بازار؛ گروه بین‌الملل: سفر رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه، به کاخ سفید برای دیدار با دونالد ترامپ در ۲۵ سپتامبر ۲۰۲۵، لحظه‌ای محوری با اهمیت راهبردی را رقم زد که فراتر از یک دیدار سیاسی معمولی بود. این سفر، که نخستین سفر اردوغان به واشنگتن از سال ۲۰۱۹ بود، نقطه عطفی مهم در روند روابط دوجانبه، به ویژه پس از یک دوره چهارساله رکود و تنش در دوران ریاست جمهوری جو بایدن، رئیس جمهور سابق، محسوب می‌شود.
این دیدار سیگنال‌های مثبت مانند احتمال لغو ممنوعیت فروش جنگنده‌های اف-۳۵ به ترکیه توسط ایالات متحده، همراه با امضای توافق‌نامه‌های مهم انرژی را به همراه داشت. همچنین توافقی در مورد نقش بالقوه آنکارا به عنوان میانجی در بحران‌های منطقه‌ای، به ویژه در اوکراین و غزه حاصل شد. اگرچه این نتایج بیشتر دستاوردهای نمادین بودند تا تصمیمات نهایی و فوری، اما نشان دهنده تمایل مشترک هر دو طرف برای تنظیم مجدد روابط بین دو کشور عضو ناتو بودند.
البته، این سفر نتوانست تمام نکات اصلی اختلاف را حل کند و تنش‌ها بر سر ادامه واردات انرژی ترکیه از روسیه همچنان ادامه دارد. علاوه بر این، نگرانی‌های عمیقی در میان کنگره ایالات متحده و متحدان اروپایی گسترده‌تر در مورد سابقه حقوق بشر آنکارا و ماهیت روابط آن با مسکو همچنان وجود دارد.
مهمترین جنبه این دیدار حول بُعد شخصی رابطه بین ترامپ و اردوغان می‌چرخید. ترامپ اعلام کرد که حتی در دوره کناره‌گیری از صحنه سیاسی آمریکا، با رئیس‌جمهور ترکیه در تماس بوده که نشان‌دهنده ماهیت شخصی این رابطه است که از هنجارهای دیپلماتیک سنتی بسیار فاصله دارد. به عبارت دیگر، پیوندهای شخصی بین دو مقام، محرک اصلی روابط دوجانبه در مرحله کنونی بوده و به دور زدن نهادهای سنتی مانند وزارت امور خارجه و پنتاگون، در راستای توسعه همکاری دوجانبه کمک می‌کند. اگرچه این امر امکان نتایج فوری و سریع را فراهم می‌کند، اما همچنان در معرض نوسان است.
همکاری نظامی و دفاعی
اردوغان در طول سفر خود بر پرونده‌ای مهم خریدهای نظامی تمرکز کرد که شامل ورود مجدد ترکیه در برنامه جنگنده‌های اف-۳۵ بود. ترکیه پس از خرید سامانه دفاع هوایی اس-۴۰۰ روسیه در سال ۲۰۱۹ از آن کنار گذاشته شد. چالش اصلی برای واشنگتن نگرانی‌های امنیتی است؛ پنتاگون باور دارد که بهره‌برداری از سامانه روسی می‌تواند به مسکو فرصتی برای دسترسی به داده‌های اطلاعاتی حساس در مورد فناوری پیشرفته این هواپیما بدهد، که تهدیدی مستقیم برای امنیت متحدان است.
ترامپ در مورد احتمال بازنگری در تصمیم تعلیق فروش جت‌های جنگنده گفت که آنکارا شاید به خواسته خود در این حوزه دست یابد. این رویکرد نشان می‌دهد که مسئله F-35 دیگر محدود به ابعاد فنی یا امنیتی آن نیست، بلکه به ابزاری برای مذاکره در دست ترامپ تبدیل شده است و از آن به عنوان کارت فشار بر اردوغان برای کسب امتیاز در سایر مسائل، به ویژه روابط ترکیه با روسیه در بخش انرژی، استفاده می‌کند. اما این پیشنهاد، در را به روی یک رویارویی بالقوه بین کاخ سفید و کنگره می‌گشاید، که به دلیل همکاری نظامی آنکارا با مسکو و افت شاخص‌های حقوق بشر در داخل کشور، همچنان موضع سختگیرانه‌ای نسبت به آنکارا اتخاذ می‌کند. این رویکرد همچنین حساسیت برخی از متحدان، به ویژه اسرائیل را افزایش می‌دهد.
