بازار؛ گروه بین الملل: جایگاه آب در روابط میان اسرائیل، اردن و مقامات فلسطینی معمولاً با تحلیلی تک‌بعدی و با تمرکز بر بهره‌برداری بیش از حد اسرائیل از منابع آب سیستم رودخانه اردن مورد توجه قرار گرفته است. این امر به ویژه پس از تکمیل خط لوله ملی آب اسرائیل در سال ۱۹۶۴ که آب را از دریای جلیله به مراکز پرجمعیت و جنوب خشک رژیم برای آب آشامیدنی و کشاورزی منتقل می‌کند، بیشتر مورد توجه قرار گرفت. خاورمیانه دهه‌هاست که از بحران آب شیرین رنج می‌برد. برخی از محققان شروع به هشدار در مورد «ناپدید شدن هلال حاصلخیز» به عنوان سناریوی احتمالی آینده برای شام کرده‌اند. در نتیجه افزایش تغییرات اقلیمی، جریان آب از رودخانه‌ها در غرب آسیا نه تنها کاهش یافته است، بلکه به دلیل کاهش منابع سطحی، استفاده بیش از حد از منابع آب زیرزمینی و کاهش میزان بارندگی، ذخایر نیز در حال کاهش است.
تنش آبی منطقه
گزارش بانک جهانی در سال ۲۰۱۸ در مورد امنیت آب اعلام کرد: «هیچ منطقه‌ای به اندازه خاورمیانه و شمال آفریقا با چالش آبی مواجه نیست» اسرائیل، اردن و سرزمین‌های فلسطینی به طور متوسط کمتر از ۱۵۰ متر مکعب آب سرانه برای همه مصارف در اختیار دارند. شاخص فالکنمارک که معمولاً برای تنش آبی استفاده می‌شود، کشورهایی را که منابع سالانه آن‌ها کمتر از ۵۰۰ متر مکعب به ازای هر نفر است، به عنوان کشورهای با کمبود مطلق آب تعریف می‌کند. در حالیکه اردن، فلسطین و اسرائیل به کمتر از یک سوم این مقدار دسترسی دارند.
در دهه‌های اخیر، به دلیل افزایش جمعیت و افزایش سطح زندگی، اسرائیل نیاز فزاینده‌ای به آب آشامیدنی داشته است. پیشرفت‌های تکنولوژیکی مانند شیرین‌سازی آب دریا توانست تا سال ۲۰۱۸ تقریبا ۷۰ درصد از آب خانگی اسرائیل را از طریق این نوآوری تأمین کند. اگرچه توسعه فناوری تاثیرگذار بود، اما این رژیم به مقادیر قابل توجهی برق هم نیاز دارد که عمدتاً از سوخت‌های فسیلی تولید می‌شود. انرژی‌های تجدیدپذیر می‌توانند به کاهش تأثیر تغییرات اقلیمی کمک کنند و در این راستا، اسرائیل در ساخت برخی نیروگاه‌های خورشیدی سرمایه‌گذاری کرده است. با این وجود، این رژیم زمین کافی برای تأمین نیازهای انرژی خود ندارد. برای افزایش عرضه انرژی‌های تجدیدپذیر، اسرائیل می‌تواند به شبکه برق اردن متصل شود و از طریق پتانسیل خورشیدی زیاد، فضاهای وسیع و کم‌جمعیت بیابانی اردن که برای تولید انرژی خورشیدی ایده‌آل هستند، بهره ببرد.
در دهه‌های اخیر، به دلیل افزایش جمعیت و افزایش سطح زندگی، اسرائیل نیاز فزاینده‌ای به آب آشامیدنی داشته است. پیشرفت‌های تکنولوژیکی مانند شیرین‌سازی آب دریا توانست تا سال ۲۰۱۸ تقریبا ۷۰ درصد از آب خانگی اسرائیل را از طریق این نوآوری تأمین کند
با این حال، جنگ غزه به طور قابل توجهی بر روابط بین اسرائیل و اردن تأثیر گذاشته است. طبق گزارشی از موسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک، درگیری جدید «تأثیر مستقیمی بر افکار عمومی اردن داشته است و درخواست‌ها برای خروج این کشور از تمام تعهدات، معاهدات و توافقات خود با اسرائیل را افزایش داده است. جاه‌طلبی بلندمدت برای همکاری دوجانبه مستلزم آن است که اسرائیل تا نیمی از کسری آب سالانه تخمینی اردن، یعنی ۴۰۰ میلیون متر مکعب، را پوشش دهد. این امر خارج از توان رژیم صهیونیستی است.
