت مردم و گشایش اقتصادی می شود.
البته حسن روحانی و اعضای دولت او دقیقاً مشخص نمی کنند که یک طرح واحد وجود دارد یا دو طرح اوراق سلف نفتی و اصلاحات اقتصادی را پیگیری می کنند. آنچه که واضح است این است که حسن روحانی، علیه منتقدان سرسخت خود موضع گرفت و فعل فحاشی دادن را به آنها نسبت داد.
با این حال، «بازار» بدون پیشداوری و به منظور بررسی فایده واقعی اجرای چنین طرح هایی، پیش از این با برخی کارشناسان و اقتصاددانان گفت و گو کرده بود و در آخرین اقدام تاکنون، با دکتر امرالله امینی، اقتصاددان گف و گو کرده و طرح فروش «اوراق سلف نفتی» یا همان «پیش فروش نفت خام» به مردم ایران را مورد کند و کاو قرار داده است.
*****
*در روزهای اخیر اقای روحانی رئیس جمهور اعلام کردند که طرحی در دست تصویب است و با اجرای آن دست دولت باز خواهد شد. در ادامه برخی رسانه ها گفتند طرح دولت درباره انتشار اوراق سلف نفتی است و البته رئیس جمهور این موضوع را تایید کردند.
دولت در سال ۱۳۹۹ دچار کسری بودجه عظیمی بوده و حداقل ۲۰۰ هزار میلیارد تومان از بودجه ۶۴۰ هزار میلیارد تومانی سال ۱۳۹۹ کسری دارد. تا قبل از مطرح شدن بحث اوراق سلف نفتی، آیا دولت به خوبی توانست با فروش سهام شرکت های دولتی و اوراق بدهی دولت، پول خوبی جمع آوری کند؟
دولت در فروش آن اوراق خیلی موفق نبود ولی در حوزه فروش سهام شرکت های دولتی، دولت می تواند این کار را انجام بدهد. دولت به صورت فراگیر، این سهام را به افراد می فروشد. چون عرضه اولیه است، افراد زیادی این سهام را می خرند. اگر بحث فروش سهام مطرح باشد دولت می تواند تا حدودی این کار را انجام بدهد.
این که آیا کسری بودجه دولت از این محل پوشیده می شود بعید است و به نظر نمی رسد بتواند همه را از این طریق بپوشاند. تا جایی که من دیدم، دولت از طریق اوراق بدهی هم به آن شکل موفق نبوده است و فقط بانک ها آن اوراق بدهی را باید بخرند و نه مردم عادی.
*در حراج هایی که بانک مرکزی از طریق کارگزاری داشته است حدود ۵۰ هزار میلیارد تومان اوراق بدهی فروش رفته است. آیا این رقم، رقم قابل توجهی نیست؟
با توجه به این که صادرات نفت دولت به حدود صفر رسیده است و کسری بودجه حدود ۲۰۰ هزار میلیارد تومان را در سال ۱۳۹۹ دارد و هم این که برخی بدهی انباشته شده از قبل به شرکت ها و بانک ها دارد، به نظر می رسد که دولت دارد روش های جدیدی را هم آزمایش می کند مثل همین اوراق سلف نفتی.
دولت چندین راه مختلف را در پیش گرفته و ممکن است در برخی از آنها موفق نباشد. دولت یک مقدار دارد با آزمایش و خطا جلو می رود که ببیند به چه صورت در می آید یعنی سناریوهای مختلفی را در پیش می گیرد که اگر یکی از آنها موفق نبود، مورد دیگر موفق باشد.
* آقای الیاس نادران نماینده مجلس هستند و ما می دانیم تعدادی از نمایندگان مجلس در چارچوب شورای سران حضور دارند و احتمالا اطلاعات شورا بین نمایندگان درز پیدا کرده. آقای نادران در توئیتی گفتند که خبر مربوط به گشایش اقتصادی مطرح شده توسط آقای روحانی ناظر به فروش اوراق نفتی است. این نماینده مجلس این کار را شبیه فاجعه اعلام کرد.
این که دولت بخواهد اوراق سلف نفتی را عرضه کند آیا به نظر شما فاجعه است یا این که آقای نادران تعبیر تُندی به کار برده است؟
اوراق سلف در کشورهای دیگر فروش می رود ولی این که در ایران، فاجعه است به این خاطر است که این دولت سال آخرش است و برخی اوراق را می فروشد. البته در کشور ما ثبات اقتصادی وجود ندارد و ما تحریم نفتی هستیم، از این دو بُعد، آن نماینده مجلس می گوید فاجعه است.