ترامپ در مورد احتمال بازنگری در تصمیم تعلیق فروش جت‌های جنگنده گفت که آنکارا شاید به خواسته خود در این حوزه دست یابد. این رویکرد نشان می‌دهد که مسئله F-35 دیگر محدود به ابعاد فنی یا امنیتی آن نیست، بلکه به ابزاری برای مذاکره در دست ترامپ تبدیل شده است
باید توجه داشت که دستاوردهای نظامی برای ترکیه بسیار مهم است. به باور کارشناسان؛ مهمترین چیزی که ترکیه می‌تواند از این دیدار به دست آورد، سلاح است، زیرا ترکیه در حال حاضر تا زمان شروع تولید هواپیماهای داخلی با کمبود نیروی هوایی مواجه است. این کشور یا از سازمان‌های مستقر در اروپا یا از ایالات متحده جت‌های جنگنده تهیه خواهد کرد. احتمال زیادی وجود دارد که هر دو مورد اتفاق بیفتد.
روابط انرژی و اقتصادی
دیدار ترامپ و اردوغان، هدف اعلام‌شده قبلی مبنی بر افزایش تجارت بین ایالات متحده و ترکیه به ۱۰۰ میلیارد دلار را دوباره مطرح کرد، که برای اولین بار در دوره اول ریاست جمهوری ترامپ هدف‌گذاری شده بود. در همان زمان، واردات نفت و گاز روسیه توسط آنکارا محور اصلی بحث شد و ترامپ علناً از رئیس جمهور ترکیه انتقاد کرد، بطوریکه از او خواست که این وابستگی را کاهش دهد.
در اوکراین، ترکیه و روسیه برای محدود کردن تأثیر درگیری، از طریق توافق‌نامه‌های کریدور و تبادل زندانیان، همکاری کرده‌اند، اگرچه مسائل اساسی همچنان حل نشده باقی مانده است. در این راستا، ترکیه به تحریم‌های غرب نپیوست و تجارت آن با روسیه دو یا سه برابر شده است. در حالی که ترکیه و روسیه اغلب در سوریه، قفقاز و آسیای مرکزی درگیر هستند، دیپلماسی رهبری اردوغان-پوتین در حل بن‌بست‌ها مؤثر بوده است.
این جلسه منجر به تهیه یا رسمیت بخشیدن به دو توافق‌نامه شد: ۱- قرارداد بلندمدت خرید گاز طبیعی مایع (LNG) به ارزش ۴۳ میلیارد دلار طی ۲۰ سال و ۲- یادداشت تفاهم همکاری در توسعه پروژه‌های انرژی هسته‌ای غیرنظامی، شامل راکتورهای کوچک مدولار. این معاملات نشان می‌دهد که موضع آمریکا فراتر از اعمال فشار سیاسی یا انتقاد عمومی رفته است، زیرا واشنگتن رویکردی مبتنی بر ارائه جایگزین‌های عملی اتخاذ کرده که به ترکیه اجازه می‌دهد منابع انرژی خود را متنوع و ارتباط راهبردی خود را با مسکو کاهش دهد.
نقش میانجیگری در مناقشات
ترامپ، اردوغان را «شریک محوری» و «میانجیگری قابل اعتماد» می‌داند که قادر به ایفای نقش مهم در حل و فصل درگیری‌ها در اوکراین و غزه است. اردوغان پیش از این در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل در نشستی که ترامپ و چندین نماینده از کشورهای عربی و اسلامی را گرد هم آورده بود، شرکت و در حمایت خود را از تلاش‌های ایالات متحده اعلام کرد و گفت: «تلاش‌های صلح به رهبری رئیس‌جمهور ترامپ می‌تواند راه را برای غلبه بر چالش‌ها در منطقه هموار کند.»
این جلسه منجر به تهیه یا رسمیت بخشیدن به دو توافق‌نامه شد: ۱- قرارداد بلندمدت خرید گاز طبیعی مایع (LNG) به ارزش ۴۳ میلیارد دلار طی ۲۰ سال و ۲- یادداشت تفاهم همکاری در توسعه پروژه‌های انرژی هسته‌ای غیرنظامی، شامل راکتورهای کوچک مدولار.
ترکیه همچنین برای احیای راه حل دو کشوری تلاش می‌کند. اردوغان گفت: «راه حل دو کشوری در قطعنامه‌های متعدد سازمان ملل، مانند قطعنامه‌های ۲۴۲ و ۳۳۸ شورای امنیت، مورد اشاره قرار گرفته است که بازگشت اسرائیل به مرزهای ۱۹۶۷ و تأسیس کشور فلسطین با پایتختی اورشلیم شرقی را پیش‌بینی می‌کند. به رسمیت شناختن کشور فلسطین به ۱۷۸ کشور افزایش یافته و احتمالا بیشتر هم شود. کمک‌های ترکیه به پایان دادن به درگیری و احیای روند صلح فوق‌العاده است.»
