بازار؛ گروه بین‌الملل: دونالد ترامپ با شعار «آمریکا را دوباره بزرگ کنیم» وارد دومین دوره ریاست جمهوری خود در کاخ سفید شد که با استعداد تجاری و پوپولیسم سیاسی ترامپ بلافاصله تمرکز عملی بر تحقق وعده‌هایش نشان داد. افزایش تعرفه‌ها، ادعاهای ارضی، معاملات اقتصادی سودآور به ارزش بیش از ۴ تریلیون دلار با ثروتمندترین کشورهای عربی و وعده‌های گزینشی بر پایان دادن به درگیری‌های نظامی کنونی، نشان دهنده راهبرد جدید واشنگتن برای حفظ نقش خود به عنوان یک هژمون جهانی است که جهان چندقطبی را رد و تلاش می‌کند رقبای راهبردی از جمله چین و اروپا را از چشم‌اندازهای تجاری و اقتصادی محروم کند، تا در نهایت به تخلیه منابع مناطق ثروتمند ادامه دهد.
آذربایجان پیش از این تهدید کرده بود که اگر ارمنستان با درخواست آن موافقت نکند، باکو این کریدور را با زور تصرف خواهد کرد. به گفته ارمنستان، ایجاد کریدور زنگزور بدون ایست‌های بازرسی ارمنستان، حاکمیت این کشور را تضعیف می‌کند و تهدیدی برای از دست دادن کنترل بر مرز جنوبی آن است. ایروان برای نشان دادن تعهد مداوم خود به توافق آتش‌بس، در اوت ۲۰۲۲ پیشنهادهایی ارائه داد که آذربایجان را از طریق سه نقطه مرزی به این منطقه متصل می‌کرد.
انگیزه پشت پرده
حتی برخی از درگیری‌هایی که با مشارکت مستقیم ایالات متحده آغاز شد از جمله در خاورمیانه و اوکراین، با هدف کشاندن مخالفان مستقیم و بالقوه خود به جنگ‌های طاقت‌فرسا برای تضعیف آن‌ها صورت گرفت. اکنون، ظاهرا ایالات متحده قصد ندارد جنگ‌ها را تأمین مالی کند، بلکه می‌خواهد به صلح دست یابد تا به معاملات اقتصادی سودآور دست یابد و نقش رهبری خود را طولانی‌تر کند. همه این جنبه‌ها، پرسش‌هایی را از توافق واشنگتن برای برقراری صلح بین آذربایجان و ارمنستان، برای سایر بازیگران اصلی اوراسیا مطرح می‌کند که نادیده گرفتن منافع آن‌ها احتمالا به موج جدیدی از تناقضات و بحران‌ها در سیستم امنیتی منطقه‌ای منجر شود.
حتی برخی از درگیری‌هایی که با مشارکت مستقیم ایالات متحده آغاز شد از جمله در خاورمیانه و اوکراین، با هدف کشاندن مخالفان مستقیم و بالقوه خود به جنگ‌های طاقت‌فرسا برای تضعیف آن‌ها صورت گرفت.
براساس گزارش نئو ژورنال؛ بدون تردید، صلح در هر شرایطی بهتر از جنگ است، اما بدون احترام به منافع عینی سایر بازیگران نمی‌تواند صلح و امنیت بلندمدت را تضمین کند. تلاش برای دستیابی به مناطق ثروتمند از نظر منابع، نه تنها نشان‌دهنده انعقاد قراردادهای سودآوراست، بلکه ایجاد زیرساخت‌های لجستیکی و ارتباطات حمل و نقل مؤثر برای صادرات مداوم کالا به بازارهای جهانی را نیز درپی دارد. در این راستا، کریدورهای ترانزیت بین‌المللی با در نظر گرفتن جذابیت جغرافیایی و مالی همراه با جاه‌طلبی‌های ژئوپلیتیکی، در حال شکل‌گیری هستند. تنگه‌های بسفر و داردانل ترکیه، خلیج فارس و عدن، کانال‌های پاناما و سوئز شریان‌های کلیدی تجارت جهانی هستند و خواهند بود. از همین روی، رقابت برای کنترل آن‌ها در دستور کار قدرت‌های جهانی است.
