فاطمه خزایی؛ بازار: افزایش روزافزون جمعیت جهان و در نتیجه افزایش نیاز بیشتر به تولیدات کشاورزی و مواد غذایی از یک سو و محدودیت منابع آب و روند کاهش کیفیت آب‌های موجود به خصوص در مناطق خشک و نیمه خشک از سوی دیگر بهره برداری بهینه از منابع آب را در تمام زمینه‌ها به خصوص در بخش کشاورزی که بیشترین سهم مصرف آب را دارا ست، ضروری کرده است.
همین واقعیت تاکید می کند که علاوه بر مهار آب‌های سطحی، حفظ کیفیت آب‌های موجود، بهره برداری از آب‌های نامتعارف و صرفه جویی در مصرف آب در تمام زمینه‌ها، اصلاح روش‌های آبیاری سنتی و به کارگیری روش‌های آبیاری تحت فشار در راستای صرفه جویی مصرف آب کشاورزی نه تنها از سوی دولت بلکه از طرف همه تولیدکنندگان این بخش باید به شدت مورد توجه قرار گیرد.
تنها ۱۲ درصد از زمین‌های کشور قابل کشت هستند که یک سوم از این زمین‌ها آبی و مابقی دیم هستند
می‌دانیم که ایران از اولین کشورهای جهان است که در آن کشاورزی از ابتدا وجود داشته و طبق آمار ایرانیان قادرند تقریباً از یک سوم خاک کشورشان برای کشاورزی استفاده کنند اما به دلیل کمبود آب و توزیع نامناسب آن، بعضی از مناطق خشک و بی آب مانده و قابلیت کشت و کشاورزی ندارند و بر اساس آمار تنها ۱۲ درصد از زمین‌های کشور قابل کشت هستند که یک سوم از این زمین‌ها آبی و مابقی دیم هستند.
بررسی‌ها بیانگر آن است که در ایران کشت غلات و دیگر محصولات کشاورزی آن به آبیاری وابسته است و به جز مناطق شمال کشور که به دریای خزر نزدیک است بقیه مناطق ایران خشک و نیمه خشک بوده و برای کشت محصول نیازمند آبیاری هستند.
شاید بی راه نباشد اگر بگوییم کشاورزی سنتی و غیر علمی درگذشته باعث هدر رفت منابع آب و خاک در طول دهه‌ها شده به طوری که اثرات مخرب و بحرانی آن را در جای جای کشور در بخش تولیدات کشاورزی، آب و خاک، منابع طبیعی، محیط زیست و سلامت و امنیت غذایی نیز قابل مشاهد است.
مسیر توسعه بخش کشاورزی کشور بر ریل دانش بنیانی قرار گرفته است
اما وضعیت در دو دهه اخیر قدری متفاوت شده و با برنامه ریزی های صورت گرفته مسیر توسعه بخش کشاورزی کشور بر ریل دانش بنیانی قرار گرفته و با استفاده از تحقیقات علمی به ویژه پیشرفت‌های دانش هسته‌ای در حوزه کشاورزی، آبیاری نوین، کشت گلخانه‌ای و مکانیزاسیون، میزان و کیفیت محصولات در واحد سطح ارتقا و هزینه‌ها و مصرف منابع تا حدودی کاهش یافته است.
همچنین در سال‌های اخیر جمهوری اسلامی ایران در تولید برخی محصولات استراتژیک از جمله گندم به خودکفایی رسیده و از وارد کننده تولیدات کشاورزی به صادر کننده تبدیل شده که وقتی دقیق می‌شویم می‌بینیم که اجرای طرح‌های تحقیقاتی و تولید محصولاتی که طبق فناوری روز دنیا کشت شده از دستاوردهای تأثیرگذار در مسیر رونق اقتصادی و جهش تولید و قطع وابستگی به واردات بوده است.
البته در شرایط کنونی بسیاری از شرکت‌های دانش بنیان با تکیه بر دانش و تجهیزات بومی اقدام به تولید محصولاتی کرده اند که در نوع خود بی نظیر است؛ شرکت‌هایی که با محصولات تولیدی خود ضمن کمک به گردش چرخ اقتصاد در افزایش تولید، افزایش اشتغال و اتکا به دانش و توان داخل بسیار مؤثر بوده اند.
سیستم‌های آبیاری قطره‌ای که به واسطه اجرای آن صرفه جویی و افزایش بازدهی آبیاری را شاهدیم نیز حاصل تلاش‌های انجام شده در این بخش است.
آبیاری قطره‌ای نوعی آبیاری موضعی یا میکرو است که در آن آب را با فشار کم از روزنه یا وسیله‌ای به نام قطره چکان به ریشه گیاهان می‌رسانند؛ در این روش آب به آهستگی در پای گیاه ریخته شده و موجب صرفه جویی و افزایش بازدهی آبیاری می‌شود؛ همچنین با توجه به اینکه در این روش مساحت و عمق کمی از سطح خاک خیس می‌شود، کاهش میزان تبخیر آب نیز به همراه دارد.
در سیستم آبیاری قطره‌ای آب از شبکه شیرها، لوله‌ها و قطره چکان‌ها عبور کرده و بسته به کیفیت طراحی سیستم نصب شده، یک سیستم آبیاری قطره‌ای می‌تواند از انواع روش‌های آبیاری دیگر مانند آبیاری سطحی و بارانی کارا تر باشد.
