بازار؛ گروه استانها: بیش از ۸۱۲ قطعه آب‌بندان با مساحت بیش از ۱۷ هزار هکتار در استان مازندران وجود دارد که بسیاری از این آب‌بندان ها به حال خود رهاشده است درحالی‌که تا اواخر دهه ۵۰ به‌عنوان تنها منبع تأمین آب کشاورزی در استان بوده است.
طی برنامه سه‌ساله و با تأمین اعتبار هزار و ۶۰۰ میلیاردی قرار است آب‌بندان های مازندران بهسازی و لایروبی شوند اما استفاده بی‌دروپیکر از آب‌های زیرزمینی و روان آب‌ها این تالاب‌های مصنوعی را که نقش بسزایی در توسعه گردشگری و اقتصاد جوامع محلی دارند را در معرض حذف شدن از جغرافیای استان قرار داده است.
به باور جمعی از استادان دانشگاه علوم کشاورزی در مازندران نبود سیستم آبگیری و نداشتن رسوب‌گیر از یک‌سو، فقدان سرریز مناسب و فرسایش و تخریب دیواره‌های آب‌بندان و نداشتن خروجی اصولی و کارآمد برای توزیع فنی، آب‌بندان های مازندران را از نفس انداخته است و باید برای بهسازی اصولی، فنی و کارشناسی آن اقدام کرد.
در این راستا محمدی رفیعی استاد دانشگاه کشاورزی با اظهار اینکه آب‌بندان ها دارای مزیت‌های ازجمله توسعه اقتصادی، پرورش ماهی و پرندگان است، در گفتگو با خبرنگار بازار اظهار داشت: بازگشت آب‌بندان ها به چرخه مدیریت منابع آبی ازجمله راه‌های مقابله با خشک‌سالی و تداوم کشاورزی در منطقه است.
وی با اظهار اینکه باید به احیای آب‌بندان ها برای بازگشت دوباره آنان با چرخه برنامه‌ریزی و هدف‌گذاری شود، یادآور شد: با توجه به تغییر اقلیم و کمبود و تنش آبی، مرمت اصولی این اکوسیستم می‌تواند دوره‌های فعالیت کشاورزی را افزایش دهد.
به گفته این استاد دانشگاه آب‌بندان ها درواقع به‌عنوان میراث بشری و طبیعی به شمار می‌رود که باید منفعت همه‌جانبه آن را با انجام کارهای اصولی و فنی مدنظر قرار دهیم، یادآور شد: امروزه بسیاری از آب‌بندان ها به دلیل بی‌توجهی‌ها و تخریب‌های صورت گرفته به مرداب تبدیل‌شده است و تغییر در پوشش گیاهی و خاک و تولید گازهای گلخانه‌ای در برخی آب‌بندان ها نتیجه دست‌اندازی در آن به شمار می‌رود.
امروزه بسیاری از آب‌بندان ها به دلیل بی‌توجهی‌ها و تخریب‌های صورت گرفته به مرداب تبدیل‌شده است و تغییر در پوشش گیاهی و خاک و تولید گازهای گلخانه‌ای در برخی آب‌بندان ها نتیجه دست‌اندازی در آن به شمار می‌رود
حسن ابراهیمی دیگر استاد علوم کشاورزی نیز در گفتگو با خبرنگار بازار با تأکید بر مرمت و بهسازی اصولی و کارشناسی آب‌بندان ها، از این تالاب‌های مصنوعی به‌عنوان بانک ژن یادکرد و گفت: آب‌بندان می‌تواند به‌عنوان جاذبه گردشگری و توریستی نیز موردتوجه قرار گیرد.
وی با اظهار اینکه از کارکردهای متنوع آب‌بندان ها غافل شدیم، یادآور شد: نظام بهره‌برداری از آب‌بندان ها در دهه‌های اخیر دچار اشکال و اختلال شده است و باید طرح جامع بهسازی و ساماندهی آن در دستور کار قرار گیرد.
ماهیگیری و بهره‌برداری تفریحی و توریستی از کارکردهای آب‌بندان های شمال
وی با عنوان اینکه مدیریت آب‌بندان ها تا قبل از سال ۱۳۷۰ بر عهده کشاورزان بود و توزیع آب آن برای امر کشاورزی اختصاص داشت، یادآور شد: ماهیگیری و بهره‌برداری تفریحی و توریستی از کارکردهای آب‌بندان های شمال است که می‌تواند به درآمد اقتصادی جوامع محلی و خانوارهای حاشیه‌نشین کمک کند.