با کمک ترکیه به عنوان عضو ناتو و شخص رئیس جمهور رجب طیب اردوغان، ایالات متحده توانست برای دومین بار در ۳۰ سال گذشته با ارمنستان به توافق برسد تا کنترل کریدور ۴۳ کیلومتری زنگزور را به مدت ۹۹ساله اجاره کند که اتصال بدون توقف سرزمین اصلی آذربایجان با جمهوری خودمختار نخجوان و همچنین ترانزیت بین المللی آزاد برای اتصال کشورهای آسیای میانه و آذربایجان با ترکیه و اروپا را تضمین می‌کند. ایالات متحده، به عنوان میانجی و کنترل کننده بخش زنگزور، ۴۰ درصد از ترانزیت را دریافت خواهد کرد.
در واشنگتن، بزرگترین شرکت انرژی آمریکایی، اکسون موبیل، قراردادهای مهمی را با آذربایجان (سوکار) برای بازگشت به حوزه دریای خزر امضا کرد. پس از اکسون موبیل، سایر شرکت‌های بزرگ نفت و گاز غربی (از جمله شرکت بریتیش پترولیوم) در پروژه‌های جدید انرژی دریای خزر و آسیای مرکزی شرکت خواهند کرد.
تناقضات زنگزور
کریدور زنگزور که اکنون «مسیر ترامپ برای صلح و رفاه بین‌المللی» نامیده می‌شود، شامل جاده‌ها، راه‌آهن، خطوط برق و کابل‌های فیبر نوری و همچنین خطوط لوله نفت و گاز است. آذربایجان تقریباً یک بزرگراه شش بانده در امتداد خط رودخانه ارس را تکمیل کرده و در حال ساخت یک راه‌آهن مدرن مطابق با استانداردهای اروپایی تا مرز ارمنستان در منطقه زنگیلان است. در ۲۲ آگوست، ترکیه ساخت راه‌آهن قارص-ایغدیر-دیلجو تا مرز با آذربایجان در منطقه نخجوان را آغاز کرد که قرار است ساخت آن به طول ۲۲۴ کیلومتر ظرف ۴-۵ سال به پایان برسد. در این راستا، اتحادیه اروپا ۲.۴ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری به ترکیه اختصاص داده است. آذربایجان مسیرهای خود در نخجوان و ارمنستان نیز با کمک یک شرکت خصوصی آمریکایی جاده‌های زنگزور را نوسازی خواهد کرد.
با این وجود، این پرسش مطرح می‌شود که کدام خطوط لوله جدید در این ۴۳ کیلومتر از «مسیر ترامپ» از طریق ارمنستان تعبیه می‌شود، در حالی که آذربایجان قبلاً کریدور انرژی قفقاز جنوبی را از طریق گرجستان و ترکیه اجرا کرده است؟ پاسخ این سوال را می‌توان در نشست‌های مکرر دوجانبه و چندجانبه تحت نظارت سازمان کشورهای ترک زبان (ترکیه، آذربایجان، قزاقستان، ترکمنستان، ازبکستان) یافت. سفر اخیر بردی محمداف، رئیس جمهور ترکمنستان، به قره باغ و دیدار رهبران آذربایجان، ترکمنستان و ازبکستان در ترکمن‌باشی، دو هفته پس از توافق ۸ آگوست واشنگتن، پاسخی اساسی به این سوال ارائه می‌دهد. این دیدار در مورد پتانسیل جدید میادین نفت و گاز ترکمنستان، قزاقستان و ازبکستان و ترانزیت منابع انرژی از طریق دریای خزر، آذربایجان و «مسیر ترامپ» به ترکیه و اروپا است.