یعنی شما اوراق سلف را به مردم، بانک ها و شرکت ها می فروشید در صورتی که معلوم نیست آینده شما از نظر اقتصادی چگونه است. نکته بعدی این است که شما بخش عمده از این پول را برای کسری بودجه استفاده می کنی و این را به دولت های بعدی یا نسل های بعدی انتقال می دهی. از این نظر، درست می گوید که فاجعه است. به خاطر این که بدهی به دولت های بعدی انتقال پیدا می کند.
نکته بعدی این است که قیمت ها در آینده مشخص نیست. ظاهراً یک صندوق ضمانت تاسیس کرده اند ولی در هر حال، انتشار اوراق سلف نقتی یک مقدار نگران کننده است. من کلمه «فاجعه» را به کار نمی برم ولی «نگرانی» زیادی دارد.
*دولت ایالات متحده آمریکا بیش از ۲۶ هزار میلیارد دلار بدهی و هر روز و هر سال به بدهی دولت آمریکا اضافه می شود. آیا همین بدهی دولت آمریکا تحمیل بدهی به نسل های آینده نیست؟
تحمیل بدهی به نسل های آینده هست ولی اقتصاد آمریکا، اقتصادی قوی بوده و برای سایر اقتصادها تعیین کننده است. فرض این است که اقتصاد آمریکا همچنان پویا و رشد بالا خواهد بود. از این منظر است که نمایندگان مجلس در آمریکا، در این زمینه خیلی به دولت فشار نمی آورند.
در حالی که در ایران که رشد منفی داریم و اوراق هم می فروشید، برای نسل های آینده یه قول معروف فاجعه است، اما آمریکا این طور نیست یعنی چنین شرایطی ندارد. به اضافه این که دلار، یک پول تعیین کننده است.
*دولت آمریکا می تواند دلار چاپ کند و پول با ارزشی هم بوده و بدون این که پشتوانه داشته باشد می تواند چاپ کند و چاپ هم می کند. اگر بخواهیم با ایران مقایسه کنیم که وقتی دولت پول چاپ کند تورم ایجاد می کند، این تفاوت چگونه است و نگرانی هایی در مورد اقدام دولت ایران در چاپ اسکناس وجود دارد؟
دولت آمریکا اسکناس چاپ می کند و در بازار جهانی، پولش را می فروشد و خریدار دارد. برای مثال، دولت آمریکا پولش را به اقتصاد چین می فروشد ولی شما این کار را نمی توانید انجام بدهید و مثلا ریال را به چین بفروشید.
به دلیل این که دلار آمریکا، یک قیمت تعیین کننده دارد و یک شاخص است، کشورهای دیگر این موضوع را می پذیرند با این که می دانند پول چاپ کرده است. به همین دلیل، از دید آنها اِشکال ندارد ولی وقتی در ایران این کار را انجام می دهید چون مشتری خارجی ندارد مجبورید این پول را در داخل کشور پمپاژ و تزریق کنید. تزریق پول هم باعث افزایش پایه پولی می شود و بعد هم قیمت ها را بالا می برد.
*اوراق سلف نفتی که منتشر شود اگر خریدار آن خواست باید بتواند نفت مورد نظر را تحویل بگیرد یا نه و یا فقط پول تحویل دادن به دولت و پس گرفتن آن است؟
خریدار اوراق، نمی تواند نفت را تحویل بگیرد چون خیلی سخت است. چون باید به صورت کلی، نفت فروخته شود و مثلا یک میلیون بشکه نفت به فروش برسد. افراد نمی توانند این نفت را بفروشند یعنی مثلاً وزارت نفت باید متصدی این کار باشد و قیمت را تعیین کند و بفروشد.
*در معاملات، باید کالایی وجود داشته باشد و خرید و فروش شود. از لحاظ شرعی و دینی این که کالا وجود ندارد اِشکال پیدا نمی کند؟
ارزیابی ها این است که ایران، مخازن بزرگ نفت در زیر زمین دارد. کارشناسان، این موضوع را می گویند. فقها نیز چون نظر کارشناسان را قبول می کنند از نظر شرعی مشکلی ندارد.
مشکلی که پیدا می شود این است که شما به یک شکل، قیمت را تعیین کنید. این یک مقدار مشکل دارد که شاید بتوانند با روش هایی این مشکل را حل کنند. تضمین آن، یک مقدار از نظر شرعی مشکل دارد.
