علی نواصر؛ بازار: تالاب هورالعظیم، روزگاری مأمن گاومیش‌ها، پرندگان مهاجر و زیستگاهی سرشار از حیات بود. اما حالا، دود غلیظ ناشی از آتش‌سوزی‌های مکرر در بخش عراقی این تالاب، زندگی مردم خوزستان را به کابوسی زیست‌محیطی تبدیل کرده است. شهرهای رفیع، هویزه، سوسنگرد، بستان و حمیدیه در محاصره دود و ذرات معلق قرار دارند و گاه این آلودگی تا کلان‌شهر اهواز نیز پیش می‌رود. این بحران، که به گفته مقامات به دلیل کاهش بارندگی و خشکی تالاب در خاک عراق شدت گرفته، نه تنها اکوسیستم منطقه را تهدید می‌کند، بلکه سلامت ساکنان را به خطر انداخته و در مواردی ادارات و مدارس را به تعطیلی کشانده است.
حاتم سواری، مردی ۶۹ ساله از اهالی رفیع، یکی از نزدیک‌ترین شهرها به تالاب هورالعظیم، هر سال این موقع از سال با نگرانی عمیقی به آسمان تیره و دودآلود خیره می‌شود. او که سال‌ها کنار این تالاب زندگی کرده، می‌گوید: قدیم‌ها هور پر از آب بود، گاومیش‌ها شنا می‌کردند و ما از ماهی‌های تالاب می‌خوردیم. حالا اما هر تابستان دود می‌آید، بچه‌ها و نوه‌هایم سرفه می‌کنند و نفسم تنگ می‌شود. نمی‌دانم این دود غلیظ و آتش‌سوزی تا چه زمان قرار است ادامه پیدا کند.
حاتم، که خود از بیماری تنفسی رنج می‌برد، نگران آینده فرزندان و نوه‌هایش است. او می‌افزاید: دکتر گفته دود برای ریه‌های بچه‌ها خطرناک است، اما کجا برویم؟ اینجا خانه ماست.
چشم‌هایی که از دود می‌سوزد
در همین شهر کوچک، ام عدنان، زنی ۵۹ ساله، داستان مشابهی دارد. او و خانواده‌اش چند سالی است که در ماه‌های گرم سال مجبور به ترک خانه‌شان در رفیع می‌شوند. ام عدنان می‌گوید: وقتی دود غلیظ می‌شود، نمی‌توانیم اینجا بمانیم. چشم‌هایمان می‌سوزد و نفس کشیدن سخت است. مجبوریم به خانه اقوام در اهواز پناه ببریم، ولی گاهی دود آنجا را هم می‌گیرد.
او با حسرتی عمیق ادامه می‌دهد: رفیع برای ما فقط یک شهر نیست، اینجا زندگی ماست، اما انگار هر سال باید فرار کنیم.» این مهاجرت اجباری، که به دلیل شدت آلودگی هوا چندین بار ادارات شهرهای منطقه را به تعطیلی کشانده، بار مالی و عاطفی سنگینی بر دوش خانواده‌هایی مثل ام عدنان گذاشته است.
محمدجواد اشرفی، مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان در گفت‌وگویی رسانه‌ای اظهار داشت: آتش‌سوزی‌های متناوب در بخش عراقی تالاب، به‌ویژه به دلیل کاهش بارندگی در پاییز و زمستان گذشته، هوای نیمه غربی خوزستان را به‌شدت آلوده کرده و بوی ناشی از سوختن پوشش گیاهی، سلامت عمومی را تهدید می‌کند.
اشرفی با اشاره به اینکه آتش‌سوزی‌ها عمدتاً در خاک عراق رخ می‌دهد، افزود: احتمال سرایت آتش به بخش ایرانی کمتر است، اما خطر همچنان وجود دارد.
سید محمدرضا موالی‌زاده، استاندار خوزستان در تماسی تلفنی با عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، وضعیت بحرانی هورالعظیم را تشریح و بر ضرورت اعزام هواپیماهای آب‌پاش تأکید کرد
تلاش‌های دیپلماتیک برای مهار این بحران در جریان است. سیدمحمدرضا موالی زاده، استاندار خوزستان در تماسی تلفنی با عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، وضعیت بحرانی هورالعظیم را تشریح و بر ضرورت اعزام هواپیماهای آب‌پاش تأکید کرد. او هشدار داد که تداوم آتش‌سوزی‌ها سلامت ساکنان شهرهای دشت آزادگان، هویزه، رفیع، اهواز، کارون، باوی و حمیدیه را به خطر انداخته و خواستار تسریع در اخذ مجوز کتبی از دولت عراق برای اطفای حریق شد. عراقچی نیز قول پیگیری فوری از طریق سفارت ایران در بغداد را داد تا این بحران زیست‌محیطی هرچه سریع‌تر مهار شود.