این پرسش مطرح می‌شود که کدام خطوط لوله جدید در این ۴۳ کیلومتر از «مسیر ترامپ» از طریق ارمنستان تعبیه می‌شود، در حالی که آذربایجان قبلاً کریدور انرژی قفقاز جنوبی را از طریق گرجستان و ترکیه اجرا کرده است؟
در این راستا و اندکی پیش از توافق واشنگتن، نشست بین رهبران اتحادیه اروپا و آسیای مرکزی در سمرقند برگزار شد. با امضای توافق‌نامه اجاره ۹۹ساله یک منطقه ترانزیتی در زنگزور ارمنستان، ایالات متحده و بریتانیا در حال راه‌اندازی قراردادهای جدید در قرن بیست و یکم هستند. تصادفی نیست که استفن دوتی، وزیر امور خارجه بریتانیا، از باکو و ایروان بازدید و توافق‌نامه‌های مشارکت راهبردی با آذربایجان و ارمنستان امضا کرد.
برخی از کارشناسان با استناد به منابعی در ایالات متحده، باور دارند که ارتش ارمنستان-آمریکا در زنگزور، احتمالاً تحت پوشش یک شرکت خصوصی، برای کنترل «مسیر ترامپ» حضور خواهد داشت. در مقابل، کارشناسان آذری ادعا می‌کنند که چون جاده زنگزور به نام رئیس جمهور آمریکا نامگذاری شده است، هیچ شرکت نظامی خصوصی نمی‌تواند در ارمنستان وجود داشته باشد، و تنها ارتش آمریکا در آنجا حضور دارد. تمام این جنبه‌های توافق واشنگتن، پرسش‌هایی را برای سایر بازیگران اصلی اوراسیا در درجه نخست روسیه، ایران، چین و هند ایجاد می‌کند، چراکه نادیده گرفتن منافع آن‌ها احتمالا به موج جدیدی از تضادها و بحران‌ها در سیستم امنیتی منطقه‌ای منجر شود.
برخی باور دارند که اتصال ترکیه از طریق ارمنستان به آذربایجان ظاهراً به روش دیگری انجام خواهد شد؛ نه از طریق بخش ۴۳ کیلومتری در شهرستان مغری هم‌مرز با ایران، زیرا سرویس امنیت فدرال روسیه (FSB) در این منطقه مرزی حضور دارند. در واقع، بهترین مسیر از قارص به گیومری و سپس مستقیماً به سمت شرق و آذربایجان با طول کمی بیش از ۶۰۰ کیلومتر امتداد دارد، در حالی که این مسیر از طریق مغری و نخجوان در امتداد ارس، طولانی‌تر و زمین صعب‌العبور است.
تناقض دیگر در ادعای برقراری صلح در منطقه باوجود زنگزور است. برآوردهای متعدد نشان می‌دهد که باکو با توجه به اهمیت کریدور زنگزور برای ارمنستان، حاضر به کنار گذاشتن آن نیست. این امر می‌تواند اختلاف بین ایران و روسیه با آذربایجان را همچنان تشدید کند
با این حال، ترکیه پیش از این ساخت راه‌آهن قارص-ایغدیر-دیلجو را اعلام کرده که به معنای دسترسی از طریق اردوباد نخجوان به مغری و سپس به زنگلان است. با این وجود، ایروان بر حق کنترل در بخش ۴۳ کیلومتری مغری تاکید دارد که بدون کنترل مرزی و گمرکی، جابجایی آزاد کالا و مسافر امکان‌پذیر نیست. این امر تضاد منافع با کشورهای ثالث از جمله روسیه و ایران یا مغایرت با هنجارهای حقوق بین‌الملل را منتفی نمی‌کند. ایران و روسیه به رویکردی متعادل در مورد مسائل مربوط به صلح و رفاه منطقه‌ای پایبند هستند و این رویکرد از منافع پروژه بزرگ کریدور تجاری بین‌المللی شمال-جنوب ناشی می‌شود.
تناقض دیگر در ادعای برقراری صلح در منطقه باوجود زنگزور است. برآوردهای متعدد نشان می‌دهد که باکو با توجه به اهمیت کریدور زنگزور برای ارمنستان، حاضر به کنار گذاشتن آن نیست. این امر می‌تواند اختلاف بین ایران و روسیه با آذربایجان را همچنان تشدید کند، مگراینکه طرفین به سمت امضای توافق‌نامه‌ای در مورد کریدور حرکت کنند که به منافع ایران لطمه نمی‌زند یا حاکمیت ارمنستان را تضعیف نمی‌کند.
نظر شما