در بکارگیری این روش که آب و کود به آهستگی به گیاهان داده می‌شود تا ۹۵ درصد صرفه جویی در مصرف کود گزارش شده است
البته از آنجا که به خاطر نحوه خاص آب رسانی در سیستم آبیاری قطره‌ای، گاهی روش‌های سنتی سطحی کود دهی غیرموثر هستند اغلب در سیستم آبیاری قطره‌ای، کود شیمیایی مایع و آب آبیاری را با هم مخلوط می‌کنند که به این روش کود دهی و آبیاری همزمان یا همان کودآبیاری، شیمیاری و یا آبیاری شیمیایی گفته می‌شود اما در بکارگیری این روش که آب و کود به آهستگی به گیاهان داده می‌شود تا ۹۵ درصد صرفه جویی در مصرف کود گزارش شده است.
مزایای سیستم آبیاری قطره‌ای به قدری است که نمی‌توان بدون توجه از کنارش عبور کرد؛ کاهش میزان شسته شدن و اتلاف کود و مواد مغذی به دلیل آبیاری موضعی و بازدهی بالای آن به شرطی که به درستی طراحی، اجرا و مدیریت شود قابل کتمان نیست.
این نوع آبیاری نیازی به تراز بودن مزرعه ندارد و در زمین‌های شیب دار و حتی در زمین‌های کشاورزی با اشکال نامنظم به راحتی قابل اجرا است و در اجرای آن از آب‌های بازیافتی غیر آشامیدنی هم می‌توان با اطمینان استفاده کرد.
سیستم این نوع آبیاری به گونه‌ای است که رطوبت در ناحیه ریشه‌ها تأمین می‌شود و نوع خاک نیز اهمیت کمتری در تعیین زمان‌های آبیاری دارد ضمن اینکه زمان آبیاری کاهش یافته و فرسایش خاک کمتر می‌شود از سوی دیگر شاهد کاهش قابل توجه رشد علف هرز هستیم.
هزینه نیروی انسانی در این نوع آبیاری از روش‌های دیگر آبیاری کمتر است
اگر به سایر ویژگی‌های این سیستم آبیاری اشاره کنیم می‌توان بگوییم میزان آبیاری و توزیع آب در نازل‌ها بسیار یکنواخت شده و قابل کنترل خواهد بود و هزینه نیروی انسانی در این نوع آبیاری از روش‌های دیگر آبیاری کمتر است کمااینکه میزان آب دهی با استفاده از شیرها و قطره چکان ها قابل تنظیم است.
با توجه به اینکه سیستم آبیاری قطره‌ای، به فشار پایینی نسبت به سایر روش‌های آبیاری نیاز دارد، میزان مصرف انرژی نیز کمتر خواهد شد.
البته سیستم آبیاری قطره‌ای معایبی نیز دارد چراکه هزینه اولیه ممکن است از روش‌های آبیاری دیگر بیشتر باشد اما به هر حال امروزه سیستم آبیاری قطره‌ای به عنوان یک روش موفق توزیع و ذخیره آب، در همه اشکال مختلف آن به اثبات رسیده و بهبود کیفیت محصولات را می‌توانیم از امتیازات ارزشمند این روش از آبیاری قلمداد کنیم.
همانطور که می‌دانیم محدودیت منابع آب همراه با رشد روزافزون جمعیت و مصرف محصولات کشاورزی، ضرورت توجه هرچه بیشتر به شیوه‌های صرفه جویانه مصرف آب و اصلاح سیستم‌های آبیاری را گوشزد می‌کند چراکه این امر ضمن تأمین منابع کافی آب، افزایش تولید و کمک به اقتصاد کشور را در پی خواهد داشت و برهمین اساس هوشمند سازی کشاورزی برای کاهش مصرف آب نه تنها بهره وری را افزایش می‌دهد بلکه زمینه کشاورزی پایدار نیز فراهم خواهد شد.
با توجه به این که کشاورزی اصلی ترین بخش اقتصاد نواحی روستایی است افزایش تولید محصول همراه با کاهش هزینه‌های آن می‌تواند نقش اساسی در روند توسعه اقتصادی و اجتماعی روستاها ایفا کند بنابراین در کنار همه آنچه گفته شد استقرار روش‌های نوین آبیاری در مزارع با توجه به حاد شدن وضعیت منابع آب کشور و افت سطح سفره‌های زیرزمینی، ضرورتی انکارناپذیر به شمار می‌رود.
بسیاری از کارشناسان آب، تنها راه نجات ایران از بحران کنونی را مدیریت در بخش مصرف می‌دانند و بر همین اساس بخش کشاورزی به عنوان عمده ترین مصرف کننده آب کشور برای برون رفت از این شرایط نیازمند سرمایه گذاری برای توسعه روش‌های نوین آبیاری در مزارع است تا بتواند با مدیریت آب در مزرعه، نیاز غذایی جامعه را تأمین کند بنابراین با اندکی اصلاحات در زمینه اجرای روش‌های آبیاری در مزارع می‌توان از مزیت‌های آبیاری قطره‌ای استفاده و هوشمند سازی کشاورزی را دنبال کرد.
نظر شما