به گزارش بازار، توسعه نظام‌مند، در دهه‌های اخیر به یکی از مهم‌ترین عناصر رشد اقتصادی در دیدگاه سیاست‌گذاران شهری تبدیل شده که در همین راستا کمیسیون اروپایی، سیاست پیوسته و منسجمی که در رابطه با رشد شهرهای اروپایی تدوین کرده است، به عنوان موتور رشد اقتصادی معرفی می‌کند. در این گزارش پس از بررسی درآمدهای پایدار و ناپایدار شهری تهران، به ارائه مثال‌هایی از کشورهای موفق در زمینه درآمد پایدار پرداخته شده است.
درآمدهای پایدار شهری تهران
شهر تهران به عنوان یکی از بزرگترین شهرهای ایران که بیشترین جمعیت را نسبت سایر شهرها در خود جای داده تاکنون نتوانسته به جایگاه مطلوبی در سطح بین المللی (از نظر تمرکز فعالیت‌های ارزش افزا) دست یابد. در طول ۱۲ سال گذشته روز به روز تفاضل درآمدهای پایدار شهری تهران و ناپایدار بیشتر شده و کفه ترازو به سمت درآمدهای ناپایدار سنگینی کرده است. طبق آمارهای بودجه ای موجود در سال ۱۳۸۴ فاصله بین درآمدهای پایدار شهری تهران و ناپایدار ۶۵۱۲ میلیارد ریال بوده است و این تفاضل در سال ۱۳۹۰ با افزایشی ۲۵۱درصدی به ۱۶۳۶۵میلیارد ریال رسیده است. این عدد در جهشی دیگر در سال ۱۳۹۴ به ۴۲۲۴۹میلیارد ریال رسیده است که افزایش ۲۵۸درصدی را نشان می دهد.
این در حالی است که در سال ۱۳۹۶ وضعیت به مراتب بدتر شده و با ۱۰۲۴۴۶میلیارد ریال تفاضل بین درآمدهای پایدار شهری تهران و ناپایدار جهشی ۲۴۲درصدی نسبت به سال ۱۳۹۴ را تجربه کرده است. به عبارتی اگر بخواهیم خلاصه بگوییم از سال ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۶ کفه ترازوی تفاضل بین درآمدهای ناپایدار و پایدار به میزان ۱۵۷۳درصد به سمت درآمدهای ناپایدار سنگین تر شده است و طبق آمار عوارض شهرسازی به عنوان درآمدی ناپایدار با سهمی ۴۲درصدی بیشترین سهم را از بودجه سال جاری را به خود اختصاص داده و فروش ملک و پروژه های مشارکتی با ۱۵درصد در رتبه بعدی قرار گرفته است (اداره کل تشخیص و وصول درآمد، ۱۳۹۵).
معرفی برخی از کلانشهرهای موفق
کلانشهرها و مناطق بزرگ کلانشهری، نقش عمده‌ای در اقتصاد ملی دارند و از آنها به عنوان موتورهای قدرتمند رشد اقتصادی یاد می‌شود. این شهرها، سهم بیشتری از جمعیت خود از تولید ناخالص ملی کشورها را به خود اختصاص می‌دهندو نمودار زیر نشان دهنده سهم برخی از شهرهای مهم دنیا در تولید ناخالص داخلی(GDP) و جمعیت رانشان می دهد.
درآمدهای پایدار شهری تهران (مقایسه تطبیقی)
در ادامه برخی مناطق شهری موفق را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
۱. نیویورک
شهر نیویورک دارای مزیت‌های همچون بندر بودن، نیروی کار بسیار متنوع و حمل و نقل مناسب درون شهری است. البته تا سال ۱۹۷۰ این مزایا بلااستفاده مانده بود. با ظهور بانک‌ها و شرکت‌های بیمه‌ای و مالی موفق در شهر نیویورک به تدریج منطقه منهتن نیویورک (مرکز تجاری نیویورک) تبدیل به مرکز مالی نه تنها امریکا بلکه تمام دنیا شد. شایان ذکر است که در سال ۲۰۰۰ شرکت‌های مالی و بیمه‌ای نیویورک ۴۶۰هزار نفر را که ۱۱درصد نیروی کار نیویورک بود به اشتغال گرفته بودند.
