بازار؛ گروه ایران: صنعت پتروشیمی، یکی از صنایع بزرگ و شناخته شده اقتصاد ایران است و البته قدمت فعالیت آن در کشور ما به دهه ۱۳۳۰ شمسی و تاسیس بنگاه شیمیایی و در ادامه تاسیس کارخانه کود شیمیایی مرودشت استان فارس به عنوان اولین کارخانه پتروشیمی ایران برمی گردد.
بنا به اطلاعات موجود در سال ۱۳۵۶ کل تولیدات پتروشیمی ایران به ۲.۷ میلیون تن و در سال ۱۳۶۲ به ۱۸۲ هزار تن رسید. بر اساس گفته محمدی، مدیر عامل فعلی شرکت ملی صنایع پتروشیمی، با برنامه جهش دوم صنعت پتروشیمی، ظرفیت تولید ایران در این صنعت به ۱۰۰ میلیون تن در سال ۱۴۰۰ خواهد رسید.
در گفت و گوی «بازار» با احمد مهدوی ابهری، دبیر کل انجمن صنفی کارفرمایی صنعت پتروشیمی ایران، وضعیت این صنعت بررسی شده است. مهدوی ابهری به مدت ۱۲ سال یعنی در دوره های پنجم، هفتم و هشتم، نماینده حوزه انتخابیه ابهر و خرمدره در مجلس بوده است.
* آقای روحانی رئیس جمهور در روزهای گذشته، سه طرح پتروشیمی را افتتاح کردند. ایشان در این مراسم گفتند کل تولید پتروشیمی در سال ۱۳۹۲ در حد ۱۱ میلیارد دلار بوده و الان که در مرحله و جهش دوم هستیم با افتتاح ۱۷ طرح پتروشیمی دیگر، کل ارزش تولیدات پتروشیمی ما در سال ۱۴۰۰ به ۲۵ میلیارد دلار می رسد.با توجه به این که جنابعالی به مسائل صنعت پتروشیمی آشنایی و تسلط دارید، آیا این رقم، رقم مناسبی برای صنعت پتروشیمی کشور است؟
ما همین الان هم ۲۵ میلیارد دلار تولید داریم و خیلی بیش تر است. تولید ما چه آن مقدار که مصرف داخلی دارد و چه آن مقدار که صادر می کنیم و چه آن مقدار که بین مجتمعی بوده و خوراک بین مجتمعی هست، همین الان نزدیک ۲۵ میلیارد دلار است. ممکن است رئیس جمهور آمار اشتباه داشته باشد و من این آمار را که الان اعلام کردید، غلط می دانم. یک وقت ممکن است اشتباه شود یا رئیس جمهور اشتباه خوانده باشد.
صنعت پتروشیمی، خیلی زمینه دارد که توسعه پیدا کند ولی الان یک مقدار مشکل منابع مالی داریم. اگر این منابع تامین شود نسبت به مقدار فعلی، بیش تر می توانیم تولید کنیم. صنعت پتروشیمی، صنعت پیشتاز کشور است. در سال ۱۳۹۹ تعدادی از طرح های پتروشیمی افتتاح شده و تا آخر سال هم چندین طرح پتروشیمی وارد مدار شده و تولید ما افزایش پیدا می کند.
این موفقیت ها به خاطر این است که ما منابع هیدروکربوری غنی [نفت و گاز] داریم و این خوراک خوب و سواحلی که داریم توسعه را ایجاد کرده است. اگر مسئولان ما به این صنعت توجه می کردند بیش از وضع فعلی، جلوتر بودیم. آنچنان که شایسته است، مسئولان به صنعت پتروشیمی توجه نکردند و فقط الان یک مقدار به این صنعت توجه می شود. چرا که متوجه شده اند بالاخره اگر خام فروشی اتفاق نیفتد بهتر است و باید نفت و منابع هیدروکربوری به محصولات پتروشیمی تبدیل شود.
* چرا آمار حوزه صنعت پتروشیمی به صورت دقیق وجود ندارد که شبهه ای در مورد یکی از صنایع مهم ایران به وجود نیاید؟
آمار به صورت دقیق وجود دارد و ما می توانیم آن را اعلام کنیم. ما آمار این صنعت را داریم که چقدر تولید می کنیم و ظرفیت تولید چقدر است. البته ظرفیت تولید با میزان تولید فرق دارد و می توان اعلام کرد که به چه ظرفیتی خواهیم رسید.
* آقای روحانی گفته اند در سال ۱۴۰۴ شمسی و در چارچوب سومین جهش در این صنعت، به ۳۷ میلیارد دلار تولید محصولات پتروشیمی می رسیم. از طرفی آقای محمدی از مسئولان شرکت صنایع ملی پتروشیمی در خرداد ۱۳۹۹ گفته اند در جهش سوم، تولید ۱۳۰ میلیون تُن و درآمد ۳۴ میلیارد دلاری اتفاق می افتد.با مقایسه این عددها متوجه می شویم که ۳ میلیارد دلار بین عددهای اعلام شده اختلاف وجود دارد و این طور نیست که یک عدد مشخص مطرح شود و مسئولان روی این عدد اجماع داشته باشند.