به گفته ابراهیمی دخالت دستگاه‌های مختلف نظیر شیلات، جهاد کشاورزی، میراث فرهنگی، آب منطقه‌ای و غیره و بی‌توجهی کشاورزان به حفظ آب‌بندان ها از چالش‌هایی است که این تالاب‌های مصنوعی با آن مواجه هستند و درواقع بهره‌برداری از آب‌بندان ها با منافع کشاورزان در تضاد است و طبق مقررات محلی پیش نرفته است زیرا باید روستاییان ذینفعان اصلی و بهره‌برداران واقعی آن باشند و در حفظ آن مشارکت کنند.
انحراف سرشاخه‌های رودخانه‌های مازندران ازجمله مشکلات و معضلات در تأمین منابع آبی آب‌بندان ها به شمار می‌رود و به گفته جعفر موسوی استادیار دانشگاه، در حال حاضر آب ذخیره‌شده در آب‌بندان ها کم شده است و باید به جمع‌آوری آب در این مراکز توجه بیشتری شود.
وی در گفتگو با خبرنگار بازار بابیان اینکه آب‌بندان یک سازه مهم در داخل اراضی کشاورزی، دشت و جلگه هستند، ادامه داد: ذخیره‌سازی منابع آبی سبب بازچرخانی آن می‌شود و جمع‌آوری آب‌بندان سبب هدایت آب‌های سطحی و استفاده بهینه از آن می‌شود.
طرح جامع بهسازی آب بندان ها تهیه شود
وی به نقش آب‌بندان ها در چرخه اکوسیستم اشاره و اضافه کرد: تنوع در بهره‌برداری از آب‌بندان ها نیازمند کار کارشناسی است و باید طرح جامع بهسازی آب‌بندان ها تهیه و تعریف شود.
عدم توجه به لایروبی و بهسازی آب‌بندان ها و تبدیل آن به زمین‌های زراعی خطر حذف آن را در دهه‌های اخیر قوت بخشیده است و کم‌توجهی به این مهم سبب از بین رفتن مهم‌ترین منابع آبی شمال ازجمله مازندران می‌شود.
عزیز الله شهیدی فر رئیس سازمان جهاد کشاورزی مازندران نیز در گفتگو با خبرنگار بازار بابیان اینکه طبق برنامه سه‌ساله لایروبی و بهسازی آب‌بندان ها به پایان خواهد رسید، ظرفیت ذخیره‌سازی آن را ۳۴۵ میلیون مترمکعب بیان کرد و گفت: با لایروبی و بازسازی این ظرفیت دو برابر می‌شود.
وی به اعتبار تخصیص‌یافته برای بهسازی و لایروبی آب‌بندان های اشاره کرد و گفت: در حال حاضر هرساله چندین قطعه از آن بندان ها بهسازی و لایروبی می‌شود.
تولید ۴۰ هزار تن ماهی گرمابی
آب‌بندان ها علاوه بر ظرفیت تأمین منابع آبی گردشگری در حوزه آبزی‌پروری نیز دارای کاربردهای فراوانی هستند و در حال حاضر سالانه ۴۰ هزار تن ماهیان گرمابی در آن تولید می‌شود. سال‌های اخیر طبق اعلام شیلات مازندران در ۵۷۶ قطعه از آب‌بندان به مساحت ۱۲ هزار هکتار پرورش ماهیان گرمابی انجام شد که در ارتقای درآمدهای اقتصادی جوامع محلی تأثیرگذار بوده است.
غفلت از کارکردهای گردشگری آب‌بندان ها چرخه بهسازی این تالاب‌های مصنوعی را دچار اشکال خواهد کرد ازاین‌رو به گفته سیف‌الله فرزانه مدیرکل میراث فرهنگی مازندران ۱۰۹ آب‌بندان برای مقاصد گردشگری معرفی شدند که می‌تواند در افزایش درآمد و ایجاد اشتغال تأثیر بسزایی داشته باشد.
وی در گفتگو با خبرنگار بازار تا پایان سال جاری نیمی از ۱۰۹ آب‌بندان شناسایی‌شده برای طرح‌های گردشگری مورداستفاده قرار می‌گیرند، هدف از اجرای این طرح را حمایت از جوامع محلی ذکر کرد.
اگرچه طرح‌های مختلفی برای بهره‌برداری از آب‌بندان ها در مازندران مدنظر است اما اولویت اول واصلی آن باید کشاورزی و تأمین آب باشد و اجرای طرح‌های ناقص و یک‌جانبه می‌توانند سرنوشتی شوم را برای آب‌بندان ها رقم زند و بهره‌گیری از آب‌بندان ها می‌تواند کارکردهای متنوع آن را نمایان سازد.
نظر شما