جلال حسن نژاد؛ بازار: ارزش گیاهان دارویی در تأمین بهداشت و سلامت جوامع هم به لحاظ درمان و هم پیشگیری از بیماری‌ها بر کسی پوشیده نیست؛ از مهم‌ترین منابع تأمین غذایی و دارویی بشر در طول نسل‌ها این بخش از منابع طبیعی بوده که قدمتی همپای بشر دارد.
ازنظر تاریخی، گیاهان اهمیت فراوانی در توسعه جوامع داشته‌اند و تحقیقات وسیعی برای یافتن فرآورده‌ها و مواد طبیعی دارویی گیاهی در طول تاریخ انجام‌شده اما پتانسیل تولید داروهای گیاهی در طبیعت بسیار بالا است.
گرایش عمومی جامعه به استفاده از داروها و درمان‌های گیاهی و به‌طورکلی فرآورده‌های طبیعی به‌ویژه طی سال‌های اخیر رو به افزایش بوده و مهم‌ترین علل آن، اثبات اثرات مخرب و جانبی داروهای شیمیایی ازیک‌طرف و ایجاد آلودگی‌های زیست‌محیطی از سوی دیگر بوده است.
طبق آمار سازمان بهداشت جهانی بالغ‌بر ۸۰ درصد مردم جهان به‌ویژه در کشورهای درحال‌توسعه و نواحی فقیر و دورافتاده عمده‌ترین نیازهای درمانی خود را از گیاهان دارویی تأمین می‌کنند.
از سوی دیگر، گیاهان دارویی جزء ذخایر منابع طبیعی هستند و بسیاری از کشورها کم یا زیاد از چنین منبعی برخوردارند که نوع، تعداد و تنوع گونه‌های گیاهی بر اساس شرایط و موقعیت جغرافیایی هر منطقه متفاوت است.
تجارت با گونه‌های گیاهان دارویی
متأسفانه سودآوری‌های کلان اقتصادی و توجه روزافزون به تجارت جهانی گیاهان دارویی، مشکلات و مسائل ناگواری را برای این منابع به وجود آورده و نسل گونه‌های گیاهی را با خطر انقراض مواجه ساخته است؛ چراکه بخش عظیمی از تجارت مربوط به گونه‌های گیاهان دارویی است، که بعضاً با شیوه‌های نادرست از طبیعت جمع‌آوری‌شده است و علاوه بر این‌که به انقراض نسل گونه‌ها می‌انجامد، تنوع زیستی منطقه و جهان را نیز با خطر نابودی مواجه می‌سازد. استفاده مطلوب، منطقی و بهینه از این منابع که به لحاظ فناوری، بسیار کم‌هزینه‌تر و ساده‌تر از صنایع دارویی شیمیایی است، می‌تواند ضمن تأمین بخشی از نیازهای عمده بهداشتی و درمانی جامعه از خروج مقادیر متنابهی ارز جلوگیری کند و مانع گسترش وابستگی به بیگانگان شود.
بنابراین با اتخاذ سیاست‌ها و راهکارهای مناسب و مبتنی بر یک شناخت واقع‌گرایانه از وضعیت موجود، این منابع و کاربرد روش‌های علمی و صحیح در تمام ابعاد اعم از کاشت، داشت، برداشت و بهره‌برداری صنعتی و اقتصادی آن، چه از طبیعت و چه به‌صورت کشت مکانیزه، می‌توان به درکی واقعی و اصولی در خصوص نقش و بازدهی گیاهان دارویی در جوامع رو به رشد رسید و علاوه بر حفظ و حراست شکوفایی و توسعه پایدار جامعه را نیز به همراه خواهد داشت .
وجود۳۵درصد گونه گیاهی کشور در خراسان شمالی
هفت هزار۵۰۰ نوع گونه گیاهی در کشور وجود دارد که استان خراسان شمالی به دلیل دارا بودن اقلیم چهارگانه، ۳۵ درصد این گیاهان را به خود اختصاص داده است.
گیاهان دارویی به لحاظ بهره‌برداری به سه دسته گیاهان مجاز ،غیرمجاز، مجاز مشروط تقسیم می‌شوند. ازجمله گیاهان داروئی مجاز می‌توان به بارهنگ، بابونه، شاه‌تره، علف چای، اسپند، خاکشیر،گل و میوه زالزالک ، نسترن وحشی، گل‌گاوزبان، گل بومادران، گل ختمی، گل پنیرک، مریم‌گلی، گل کاسنی، گل نیلوفر، شیرین‌بیان زراعی اشاره کرد.
همچنین باریجه ( قسنی)، گون کتیرا، آویشن، گردو و فندق جنگلی، درمنه، زیره سیاه، علف گاوزبان، ریشه سریش، پسته جنگلی، میوه بلوط و بادام جنگلی ازجمله گیاهان مجاز مشروط و پیاز کوهی ریشه ختمی، ریشه کاسنی، ریشه چو بک، ریشه شیرین‌بیان، ریشه زنبق و ریشه ریواس وحشی ازجمله گیاهانی هستند که برداشت و بهره‌برداری از آن‌ها غیرمجاز است.
بیش از ۱۱۰ گونه گیاهی دارویی در خراسان شمالی شناخته‌شده است که بیش از ۵۰ درصد از آن در منطقه مانه و سملقان می‌روید، امروزه ۹۶ درصد داروها شیمیایی است و فقط چهار درصد آن به‌صورت گیاهی مصرف می‌شود. البته در کشورهای پیشرفته ۸۰ درصد داروها، گیاهی و فقط ۲۰ درصد شیمیایی است و بنا به اظهار سازمان بهداشت جهانی ۲۵ درصد داروهای متداول دارای منشاء گیاهی‌اند.
اما مهم‌ترین خلأ در بخش گیاهان داروئی استان، کمبود کارگاه‌ها و کارخانه‌های فرآوری گیاهان داروئی است که در صورت اهمیت بخشیدن به این بخش، ارزش‌افزوده بسیار خوبی را به همراه خواهد داشت و توجیه بهره‌برداری مناسب از گیاهان داروئی استان را اقتصادی می‌کند.
به دلیل کمبود امکانات و کارگاه‌های مدرن فرآوری و از طرفی عدم برنامه‌ریزی صحیح، عمده گیاهان داروئی برداشت‌شده از سطح استان، به‌صورت عمده و با کمترین فرآوری از سطح استان خارج می‌شود که از آن جمله می‌توان به شیرین‌بیان و باریجه اشاره نمود که پس از برداشت عمدتاً به استان‌های فارس و اصفهان منتقل می‌گردند و پس از آسیاب، فرآوری و اسانس گیری به خارج از کشور صادر می‌شود و حجم کمی از آن نیز در کارخانه‌های داخل کشور مورداستفاده قرار می‌گیرد.
سرمایه‌گذاری در بخش فرآوری گیاهان دارویی
استان خراسان شمالی با توجه به پتانسیل‌هایی از قبیل تنوع اقلیمی و توپوگرافی و تنوع رویشگاهی جهت توسعه گیاهان داروئی از استان‌های مستعد محسوب می‌گردد و نیاز به سرمایه‌گذاری در بخش فرآوری گیاهان داروئی بسیار محسوس است.
لذا در صورت توجه به این بخش علاوه بر ایجاد ارزش‌افزوده بسیار بالا، جذب نیروی انسانی و توسعه کشت گیاهان داروئی در سطوح وسیع در آینده‌ای نزدیک دور از انتظار نیست.
نظر شما