غارت منابع فلسطین
مهم‌ترین منبع آب شیرین برای فلسطینی‌ها در کرانه باختری، سفره آب زیرزمینی بزرگ کوهستانی است که آن‌ها با اسرائیل مشترک هستند. این منبع شامل سفره‌های آب زیرزمینی شرقی، شمال شرقی و غربی است. کرانه باختری از سال ۱۹۶۷ اشغال شده و اسرائیل در طول سال‌ها، کنترل‌های سختگیرانه‌ای بر استفاده فلسطینی‌ها از سفره آب زیرزمینی کوهستانی اعمال کرده است. اشتراک سفره آب زیرزمینی باعث درگیری سیاسی بین تشکیلات خودگردان و اسرائیل بوده است. در مورد استفاده از منابع آب زیرزمینی تا حدودی همکاری وجود دارد، هرچند اسرائیل عموماً به دنبال محدود کردن همکاری در جنبه‌های فنی است، اما فلسطینی‌ها موافقند که هر دو طرف باید از آب محافظت کنند. آن‌ها بر لزوم به رسمیت شناختن حقوق خود بر سفره آب زیرزمینی و سایر منابع ممکن در قلمرو کرانه باختری تمرکز دارند.
در مورد استفاده از منابع آب زیرزمینی تا حدودی همکاری وجود دارد، هرچند اسرائیل عموماً به دنبال محدود کردن همکاری در جنبه‌های فنی است، اما فلسطینی‌ها موافقند که هر دو طرف باید از آب محافظت کنند
افزایش سریع شهرک‌ها، شرایط آب را برای جمعیت فلسطین بیشتر تهدید می‌کند. این موضوع در گزارش اتحادیه اروپا مستند شده و نشان می‌دهد در سال‌های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲، اسرائیل شهرک‌سازی را در کرانه باختری گسترش داده است. نماینده اتحادیه اروپا برای کرانه باختری و غزه می‌گوید: «تعداد طرح‌ها و مناقصه‌های شهرک‌سازی که در سال ۲۰۲۲ انجام شده، بیشتر از سال قبل است. در سال ۲۰۲۲، تقریبا ۲۸۲۰۸ واحد در کرانه باختری اشغالی، از جمله اورشلیم شرقی، ساخته شده است، این رقم در مقایسه با ۲۲۰۳۰ واحد در سال ۲۰۲۱ تقریباً ۳۰ درصد افزایش را نشان می‌دهد.» این روند احتمالاً ادامه خواهد یافت، زیرا دولت نتانیاهو متعهد شده است که به قانونی کردن پایگاه‌های جدید شهرک‌نشینان در کرانه باختری ادامه دهد که شهرک‌نشینان تقریباً ۱۴ درصد از کل جمعیت، به استثنای اورشلیم شرقی، را تشکیل می‌دهند.
در غزه که منبع اصلی آب سفره ساحلی بوده، وضعیت از نظر کمیت و کیفیت فاجعه‌بار است. سفره آب زیرزمینی بیش از حد پمپاژ، آلوده و شور شده است. اسرائیل برای سال‌ها و پیش از نمک‌زدایی، بخش زیادی از آب‌های زیرزمینی غزه را استخراج می‌کرد. در سال ۲۰۱۸، دفتر هماهنگی امور بشردوستانه سازمان ملل متحد گزارش داد که ۹۷ درصد از آب سفره ساحلی برای مصرف انسان نامناسب است. علاوه بر این، اسرائیل که از سال ۲۰۰۷ محاصره زمینی، دریایی و هوایی غزه را آغاز کرد؛ گهگاه مواد لازم برای ارتقاء و حتی نگهداری زیرساخت‌های آب را ممنوع کرده است. پس از جنگ حماس و اسرائیل در سال ۲۰۲۱، ساکنان غزه به حدود ۶۰ لیتر در روز دسترسی داشتند که بسیار کمتر از حداقل استاندارد، روزانه ۱۰۰ لیتر، سازمان بهداشت جهانی است. حتی شش ماه پس از آن درگیری، مهندسان در غزه گزارش دادند که اسرائیل به طور رسمی یا غیررسمی اقلام حیاتی برای پروژه احیای سیستم آب را مسدود کرده است.
