تغییر مسیر سرمایه غرب از چین به هند| آیا دهلی به شریک تجاری ترجیحی آمریکا تبدیل می شود؟

بازار؛ گروه بین الملل: با شکل گیری و تشدید موج جدیدی از جنگ تجاری میان ایالات متحده و چین طی سال های اخیر، بسیاری از معادلات تجاری و سیاسی غرب در برابر چین تغییر کرده است. از سوی دیگر، بروز مشکلات جدید میان غرب و چین مانند مساله تایوان و یا دخالت های طرف غربی در موضوع حاکمیت هنگ کنگ و تنش آفرینی در این منطقه، منجر به بسط دامنه تنش ها میان دو طرف شده است.

با اینحال، به دلیل سرمایه گذاری های کلان انجام شده از سوی شرکت های آمریکایی در چین طی سال های گذشته، حتی افرادی چون دونالد ترامپ و بخش مهمی از بدنه حزب جمهوریخواه آمریکا، موفق به اجرای سیاست بازگشت کارخانه های تولیدی آمریکایی به سرزمین خود و ترک چین نشدند.

مشکل اصلی در انتقال واحدهای تولیدی و صنعتی آمریکایی از چین، ارزان بودن نیروی انسانی در شرق آسیا و وابسته شدن شرکت های آمریکایی به تولیدات چینی خود بوده که همین موضوع، امکان تغییر مسیر برای واشنگتن را دچار مشکل ساخته است. بدیهی است که در صورت انتقال کار به نیروی انسانی در آمریکا، قیمت تمام شده محصولات تا حدی بالا خواهد رفت که مزیت رقابتی برندهای آمریکایی در قیاس با رقبای اروپایی و حتی ژاپنی آنها از دست خواهد رفت و این، یعنی پایان هژمونی تجاری ایالات متحده در جهان.

خواب های شیرین سرمایه گذاران آمریکایی برای هند

آمار و ارقام جدید نشان می دهند که شرکت های آمریکایی به تدریج در حال تغییر مسیر سرمایه گذاری خود از چین به سمت هند هستند. ارزان تر بودن نیروی انسانی در هند و همسویی دولت این کشور با سیاست های جهانی غرب به ویژه ایالات متحده، نقطه اصلی اتکای شرکت های آمریکایی به شرکای جدید خود در هند به شمار می روند.

به نوشته خبرگزاری رویترز (۱۳ سپتامبر ۲۰۲۳)، شرکت های آمریکایی و اروپایی در حال افزایش سرمایه گذاری های خود در کشورهای هند، مکزیک، مالزی و ویتنام هستند. بنا بر اعلام رویترز، میزان سرمایه گذاری غرب در هند بین سال های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۲، با بیش از ۴۰۰ درصد رشد به ۶۵ میلیارد دلار افزایش یافته است. این در حالیست که شرکت های آمریکایی طی یک سال گذشته، رقم سرمایه گذاری خود در چین را بیش از ۲۰ میلیارد دلار کاهش داده اند. میزان سرمایه گذاری غرب در چین طی سال ۲۰۱۸، با ثبت رکوردی تاریخی به ۱۲۰ میلیارد دلار رسید که همین کاهش توجه به چین طی سال های اخیر می تواند نشانگر اوج وخامت روابط میان شرق و غرب قلمداد شود.

خبرگزاری CNBC نیز با انتشار آماری عجیب در تاریخ ۲۴ ژانویه ۲۰۲۴ اعلام کرد: حدود ۶۰٪ از مدیران آمریکایی ترجیح میدهند تا مواد خود را درصورت کیفیت یکسان از هند تامین کنند و ۵۹٪ تامین مواد از چین را «بسیار پرخطر» یا «تاحدی پرخطر» دانسته‌اند درحالیکه این عدد برای هند حدود ۳۹٪ است.

دلیل موفقیت هند در جذب سرمایه خارجی غرب چیست؟

نکته ای که باید به آن پرداخت این است که اساسا دلیل رغبت بیشتر غرب به سرمایه گذاری در هند و ترجیح این کشور به چین چیست؟ در پاسخ باید گفت که اگرچه تنش های ژئوپلیتیک و جنگ تجاری شکل گرفته میان ایالات متحده و چین، به طور حتم یکی از دلایل مهم سوق سرمایه غرب به سمت این کشور است؛ اما سیاست خارجی هند نیز در این مسیر بسیار تعیین کننده بوده است.

برای اثبات این موضوع بهتر است سیاست خارجی هند در دوران جنگ سرد و به این سو را بررسی نماییم. اساسا، راهبرد توازن در سیاست خارجی، مهمترین دلیل موفقیت هندی ها در تجارت خارجی به حساب می آید. به عنوان مثال، در دوران جنگ سرد و پس از آن، هندی ها به یک میزان میان شرق و غرب توازن ایجاد نموده و با هر دو طرف همکاری می کردند.

هند بر خلاف چین، حاکمیتی ایدئولوژیک ندارد. لذا، در تمامی دولت های برآمده از دو حزب اصلی هند یعنی BJP و حزب کنگره، دستکم اصل توازن در سیاست و تجارت خارجی و همچنین، عدم علاقمندی به کشورگشایی یا تنش آفرینی در سیاست خارجی، همواره حفظ شده و به احتمال زیاد خواهد شد

این موضوع به ویژه در رقابت میان هند و پاکستان به خوبی مشهود بود. یعنی هر زمان پاکستان به غرب نزدیکتر می شد، هندی ها به سمت شرق سوق می کردند و بر عکس. این راهبرد در دوران پس از جنگ سرد در قالب همکاری های تجاری و حتی نظامی با شرق و غرب ادامه داشت. در حال حاضر نیز، هند در اغلب طرح های تجارت جهانی و کریدورهای تجاری آمریکا مانند TPP یا طرح اخیر کریدور تجاری هند – اروپا که قرار بود از سرزمین های اشغالی عبور نماید؛ مشارکتی فعال دارد.