من آقای محمدی را می شناسم و با همدیگر ارتباط داریم.
* اگر همه طرح های پتروشیمی که قرار است در سال جاری و سال های آینده افتتاح شود آیا همین رقم ۱۳۰ میلیون تُن با منابع عظیم نفت و گاز، برازنده ایران است؟
به نظر من، این مقدار تولید هم برازنده ایران نیست یعنی ما باید بیش از این ارقام تولید می کردیم. یک علت به تحریم ها برمی گردد که ما را عقب انداخت. هر فردی بگوید تحریم ها اثر منفی نداشت حرف بی ربطی زده است. پس یک عامل منفی، تحریم بوده است. یک عامل دیگر، کم توجهی مسئولان کشور است.
* وقتی که شخص رئیس جمهور طرح های پتروشیمی را افتتاح می کند یعنی این طرح ها برای دولت و رئیس جمهور اهمیت داشته که وقت گذاشته است.
خیر. الان به فکر افتاده اند و البته من لزوماً به این دولت کار ندارم. از گذشته به شکل مطلوب که باید به صنعت پتروشیمی توجه می کردند، توجه نشد. حتی الان زنجیره ارزش افزوده ما، خوب نیست. واقعاً زنجیره ارزش افزوده ما خیلی افتضاح است.
نه بخش صنعت ما و نه صنعت پتروشیمی ما، هیچ استراتژی مشخصی نداشته است. فقط الان داریم یک مقدار کار راهبردی انجام می دهیم. اگر ما استراتژی داشتیم که اینقدر متانول تولید نمی کردیم یا اینقدر اوره تولید نمی کردیم
*زنجیره ارزش افزوده صنعت چه اِشکالاتی دارد؟
من مثال بزنم. چرا ما در صنعت پتروشیمی، اینقدر متانول تولید کرده ایم. آیا اصلاً معنا دارد که ما اینقدر متانول تولید کنیم. ما باید به جای تولید اینهمه متانول، باید محصولات دیگری تولید می کردیم. اتفاقاً با اینهمه تولید متانول، بازار جهانی را هم خراب می کنیم.
متانول می تواند به اُلِفین (MTO) تبدیل شود و بعد هم الفین را به پروپیلین تبدیل کنیم. الان این متانول تولید شده، ارزش زیادی ندارد. ارزش در این است که ما این مواد را به موادی تبدیل کنیم که ارزش افزوده بالایی دارد و می توانیم با آنها درآمدهای کشورمان را افزایش بدهیم. یک مقدار در این زمینه به خوبی عمل نکرده ایم یعنی ما در این حوزه ها استراتژی نداشته ایم.
*چه نهاد یا سازمانی باید برنامه ریزی کند که فرضاً متانول دیگر تولید نشود یا خیلی زیاد تولید شده یا این که محصولات جدیدی باید با این متانول تولید کنیم؟
نه بخش صنعت ما و نه صنعت پتروشیمی ما، هیچ استراتژی مشخصی نداشته است. فقط الان داریم یک مقدار کار راهبردی انجام می دهیم. اگر ما استراتژی داشتیم که اینقدر متانول تولید نمی کردیم یا اینقدر اوره تولید نمی کردیم.
همه اینها مسائلی است که نشان می دهد دولت ها به خوبی در صنعت پتروشیمی کار نکرده اند. هر چند که الان صنعت پتروشیمی، صنعت برتر است و یک صنعت پُر مزیت است. ما اول باید دنبال مزیت ها برویم و بعد دنبال صنایع دیگر برویم. ما متاسفانه استراتژی نداشته ایم که به شکل مطلوب عمل کنیم.
*به هر حال مجلس می تواند در توسعه صنعت پتروشیمی نقش داشته باشد ولی چگونه است که برخی از اعضای کمیسیون انرژی مجلس در سال گذشته گفته بودند که شرکت های پتروشیمی خام فروشی می کنند و ارزش افزوده پایینی هم دارند. به نظر شما چرا مجلس و نمایندگان مجلس چنین باوری به صنعت پتروشیمی ندارند؟
مجلس هم در ارتباط با صنعت پتروشیمی، نقش خوبی ایفا نکرده است. تازه ما قانون خوراک پتروشیمی نداشتیم و در سال ۱۳۹۴ یا سال ۱۳۹۵ تصویب شد. بعد هم مجلس حتی در زمان اجرا، بر آن نظارت نکرد. بر این اساس است که می گویم مجلس، خوب کار نکرده است.
بر برنامه های پنج ساله پنجم و ششم توسعه هم نظارت نشده و به شکل مطلوب پیگیری نشده است. مجلس که دیگر نمی تواند ادعا داشته باشد و بگوید ما اعتراض داریم چرا که مجلس باید در این حوزه اقدام می کرد.
*اگر این قانون خوراک پتروشیمی ها به نحو مطلوب اجرا می شد چه اتفاق مثبتی رقم می خورد؟
اگر از همان سال ۱۳۶۷ که جنگ خاتمه پیدا کرد و الان بیش از ۳۰ سال از آن زمان می گذرد، واقعا مقامات و مسئولان ما به طور جدی برای توسعه صنعت پتروشیمی اقدام می کردند و کمک و حمایت می کردند، وضع خیلی متفاوتی پیدا می کردیم.