پیگیری از طریق سازمان محیط زیست
موالی‌زاده همچنین در گفتگو با شینا انصاری، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، خواستار هماهنگی فوری با وزارت امور خارجه برای مهار آتش شد. او هشدار داد که ادامه این وضعیت می‌تواند به بحران‌های بهداشتی و زیست‌محیطی گسترده‌تری منجر شود. بر اساس گزارش‌ها، هواپیماهای آب‌پاش در شیراز آماده پرواز به منطقه هستند، اما همچنان منتظر مجوز نهایی از عراق‌اند.
شینا انصاری رئیس سازمان محیط زیست نیز در یادداشتی اعلام کرد: تجربه سال‌های گذشته نشان می‌دهد هواپیماهای آب‌پاش تنها ۱۰ تا ۲۰ درصد در مهار آتش مؤثرند. راه‌حل اصلی، رهاسازی آب در تالاب است. او خواستار همکاری مشترک ایران و عراق برای تأمین حقابه تالاب شد، چرا که خشکی ناشی از کاهش جریان آب دجله و فرات، به‌ویژه به دلیل سدسازی‌های ترکیه، عامل اصلی این آتش‌سوزی‌هاست.
این تالاب، که از سال ۱۳۹۹ تحت حفاظت سازمان محیط زیست ایران است، نه‌تنها زیستگاه گونه‌های گیاهی و جانوری منحصربه‌فردی است، بلکه منبع معیشت بسیاری از ساکنان منطقه نیز محسوب می‌شود اما آتش‌سوزی‌های مکرر، اکوسیستم شکننده این منطقه را تخریب کرده و معیشت مردم محلی را به خطر انداخته است
این بحران زیست‌محیطی تنها به مسائل بهداشتی محدود نمی‌شود. تالاب هورالعظیم، با مساحت ۱۱۹ هزار و ۸۳۷ هکتار، یکی از بزرگ‌ترین تالاب‌های مرزی ایران و عراق است که یک‌سوم آن در ایران و دوسوم در عراق قرار دارد. این تالاب، که از سال ۱۳۹۹ تحت حفاظت سازمان محیط زیست ایران است، نه‌تنها زیستگاه گونه‌های گیاهی و جانوری منحصربه‌فردی است، بلکه منبع معیشت بسیاری از ساکنان منطقه نیز محسوب می‌شود. اما آتش‌سوزی‌های مکرر، اکوسیستم شکننده این منطقه را تخریب کرده و معیشت مردم محلی را به خطر انداخته است.
صدایی کودکانه امیدی لطیف به این تاریکی می‌بخشد
در میان این بحران، صدایی کودکانه امیدی لطیف به این تاریکی می‌بخشد. ماجد، پسری ۹ ساله از رفیع، هر روز از پنجره کوچک خانه‌شان به تالاب خیره می‌شود و آرزو می‌کند: «کاش دود برود و آتش تمام شود. دلم برای گاومیش‌ها تنگ شده. دوست دارم دوباره کنارشان توی آب بازی کنم.» چشمان ماجد، که روزگاری با شادی از تماشای گاومیش‌های شناور در تالاب برق می‌زد، حالا با حسرت به آسمانی پر از دود دوخته شده است. او هنوز صدای آب و آواز پرندگان را در خاطر دارد، خاطراتی که حالا زیر لایه‌ای از دود و خاکستر مدفون شده‌اند.
در رفیع، جایی که تالاب هورالعظیم روزگاری قلب تپنده زندگی بود، حالا دود، سایه‌ای سنگین بر زندگی مردمانش انداخته است. ماجد ۹ ساله، در گوشه‌ای از حیاط خاکی خانه‌شان، با چشمانی پر از امید به افق دودآلود خیره می‌شود. او رویای روزی را در سر می‌پروراند که تالاب دوباره زنده شود، گاومیش‌ها در آب‌های زلال شنا کنند و خنده‌هایش در نسیم پاک هور بپیچد.
آرزوی ماجد، آرزوی خوزستان است؛ آرزوی بازگشت به روزهایی که نفس کشیدن، نه یک چالش، که یک لذت بود. شاید این آتش و دود، با همکاری و همت ایران و عراق، روزی خاموش شود و تالاب هورالعظیم بار دیگر به مامنی برای حیات و امید تبدیل گردد. تا آن روز، ماجد و مردم خوزستان همچنان منتظرند، با قلبی پر از امید و نفسی که هنوز بوی دود می‌دهد.
نظر شما