آغاز جنگ کنونی حماس و رژیم صهیونیستی، وضعیت آب در غزه را به طرز چشمگیری بدتر کرده است. طبق گزارش‌ها، کمبود سوخت و برق باعث تعطیلی تأسیسات نمک‌زدایی شده است. به دلیل هرج و مرج، تمام تأسیسات آب در این منطقه محصور در سطح بسیار پایینی کار می‌کنند یا اصلاً کار نمی‌کنند. ارزیابی میزان دقیق خسارت به سیستم آب دشوار است، اما تخمین زده می‌شود که ۹۵ درصد از ساکنان غزه دسترسی به آب تمیز را از دست داده و اکثر پروژه‌های بزرگ زیرساخت آب نابود شده‌اند. تعداد رو به افزایش آوارگان داخلی به تنش آبی در جنوب غزه دامن می‌زند، بطوریکه زیرساخت‌ها قادر به پاسخگویی به تقاضای فزاینده نیستند. در همین حال، ازدحام شدید در رفح، نزدیک مرز غزه و مصر، و کمبود آب تمیز باعث شیوع بیماری‌های ناشی از آب، از جمله اختلالات روده‌ای و آنفولانزا می‌شود. جمعیت آن منطقه همچنین از کم‌آبی، هپاتیت A، اسهال، بیماری‌های پوستی و کم‌آبی بدن رنج می‌برند.
چرخه معیوب بحران آب و سلطه آبی اسرائیل، همکاری بین قدرت اشغالگر و سرزمین‌های اشغالی را به طور فزاینده‌ای دشوار می‌کند. علاوه بر جنگ در غزه و تصرف زمین توسط شهرک‌نشینان در کرانه باختری، فلسطینی‌ها صرفاً حمایت لفظی از کشورهای عربی دریافت می‌کنند.
اما این فقط مشکل ازدحام جمعیت نیست. آب به روش‌های مختلفی به عنوان سلاح مورد استفاده قرار گرفته است. پمپاژ هزاران متر مکعب آب دریا به شبکه تونل‌های حماس به آلودگی آب‌های زیرزمینی محلی کمک کرده است. علاوه بر این، تصفیه‌خانه‌های فاضلاب تخریب و به فاضلاب تصفیه نشده، زباله‌های بیمارستانی و فلزات حاصل از هزاران بمب اجازه می‌دهند تا محیط زیست را تخریب کنند. در واقع، اسرائیل از هژمونی آبی خود برای تقویت کنترل خود بر تمام سرزمین‌ها از رود اردن تا دریای مدیترانه استفاده می‌کند.
در واقع، چرخه معیوب بحران آب و سلطه آبی اسرائیل، همکاری بین قدرت اشغالگر و سرزمین‌های اشغالی را به طور فزاینده‌ای دشوار می‌کند. علاوه بر جنگ در غزه و تصرف زمین توسط شهرک‌نشینان در کرانه باختری، فلسطینی‌ها صرفاً حمایت لفظی از کشورهای عربی دریافت می‌کنند. این دولت‌ها منافع فردی خود، از جمله عادی‌سازی رسمی و غیررسمی با اسرائیل در چارچوب پیام موسوم «ابراهیم» را دنبال کرده‌اند که این امر هرگونه پیشرفت عمده در فلسطین، از جمله در مورد دسترسی و کیفیت آب، را بعید ساخته است.
نظر شما