ما همین قانون خوراک را با مکافات از مجلس گرفتیم. با این حال، الان شما رگلاتوری در این صنعت ندارید. اگر رگلاتوری را تاسیس می کردند امروزه به صادرات نفت احتیاج نداشتیم.
*نهاد رگلاتوری باشد برای این که قیمت ها را تنظیم کند؟
-رگولاتوری همه چیز را تنظیم می کند و فقط برای قیمت نیست. ما مشکلاتی در این صنعت داریم و با آنها روبرو هستیم. برای مثال اگر در یک جایی دولتی ها به ما به عنوان بخش خصوصی زور گفتند ما به کجا برویم شکایت کنیم؟ بالاخره باید یک نهادی وجود داشته باشد که دولت تمکین کند.
این نهاد، هم حرف مسئولان دولتی را می شنود و هم حرف ما را و هر رأیی که این نهاد صادر کند باید اجرا شود. الان در حوزه مخابرات و ارتباطات، نهاد رگلاتوری وجود دارد و وقتی که سازمان های دولتی و اپراتورهای تلفن می خواهند خارج از چارچوب قوانین عمل کنند، نهاد رگلاتوری جلو آنها را می گیرد.
* آیا از نظر شما، ایجاد نهاد رگلاتوری، مزیت قانون خوراک پتروشیمی است؟
رگلاتوری به همه چیز ربط پیدا می کند و حتی می تواند به مشکلات بین شرکت های پتروشیمی ورود کند یا اگر یک مجموعه پتروشیمی به یک مجموعه دیگر زود بگوید، رگلاتوری می تواند ورود کرده و تصمیم بگیرد. رگلاتوری برای تنظیم مقررات این صنعت است و ما این نهاد را در این صنعت نداریم.
* جنابعالی اشاره ای به تولید فراوان متانول در کشور کردید. بنا به گفته آقای زنگنه وزیر نفت، در سال ۱۳۹۸ تولید متانول در حد ۷.۵ میلیون تن بوده و تا سال ۱۴۰۰ تولید آن به ۱۷.۵ میلیون تن می رسد و در پایان جهش سوم صنعت پتروشیمی میزان تولید آن به ۲۴ میلیون تن خواهد رسید.آیا شما با مقامات دولتی جلسه برگزار کرده اید که اگر متانول به اقلام دیگر تبدیل نشود، میزان تولید آن برای کشور زیاد است؟
بله. البته الان حتی مسئولان وزارت نفت، این شرکت ها را تعطیل می کنند و جلو فعالیت خیلی از این واحدها را می گیرند. برای مثال می گویند باید بروند متانول را به اُلفین (MTO) تبدیل کنند.
کارهایی در این زمینه در حال انجام است و حدود یک تا دو سال است که چنین کارهایی انجام می شود. در سال های گذشته، متاسفانه تولید متانول زیادی اتفاق افتاده است.
* در همین مراسم افتتاح پروژه های پتروشیمی بوشهر و لرستان، وزیر نفت گفته به تولید ۲۴ میلیون تن متانول در سال ۱۴۰۴ می رسیم، چطور؟
خیر. این هدفگذاری تحقق پیدا نمی کند. حالا شاید آن ۱۸ میلیون تن را محقق کنند ولی جلو بقیه طرح ها را گرفته اند یعنی واحدهایی که پروژه آنها شروع نشده و در حد روی کاغذ است، جلو فعالیت آنها را می گیرند.
* پس برای سال ۱۴۰۰ گفته اند به ۱۷.۵ میلیون تن می رسیم. شما فکر می کنید این مقدار تولید متانول محقق می شود ولی تولید ۳۴ میلیون تن محقق نمی شود؟
احتمال دارد در سال آینده، تولید متانول به ۱۷.۵ میلیون تن برسد.
* آیا امکان صادرات متانول مازاد بر نیاز داخلی وجود ندارد؟
این امکان وجود ندارد و دچار مشکل می شویم.
* از نظر داخلی این که این متانول مازاد به کالاهای دیگر تبدیل شود وضعیت چطور است؟
اگر متانول را به الفین تبدیل کرده و بعد آن را به سمت پروپیلین ببرند، خیلی خوب است. البته متانول می تواند تا سطح ۵ درصد در سوخت کشور استفاده شود. یک روش وجود دارد که ۵ درصد متانول تولید شده در تولید سوخت استفاده شود ولی بیش از آن مقدار نمی توان مصرف کرد.
* در همین وضعیت فعلی تجهیزات و امکانات داریم که این ۱۷ میلیون تن متانول تولیدی را برای تولید اقلام مختلف دیگر استفاده کرد؟
تولید آن اقلام، لایسنس هایی [قرارداد لیسانس] می خواهد. یک مقدار از آنها را داریم و یک مقدار را نداریم. بالاخره می توان آنها را فراهم کرد. ما تا الان خوشبختانه پیشرفت های خوبی در این زمینه داشته ایم.
نظر شما