*تحصیلات دانشگاهی شما در حوزه اقتصادی اسلامی است. در بورس کالای ایران، اقلامی مثل زعفران و زیره با قراردادهای آتی عرضه می شود. از نظر بیع یا همان خرید و فروش در زمینه پیش فروش نفت مشکل وجود ندارد؟
کالا در زیر زمین وجود دارد. کارشناسان نفتی می گویند این کالا وجود دارد. از این منظر نمی شود ایراد گرفت. البته بعضی فقها، چنین نظری را قبول ندارند ولی نظر فقهای حاکم بر این است و می توانند این کار را انجام بدهند ولی به هر حال بعضی فقها می گویند جنس و کالایی وجود ندارد.
*اگر این پول مورد نظر از طریق فروش اوراق سلف نفتی، توسط دولت جمع آوری شود آیا دولت حتما باید تضمین بدهد که اصل پول را مثلا با ۲۰ درصد سود سالیانه برمی گرداند؟
این کار برای این است که افراد، این اوراق را بخرند و بانک ها بخرند. چون اطمینانی نیست به این که شما بتوانید در آینده با قیمت بالاتری بفروشید مثلا به خاطر شرایطی که کرونا ایجاد کرده یا به خاطر شرایط تحریم. دولت به نحوی فروش را تضمین می کند که افراد این اوراق را بخرند.
*اوراق آتیه یا آتی در دنیا، سودشان کف و سقف ندارد. فرد دارنده این اوراق می تواند ضرر کند. چرا در ایران، دولت می خواهد برای این اوراق آتی، کف نرخ سود را تضمین کند؟
دولت چون گیر افتاده است مجبور است. مجبور است پرداخت سود را به آینده می سپارد. آینده ای که معلوم نیست حتی اصلاً این ۲۰ درصد سود را پرداخت کند. اینجا محل اِشکال و بحث است.
شما فرض کنید نتوانند بالاتر از قیمت تضمین شده نفت، بفروشند. در این حالت، سودی که داده می شود از کجا تامین می شود. به همین دلیل است که نماینده مجلس ما کلمه فاجعه را به کار برده است.
*فرض کنیم ۲۲۰ میلیون بشکه ای که دولت در نظر دارد بفروشد، پیش فروش شود. در دو سال آینده سررسید فرا می رسد چه اتفاقی می افتد و ایا دولت به نمایندگی از مردم باید این نفت را بفروشد و پول را به دارندگان اوراق سلف بدهد؟
یکی از روش ها این است که دولت به نمایندگی بفروشد. حالت دیگر این است که اگر دولت ها مورد قبول نباشند، باید تشکیلات و دفتری از طرف مردم و کسانی که اوراق را می خرند تشکیل شود و نفت فروخته شود یا این که دولت بفروشد و مردم هم در آن تشکیلات نماینده داشته باشند.
*در کشورهای دیگر ۲۰ برابر نفتی که روزانه در دنیا تولید می شود در بازار آتیه، اوراق نفتی خرید و فروش می شود. وضع آن کشورها با ما چگونه است و چرا در آن کشورها بیش از حد تولید، اوراق رد و بدل می شود؟
آنها پیش بینی هایی دارند و می گویند نفت وجود دارد و اگر وجود نداشته باشد غیر واقعی است. آنچه که خرید و فروش می شود، حداقلش این است که پیش بینی می شود که وجود دارد. برای مثال عربستان، این کار را انجام می دهد و قطر همین طور. این کشورها منابع ذخیره شده مطمئن برای آینده دارند و بر این اساس تصمیم می گیرند.
*اگر تحریم علیه خرید نفت ایران ادامه داشته باشد و دولت نتواند مثل سال های گذشته ۲ میلیون بشکه نفت را صادر کند، در نتیجه دولت مجبور خواهد شد که پول چاپ کند؟
بله دیگر. اگر نتواند بفروشد که هیچ راه دیگری ندارد. البته راه های مختلفی وجود دارد ولی راهی که سهل الوصول است، همین چاپ پول است. دولت می تواند از بانک های جهانی وام بگیرد و اگر نتوانست از بانک ها بگیرد، از کشورها بگیرد و اگر ندادند آخرین راه برای دولت این است که پول چاپ کند.
*آقای واعظی رئیس دفتر رئیس جمهور، گفته یک فرد می تواند با خرید اوراق سلف ۵۰ یا ۶۰ هزار بشکه بخرد و بعداً یک کشتی کوچک را اجاره کرده و نفت را ببرند و بفروشد. بعضی اقتصاددانان به این نوع اظهار نظر مقامات دولتی انتقاد دارند.
