بازار؛ گروه بین الملل: چین از طریق بی طرفی در راه حل های مناقشه خلیج فارس به «سیاست بدون دشمن» پایبند بوده است؛ در حالی که از سال ۲۰۲۱، نه درگیری در یمن و نه اختلاف بر سر موضوع هسته ای ایران حل نشده است. چین به‌عنوان عضو دائمی شورای امنیت سازمان ملل متحد، در چارچوب سازمان ملل و نهادهای چندجانبه، فعالانه در امور امنیتی منطقه خلیج‌فارس شرکت کرده، اما با هیچ کشوری طرف نیست.
سردار قاسم سلیمانی، سرلشکر ایرانی و فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در تاریخ ۳ ژانویه ۲۰۲۰ وارد فرودگاه بین المللی بغداد شد و در آنجا مورد استقبال ابومهدی المهندس معاون الحشد الشعبی قرار گرفت. آنها هر دو به همراه پنج نفر دیگر در اثر شلیک موشک توسط پهپاد آمریکایی به کاروان آنها کشته و به شهادت رسیدند که این موضوع باعث بحران منطقه ای شد. یانگ جیچی، عضو دفتر سیاسی کمیته مرکزی حزب کمونیست چین و مدیر دفتر کمیته مرکزی امور خارجی، یک تماس تلفنی اضطراری با مایک پمپئو، وزیر امور خارجه ایالات متحده داشت و طی آن نگرانی های پکن را بیان کرد: چین همیشه طرفدار این بوده است که اختلافات باید از طریق گفتگو و مشورت حل شود و ما با استفاده از زور در روابط بین‌المللی مخالف هستیم. امید است که همه طرف‌های ذیربط، به‌ویژه طرف آمریکایی، خویشتن‌دار باشند و هر چه سریع‌تر به مسیر جستجوی راه‌حل از طریق گفت‌وگو بازگردند تا تنش‌های خلیج‌فارس کاهش یابد.
در طول بحران، چین لحن معتدل خود را حفظ کرد تا سیاست یکدست بودن خود را تقویت کند. در شش تا هفت ژانویه ۲۰۲۰، ژای جون، فرستاده ویژه دولت چین در امور خاورمیانه، در مجمع گفتگوی تهران شرکت کرد و موضع چین را مبنی بر شکستن صلح در مورد وضعیت خلیج فارس تشریح کرد. وی تاکید کرد که چین حل و فصل مسالمت آمیز مناقشات را ترجیح می دهد و تلاش کرد تا روابط مناسبی با آمریکا و ایران حفظ کند.
در آگوست ۲۰۲۰، شورای امنیت سازمان ملل متحد به پیش نویس قطعنامه ارائه شده از سوی آمریکا برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران رای داد. تنها ایالات متحده و جمهوری دومینیکن به آن رأی دادند، در حالی که چین و روسیه علیه آن رأی دادند. متحدان اروپایی آمریکا، از جمله انگلیس، فرانسه و آلمان نیز رای ممتنع دادند. بر همین اساس، پیش نویس قطعنامه به تصویب نرسید. «فشار حداکثری» آمریکا بر ایران نه تنها نتوانست حمایت کشورهای در حال توسعه را جلب کند، بلکه از متحدان اروپایی خود نیز کمکی دریافت نکرد.
چین با روسیه همراه شد و این قطعنامه را وتو کرد، اما از انتقاد شدید علیه ایالات متحده اجتناب نمود. در روند حل مناقشه در منطقه خلیج فارس، چین اعلام کرد که به نفع هیچ کشوری عمل نمی کند، اما دوست دارد نقش سازنده ای ایفا کند. در اکتبر ۲۰۲۰، «وانگ یی» وزیر امور خارجه چین در نشست وزیران شورای امنیت سازمان ملل متحد در مورد وضعیت منطقه خلیج فارس شرکت و سه پیشنهاد برای حل مشکلات امنیتی در منطقه خلیج فارس ارائه کرد: اول، ما باید به حاکمیت قانون پایبند باشیم و خلیج فارسی آرام بسازیم. دوم، کشورهای خلیج فارس باید به دوستی خوب همسایگی پایبند باشند و خلیجی امن بسازند. سوم، ما باید انصاف و عدالت را رعایت کنیم و خلیج فارسی با ثبات بسازیم. این سه اصل، شبیه پوشش استراتژیک، مبهم و متوازن هستند و هدف آن جلوگیری از توهین به کسی است.
بر همین اساس، به نظر می رسد ابتکار صلح چین بیشتر مورد استقبال ایران قرار گیرد، زیرا با طرح صلح هرمز که این کشور مطرح کرده بود، سازگار است. در عین حال، کشورهای عربی خلیج فارس را از خود بیگانه نکرد. برای جلوگیری از جنجال، چین از انتقاد از هر کسی که در امور داخلی دیگران دخالت می کند، خودداری کرد. در پایان آبان ماه ۱۳۹۹ محسن فخری‌زاده، دانشمند هسته‌ای ایران، بعدازظهر جمعه در حدود ۴۰ مایلی خارج از تهران در یک کمین کنار جاده‌ای به شهادت رسید. به گفته کریم سجادپور، یکی از اعضای ارشد بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی، «از دست دادن رهبری، دانش و حافظه نهادی این فرد بدون شک ضربه‌ای به جمهوری اسلامی است».