دلیل تمرکز شرکت‌های مالی و بیمه‌ای در منهتن را عوامل زیر بر شمرده اند (Chang, ۲۰۱۱):
* دسترسی به نیروی کار دانشی
* تنوع خدمات پشتیبان فعالیت‌های مالی
* ارزش ملاقات رو در رو برای شرکت‌های همکار مستقر در محدوده مرکزی
* شهرت محدوده به معتبر بودن شرکت‌های مستقر در آن
هزینه جستوجوی پایین در محدوده متمرکز
وال استریت خیابانی به طول ۱ کیلومتر که بورس نیویورک را در خود جای داده است در منهتن واقع است همچنین بازار بورس نزدک هم در منهتن واقع است. البته در کنار این موسسات مالی مجله‌های مشهوری چون تایمز، وال استریت ژورنال و شبکه‌های تلوزیونی بزرگ هم در این منطقه قرار دارند.
۲. لندن
این شهر به پنج قسمت لندن شمالی، غربی، جنوبی، شرقی و مرکزی تقسیم می‌شود. در این بین لندن مرکزی نقش مرکز فعالیت لندن را ایفا می‌کند. البته آنچه که مرکز تجاری شهر نامیده می‌شود، شامل دو منطقه موسوم به شهر لندن (City Of London) و قناری وارف (Canary Wharf) است که بسیاری از شرکت‌ها و موسسات بزرگ مالی و بیمه‌ای در این دو منطقه مستقر هستند. این دو منطقه مرکز تجاری لندن را تشکیل می‌دهند. اهمیت اقتصادی مرکز تجاری لندن نه تنها به خاطر مرکز مالی جهانی بودن آن است بلکه بخاطر حجم عظیم فعالیت‌های اقتصادی که در این ناحیه انجام می‌شود است.
برخی از واقعیت‌های اقتصادی مرکز تجاری لندن به شرح زیر است:
مرکز تجاری لندن به همراه محله (شهر لندن به همراه محله قناری وارف) حدود یک و نیم میلیون شغل را در خود جای داده است این رقم معادل یک سوم نیروی کار لندن است. با این وجود، این دو ناحیه فقط دو درصد مساحت لندن بزرگ را اشغال می‌کنند.
فعالیت‌هایی از قبیل: مدیریت دارایی، بانک‌داری، بیمه، و دیگر فعالیت‌های مالی در مرکز تجاری لندن سالیانه به تنهایی صادراتی به حجم ۱۰میلیارد دلار دارند.
مشابه فعالیت‌های فوق الذکر، فعالیت‌های رسانه‌ای، تبلیغاتی، معماری، مهندسی و مشاوره‌ای، ۱۰ میلیارد دلار دیگر به صادرات این کشور می‌افزایند.
مرکز تجاری لندن و محله قناری وارف حدود ۷۵۰ هزار نفر را فقط در بخش مالی و خدمات کسب و کار مشغول داشته است.
در سال ۲۰۰۷ تعداد بانک‌های خارجی مستقر در لندن به ۲۴۵ بانک می‌رسید که از این لحاظ لندن رتبه یک جهانی را دارا است. شایان ذکر است که اکثر این بانک‌ها در مرکز تجاری لندن و یا حوالی آن مستقر هستند.
از چهار موسسه حقوقی اول دنیا سه تا از آنها در مرکز تجاری لندن هستند. و البته به علاوه ۲۰۰ موسسه حقوقی کوچک و بزرگ دیگر.