اما همین میزان همکاری با روسیه در قالب خرید سنگین نفت یا تولید تسلیحات و حتی جنگنده های نظامی مشترک مانند موشک براهموس یا جنگنده های سوخویی نیز در جریان است. چنین راهبردی، سیاست خارجی هند را در صدر جدول موفقترین نمونه های سیاست خارجی جهان قرار می دهد. لذا، مسکو و واشنگتن به خوبی می دانند که برای حفظ هند، نباید میزان همکاری های خود با رقبای این کشور همچون چین و پاکستان را بیش از میزان معقول افزایش دهند. همین امر، منجر شده تا غرب برای جایگزین سازی هند با چین اقدام نماید. آمریکا به خوبی می داند که در صورت سرمایه گذاری سنگین در هند، علاوه بر تضعیف چین، شریکی قابل اعتماد برای خود دست و پا کرده که به جز درآمد ارزی و رونق تجاری به موضوع دیگری فکر نمی کند.

چینی ها به واسطه چندین دهه حضور در بازارهای جهانی، به خوبی با ذائقه خریداران غربی آشنا بوده که همین امر منجر شده تا به عنوان مثال، این کشور بالاترین میزان فروش خودرو جهان در سال ۲۰۲۲ را به نام خود ثبت نماید

باید توجه داشت که هند بر خلاف چین، حاکمیتی ایدئولوژیک ندارد. لذا، در تمامی دولت های برآمده از دو حزب اصلی هند یعنی BJP و حزب کنگره، دستکم اصل توازن در سیاست و تجارت خارجی و همچنین، عدم علاقمندی به کشورگشایی یا تنش آفرینی در سیاست خارجی، همواره حفظ شده و به احتمال زیاد خواهد شد (برای مطالعه بیشتر می توان به اصول پنجگانه سیاست خارجی هند معروف به «پانچاشیل» رجوع نمود).

آیا هند جایگزین چین خواهد شد؟

اکنون سوال اصلی اینجاست که آیا در صورت ادامه روند آغاز شده فعلی، هند به عنوان شریک اصلی تجاری غرب، جایگزین چین خواهد شد؟ پاسخ به این سوال البته بسیار پیچیده بوده و می بایست تمامی فاکتورهای دخیل در این امر را بررسی نمود. اما به طور کلی باید توجه داشت که زیرساخت های صنعتی موجود در هند و چین هنوز فاصله معناداری با یکدیگر دارند. امروزه چینی ها در بسیاری از بخش ها صاحب فناوری ابداع و تولید هستند که به عنوان مثال، می توان به ساخت نخستین کشتی غول پیکر تجاری توسط این کشور اشاره کرد که با سوخت متانول کار میکند. چنین سطحی از فناوری دستکم در شرایط فعلی در کشوری چون هند به چشم نمی خورد.

جایگزینی هند با چین توسط غرب دستکم در کوتاه مدت امکانپذیر نبوده و ایالات متحده حتی در اوج تنش تجاری و ژئوپولیتیکی با چین، همچنان نیازمند تامین کالاهای مصرفی خود از سوی شرکت های تولیدی این کشور است

موضوع دیگر، نیازهای کالایی بازار غرب است که باید دید هند تا چه میزان می تواند این نیازها را تامین نماید. آنچه مسلم است، چینی ها به واسطه چندین دهه حضور در بازارهای جهانی، به خوبی با ذائقه خریداران غربی آشنا بوده که همین امر منجر شده تا به عنوان مثال، این کشور بالاترین میزان فروش خودرو جهان در سال ۲۰۲۲ را به نام خود ثبت نماید. چینی ها طی این سال، ۲۳.۶ میلیون دستگاه خودرو سواری را به بازارهای جهانی عرضه کردند که در حقیقت، حدود ۴۲ درصد از بازار بین المللی خودرو سواری را به خود تخصیص دادند. اما چنین توانایی در هند مشاهده نمی شود. شرکت های بزرگ خودروساز هندی همچون ماهیندرا، ماروتی یا تاتا همچنان در جذب بازارهای بین المللی ناتوان بوده و آمار فروش جهانی آنها چنگی به دل نمیزند.

لذا، با توجه به مجموع این شرایط، باید گفت که جایگزینی هند با چین توسط غرب دستکم در کوتاه مدت امکانپذیر نبوده و ایالات متحده حتی در اوج تنش تجاری و ژئوپولیتیکی با چین، همچنان نیازمند تامین کالاهای مصرفی خود از سوی شرکت های تولیدی این کشور است. اما در میان مدت، باید منتظر ماند و دید که دولت هند تا چه میزان موفق به جذب سرمایه غرب خواهد شد.

باید به این نکته نیز توجه داشت که جامعه سیاسی هند بر خلاف چین، به هیچ وجه یکدست نبوده و میزان کشش این کشور به سمت غرب یا شرق در دولت های مختلف دستخوش تغییرات می شوند. بر اساس آخرین آمار منتشر شده از سوی کمیسیون انتخابات هند، این کشور در حال حاضر، ۸ حزب ملی، ۵۵ حزب ایالتی و البته ۲۵۹۷ حزب محلی دارد که برآیند قدرت آنها در جریان ائتلاف های میان حزبی در انتخابات مشخص خواهد شد. اساسا همین موضوع تکثر آراء در جامعه هند منجر به کاهش شدید قدرت خانواده نهرو – گاندی در عرصه سیاست داخلی این کشور شد که شاید ۴۰ سال پیش، کسی حتی تصور کاهش قدرت این خانواده طی دهه های آتی را نیز نداشت.