با وضع فعلی و در شرایطی که بورس تهران رونق دارد و نقدینگی زیادی وارد بورس می شود، اگر فرضاً در هفته های آینده، این اوراق سلف منتشر شود، آیا کسانی که در بورس تهران فعال هستند، به بورس انرژی ایران می روند که اوراق سلف نفتی را خریداری کنند؟
خیر. مردم و تا حدودی اشخاص حقوقی، از خرید اوراق سلف نفتی استقبال زیادی نمی کنند. به نظر من می رسد که دولت فقط می تواند به بانک ها دستور بدهد که این اوراق را بخرند.
الان هم به نظر می رسد شرکت های سرمایه گذاری و بانک ها، در بورس دست نگه داشته اند و سهام بورسی را نمی خرند. چند روز است که منفی شده به خاطر این است که شرکت های سرمایه گذاری به عنوان خریداران عمده سهام، یک مقدار دست از خرید کشیده اند.
دلیل نخریدن سهام، می تواند این باشد که می خواهند همین اوراق سلف نفتی را بخرند. احتمالاً سیگنال های از طرف دولت داده شده که این اوراق را بخرند.
*شما اعتقاد دارید که دهک های فقیر و کم درآمد نمی توانند اوراق سلف نفتی را خریداری کنند.
پول ندارند که این اوراق را بخرند. این هم مربوط به گروه های پُر درآمد و شرکت و بانک ها بوده و افراد معمولی که اصلاً نمی توانند بخرند. اگر پول داشتند در بورس، سهام می خریدند. اگر دولت می خواست برای قشرهای محروم کاری کند این کار را انجام می داد.
*در سال ۱۳۹۷ تعدادی اقتصاددان و از جمله شما، یک نامه سرگشاده به آقای روحانی رئیس جمهور نوشته بودید. در آن نامه تاکید شده که اقتصاد ما تولید محور نیست و دولت از بازار سرمایه استفاده ابزاری می کند جهت جذب سرمایه مردم.
نمایندگان مجلس گفته اند که در مجلس دید منفی نسبت به طرح اوراق سلف نفتی وجود دارد. با این نامه ای که دو سال پیش نوشته اید و با این طرحی که دولت آقای روحانی پیگیر آن است و اصرار دارد که اوراق سلف نفتی را بفروشد، آیا ممکن است این طرح در هفته های آینده به سرانجام برسد و اوراق سلف نفتی منتشر شود و دولت پول و نقدینگی زیادی معادل ۲۲۰ میلیون بشکه نفت جمع آوری کند؟
آن نامه ای که دو سال پیش نوشته شد، دارد تایید می شود یعنی دولت به جای پرداختن به تولید، وارد بازار سرمایه شده. معلوم نیست بازار سرمایه به تولید منجر شود و معلوم است که در شرایط اقتصادی فعلی، به تولید منجر نمی شود. پس نکاتی که در آن نامه مطرح شده، نکات درستی بوده است.
*شما هم جزو امضا کنندگان آن نامه بوده اید.
بله. ما هم آن نامه را امضا کردیم. البته اوضاع نامناسب ما در حال تشدید شدن است و دولت دارد پا را فراتر از این می گذارد یعنی می خواهد اوراق سلف هم بفروشد و باز در یک بازار موهومی قدم می گذارد.
*به نظر شما با مخالفتی که مجلس داشته است، آیا اصلاً این اوراق منتشر می شود و اگر منتشر شود مردم پول خودشان را از بورس تهران به سمت خرید اوراق سلف نفتی می برند؟
مردم پول خودشان را برای خرید اوراق سلف نمی برند چون مردم، بورس را مطمئن تر می دانند. بورس، سیگنال هایی داده و مردم تجربه کرده اند. اوراق سلف نفتی موهومی است.
*فکر می کنید مجلس و شورای سران قوا انتشار اوراق سلف را تایید کنند؟
ممکن است مجلس تایید نکند. به نظر من، این طرح با کش و قوس هایی در آینده روبرو می شود و احتمالاً به تعویق می افتد اما در آخر، زور و فشار دولت باعث می شود این طرح تصویب شود.
*اگر این کش و قوس اتفاق بیفتد شما فکر می کنید انتشار این اوراق به سال ۱۳۹۹ برسد؟
بله. دولت می خواهد قبل از پایان سال این کار را انجام بدهد و کسری بودجه را برطرف کنند. دولت می خواهد سریع پول را جمع کند چون پول ندارند بدهند و الان مشکل دارند. مقامات دولتی می خواهند این کار را سریع و با سرعت خیلی زیاد انجام بدهند یعنی حتما می خواهند تا ماه مهر این کار را انجام بدهند چون دولت در ماه مهر در پرداخت ها دچار مشکل می شود.
نظر شما