منطقه شهر لندن تحت سیاستی به نام محدوده مرکزی فعالیت (CAZ)، که در برنامه لندن آورده شده است. به صورت روز افزون توسعه پیدا می‌کند. طبق برنامه لندن، محدوده مرکزی فعالیت CAZ، شهر لندن (به عنوان مرکز تجاری و مالی) و مناطق دیگری که به کار فعالیت‌های اقتصادی می‌پردازند را در برمی‌گیرد. به این ترتیب محدوده مرکزی فعالیت چیزی فراتر از شهر لندن است و البته شامل محله قناری وارف نمی‌شود. به طوری که این منطقه در سال ۲۰۰۸ حدود ۳۰ درصد نیروی کار لندن را در خود جای داده بود و طبق برنامه این منطقه تا سال ۲۰۲۶ قرار است رشد سطح اشتغال لندن را ۳۶درصد بهبود دهد.
در سال ۱۹۹۱ سطح اشتغال در محله قناری وارف (اسکله قناری) ۱۷۰۰۰ نفر بوده که از آن تعداد ۱۰۰۰ نفر در بخش خدمات مالی اشتغال داشته‌اند. نسبت اشتغال به فعالیت‌های مالی به کل سطح اشتغال محله در عرض ۱۵ سال به طرز شگفت آوری تغییر کرد. طبق گزارشات آماری در سال ۲۰۰۵ حدود ۸۷۰۰۰ نفر در این مرکز اقتصادی شاغل بوده اند که از این تعداد ۴۷۰۰۰ نفر یعنی بیش از نیمی از جمعیت شاغل در بخش خدمات مالی فعالیت داشته‌اند. دلیل اصلی این تحول عظیم برنامه تحول اسکله‌های لندن است که در دهه‌های ۱۹۸۰ و۱۹۹۰ میلادی به اجرا گذاشته شد. با بسته شدن آخرین اسکله لندن در مرکز شهر در سال ۱۹۸۲ به تدریج صنایع تولیدی و صنایع مرتبط با دریانوردی و تجارت دریایی از آن منطقه نقل مکان کردند. همچنین با امتداد خط مترو جوبیلی از داخل محله قناری وارف در دهه ۱۹۹۰ پیش شرط حمل و نقل مناسب برای ورود موسسات مالی به این منطقه فراهم شد. شایان ذکر است که قناری وارف که در فاصله نزدیکی از شهر لندن است به عنوان یک قسمتی از منطقه شهر لندن به حساب می‌آید نه رقیب آن.
۳. سئول
سئول پایتخت کره جنوبی با جمعیت حدود ۱۰ میلیون نفر بخش گانگنام در جنوب سئول کنار رودخاه هان قرار گرفته است. این بخش ۲۵ درصد تولید ناخالص داخلی شهر سئول را در اختیار دارد. بسیاری از شرکت‌های بزرگ کره‌ای از جمله سامسونگ، POSCO و South Korea Telecom در این منطقه مستقر هستند. و البته شرکت‌های موفق در زمینه آی‌تی که در بلوار تهران مکان‌گزینی کرده‌اند. شایان ذکر است خیابان تهران به خاطر خواهر خواندگی سئول و تهران، به این اسم نامیده می‌شود. این بلوار همچنین به دلیل وجود شرکت‌های آی‌تی به کوی سیلیکون کره جنوبی شهرت دارد.
توسعه بخش گانگنام در سال ۱۹۹۵ با اجرای پروژه دولت الکترونیک شروع شد. پروژه دولت الکترونیک بیشتر برای الکترونیکی کردن پرداخت مالیات از طریق اینترنت و کیوسک‌های تعبیه شده در منطقه اجرا شده بود که البته این طرح صرفه جویی ۳۹میلیون دلاری برای دولت محلی به ارمغان آورد (Intelligent Community Forum, ۲۰۰۸).