در مورد مسئله اوکراین، ترامپ از توانایی اردوغان در حفظ کانال‌های ارتباطی با ولادیمیر پوتین و ولودیمیر زلنسکی تمجید کرد و باور دارد که آنکارا در صورت تمایل می‌تواند نفوذ ملموسی بر روند جنگ اعمال کند. توصیف اردوغان به عنوان یک «میانجی» از سوی ترامپ محدود به نقش فعلی او نیست، بلکه منعکس کننده روند گسترده‌تری در استراتژی «اول آمریکا» است که مبتنی بر انتقال مسئولیت مدیریت بحران‌های منطقه‌ای به قدرت‌های محلی یا منطقه‌ای مؤثر مانند ترکیه است.
پروژه جاده ترامپ/زنگزور
همچنین، این مذاکرات به پروژه نقشه راه ترامپ برای صلح و رفاه بین‌المللی (TRIPP) پرداخت که هدف آن اتصال آذربایجان به نخجوان از طریق ارمنستان است. این پروژه صرفاً یک طرح اقتصادی تلقی نمی‌شود، بلکه به عنوان یک ابتکار ژئوپلیتیکی تحت حمایت واشنگتن با هدف کاهش حوزه نفوذ روسیه و ایران در منطقه قفقاز در نظر گرفته می‌شود. این رویکرد مستقیماً به نفع آنکارا نیز است که آن را با دیدگاه خود در مورد پروژه «جهان ترک» سازگار و همسو می‌داند و منعکس کننده هماهنگی راهبرد بین ترامپ و اردوغان در مناطقی است که به طور سنتی با نفوذ مسکو و تهران مرتبط بوده‌اند.
نتیجه‌گیری
دیدار رجب طیب اردوغان از کاخ سفید، اقدامی قابل توجه بود. هم ترامپ و هم اردوغان مشتاق‌اند تا نشان دهند که روابط شخصی آن‌ها همچنان قوی بوده و دوره رکود سال‌های گذشته سپری شده است. از سوی دیگر، ترامپ توانست دیدگاه خود را در مورد ترکیه به عنوان یک شریک محوری در مدیریت بحران‌های منطقه‌ای و محدود کردن نفوذ روسیه آشکار کند، همچنین آنکارا با بازگشایی کانال‌های گفتگو در بالاترین سطح، به دستاورد قابل توجهی دست یافت و راه را برای معاملات بزرگ نظامی و اقتصادی، به ویژه معامله جنگنده‌های اف-۳۵، هموار کرد.
موفقیت این مسیر همچنین مستلزم همسو کردن منافع آمریکا و ترکیه با اولویت‌های متحدان اروپایی است تا از هرگونه شکافی در ناتو جلوگیری شود. هرچند رویکرد عمل‌گرایانه ترامپ احتمالا دستاوردهای سریعی به همراه داشته باشد، اما خطر تضعیف اتحادهای سنتی را در درازمدت به همراه دارد
اما این دستاوردها با چالش‌های عمیقی مواجه شده‌اند. چارچوب جدید این روابط شدیداً به روابط شخصی بین دو رهبر متکی است و هیچ نهادی یا سازوکاری برای تضمین پایداری آن در صورت تغییر رهبری سیاسی در هر یک از دو کشور وجود ندارد. برای اینکه این سفر از دیدار صرف به یک نقطه عطف راهبردی تبدیل شود، باید پایه‌های محکمی از همکاری در حوزه‌های امنیت منطقه‌ای، مبارزه با تروریسم و انرژی بنا شود.
موفقیت این مسیر همچنین مستلزم همسو کردن منافع آمریکا و ترکیه با اولویت‌های متحدان اروپایی است تا از هرگونه شکافی در ناتو جلوگیری شود. هرچند رویکرد عمل‌گرایانه ترامپ احتمالا دستاوردهای سریعی به همراه داشته باشد، اما خطر تضعیف اتحادهای سنتی را در درازمدت به همراه دارد. بنابراین، پایداری این نزدیکی به توانایی واشنگتن در تبدیل رابطه شخصی به یک مشارکت نهادی متعادل بستگی دارد که منافع همه طرف‌ها را در نظر بگیرد و از ثبات سیستم آتلانتیک به طور کلی حمایت کند.
نظر شما