۴. پاریس
مرکز تجاری پاریس منطقه موسم به لا دیفنس (La Defense) است. این منطقه با مساحت فقط ۱۴ کیلومتر مربع مقر اصلی ۱۵۰۰ شرکت است که از این تعداد ۱۵ شرکت جز ۵۰۰ شرکت برتر دنیا هستند. گفتنی است که فضای اداری این منطقه به سه میلیون متر مربع می‌رسد. ۱۸۰هزارنفر نیروی کار که از بین آنها ۹۰هزار نفر پست مدیریتی دارند، در این منطقه مشغول به کار هستند. تراکم عظیم شرکت‌ها در این منطقه موقعیت خوبی را فراهم می‌کند که شرکت‌ها با کمترین هزینه فعالیت‌ای اصلی خود را در این منطقه انجام دهند. همچنین این تراکم عظیم شرکت‌های مالی و بیمه‌ای را به این منطقه جذب می‌کند. به طوری ۸۰۰ بانک در این منطقه حظور دارند (The offical website of France, ۲۰۱۵) .همچنین از دیگر ویژگی‌های این منطقه حظور شرکت‌های موف در زمینه آی‌تی، ارتباطات و مشاوره است به طوری که این بخش‌های اقتصادی ۴۰هزار نفر را در این منطقه به اشتغال گرفته‌اند. شایان ذکر است که این منطقه به بزرگترین مرکز تجاری اروپا شهرت دارد.
مرکز فعالیت‌های تجاری پاریس، منطقه لا دیفنس ۳ میلیون متر مربع فضای اداری را دارا می‌باشد. این منطقه در سال ۲۰۰۹ در حدود ۱۸۰ هزار نفر نیروی کار را به اشتغال داشته بود این درحالی است که ساکنان این منطقه ۲۰ هزار نفر هستند (Pontoise, ۲۰۱۱). بعضی دیگر از ویژگی‌های این منطقه به قرار زیر است:
* ۲۴۵ هزار متربع فضای فروشگاهی
* ۲۵۰۰ واحد کسب وکار
* مقر اصلی ۱۵۰۰ شرکت که ۱۵تای آنها جزو ۵۰ شرکت برتر دنیا هستند.
* ۴۵۰ هزار بازدید کننده در هر روز
* ۴۵ هزار دانشجو
* ۱۳ هتل
* ۸میلیون توریست در سال ۲۰۱۴
از دلایل اصلی بازدید توریست‌ها از این منطقه، معماری مدرن آن می‌باشد. شاخص‌ترین بنای این منطقه گرند آرک (Grande Arche) است که با ارتفاع ۱۱۰ متر نماد این منطقه شده است. این بنا که معنای اسم آن طاق بزرگ است، معروف است که بعد از برج ایفل شاخص ترین برج پاریس می‌باشد.
جمع‌بندی
در عصر کنونی که جمعیت شهری جهان به بیشترین حد ممکن در تاریخ یکجانشینی رسیده است و شهرها بیشترین تاثیر را در حوزه اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی در بر می‌گیرند مسئله توسعه این شهرها و ارتقای جایگاه دولت محلی بر مبنای فعالیت‌های بهینه به یکی از دغدغه‌های نهادهای دولتی و غیردولتی تبدیل شده است. شهر تهران به عنوان یکی از بزرگترین شهرهای ایران که بیشترین جمعیت را نسبت سایر شهرها در خود جای داده تاکنون نتوانسته به جایگاه مطلوبی در سطح بین المللی (از نظر تمرکز فعالیت‌های ارزش افزا) دست یابد. در طول ۱۲ سال گذشته روز به روز تفاضل درآمدهای پایدار شهری تهران و ناپایدار بیشتر شده و کفه ترازو به سمت درآمدهای ناپایدار سنگینی کرده است. بررسی موردی کلانشهرهای موفق جهان نشان دهنده این واقعیت است که تهران نیز به عنوان یکی از بزرگترین شهرهای ایران که بیشترین جمعیت را نسبت سایر شهرها در خود جای داده است برای رشد و توسعه بیش از پیش باید به سوی ایجاد بسترهای مناسب اشتغال و کارآفرینی برود.
نظر شما