ابتکار امنیت جمعی چین در منطقه خلیج فارس، که در اصل مبهم است، با ریسک گریزی و اجتناب از توهین به طرفین مشخص می شود
بار دیگر ایران تقریباً در وضعیت جنگ با آمریکا و اسرائیل قرار گرفت. ایالات متحده ناو هواپیمابر رده نیمیتز را به منطقه خلیج فارس فرستاد. در مواجهه با تشدید وضعیت در خلیج فارس، رهبران چین و کشورهای مربوطه خلیج فارس از طریق مکالمات تلفنی مکرر به رایزنی و ارتباط برای کاهش تنش ادامه دادند. در شش دسامبر، ژای فرستاده ویژه در شانزدهمین کنفرانس گفتگوی منامه شرکت و در آنجا از همه کشورها درخواست کرد که به کشورهای منطقه در مبارزه با کووید ۱۹ کمک، از چندجانبه گرایی، برابری و عدالت بین المللی دفاع کرده و بدون هیچ گونه تغییری در ساخت امنیت منطقه ای ترویج کنند. وی در ادامه پیشنهاد ایجاد پلتفرم گفتگوی چندجانبه در منطقه خلیج فارس را مطرح کرد و ابراز امیدواری نمود که همه طرف‌ها بحران را از طریق مذاکره جمعی مدیریت و کنترل کنند تا اجماع جدیدی در حفظ صلح، ثبات و آرامش منطقه ایجاد شود.
ابتکار امنیت جمعی چین در منطقه خلیج فارس، که در اصل مبهم است، با ریسک گریزی و اجتناب از توهین به طرفین مشخص می شود. از آگوست ۲۰۲۰، توسعه منطقه ای، پویایی جدیدی در سیاست خاورمیانه ایجاد کرد، زیرا اسرائیل به طور متوالی با چهار کشور عربی از جمله امارات، بحرین، سودان و مراکش روابط دیپلماتیکی برقرار کرد. چین با احتیاط از نزدیکی اسرائیل و کشورهای حاشیه خلیج فارس استقبال کرد و در عین حال خواستار حل و فصل عادلانه مسئله فلسطین شد. در مورد یمن، چین از راه حل سیاسی برای بحران در چارچوب سازمان ملل متحد نقش غالب را مورد حمایت قرار داد.
از زمان آغاز بهار عربی، چین به روسیه پیوست و هفت پیش نویس قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد در مورد موضوع سوریه را وتو کرد، اما در مورد مسائل مربوط به امنیت خلیج فارس، چین یا به آنها رای یا رای ممتنع داد. در همین راستا، چین از انتقاد از طرف‌های مرتبط با اوضاع فرقه‌ای عراق، درگیری یمن و موضوع هسته‌ای ایران خودداری کرد.
دیپلماسی اقتصادی چین در قبال کشورهای حاشیه خلیج فارس در فرهنگ استراتژیک تجارت اول این کشور گنجانده شده است؛ یعنی قرار دادن توسعه اقتصادی در اولویت وظایف دولت و بیشتر بر اساس منافع تجاری است تا منافع امنیتی
منطق اقتصادی «سیاست بدون دشمن» پکن
دیپلماسی اقتصادی چین در قبال کشورهای حاشیه خلیج فارس در فرهنگ استراتژیک تجارت اول این کشور گنجانده شده است؛ یعنی قرار دادن توسعه اقتصادی در اولویت وظایف دولت و بیشتر بر اساس منافع تجاری است تا منافع امنیتی. در مواجهه با آشفتگی های جاری در خلیج فارس، جمهوری خلق چین موضعی عمل گرایانه اتخاذ کرده است: به دنبال حداکثر منافع اقتصادی و حداقل ماجراجویی/خطرات سیاسی است.
تحت تأثیر کووید-۱۹، کندی اقتصاد جهانی، نوسان قیمتی نفت و درگیری ها در منطقه خلیج فارس، رشد اقتصادی در خلیج فارس به شدت کاهش یافت. تولید ناخالص داخلی کشورهای خاورمیانه و آسیای مرکزی در سال ۲۰۲۰ در نتیجه همه گیری به میزان قابل توجهی کاهش یافت و اقتصادهای بزرگ جهان مانند ایالات متحده، اتحادیه اروپا، ژاپن و هند کاهش قابل توجهی در تجارت خود با خلیج فارس ثبت کردند. در مقابل، چین و کشورهای خلیج فارس علیرغم این فراز و نشیب ها روابط اقتصادی نزدیک خود را حفظ کرده اند؛ به طوری که حجم تجارت بین چین و امارات و یمن از ژانویه تا سپتامبر ۲۰۲۰ در مقایسه با سال ۲۰۱۹ رشد داشته است.
اگرچه کشورهای حاشیه خلیج فارس بخش کوچکی از کل تجارت خارجی چین را تشکیل می دادند، اما پکن، شریک تجاری اصلی کشورهای خلیج فارس و بزرگترین شریک تجاری عربستان سعودی، ایران، عراق و امارات بوده است
این موضوع بدان دلیل است که چین به طور موثر کووید-۱۹ را کنترل کرد و اقتصاد خود را از سر گرفت و از این رو تجارت با خلیج فارس را افزایش داد. اگرچه کشورهای حاشیه خلیج فارس بخش کوچکی از کل تجارت خارجی چین را تشکیل می دادند، اما پکن، شریک تجاری اصلی کشورهای خلیج فارس و بزرگترین شریک تجاری عربستان سعودی، ایران، عراق و امارات بوده است. حجم تجارت دوجانبه بین چین و ایران به دلیل کووید-۱۹، کاهش قیمت نفت و رقابت‌های ژئوپلیتیکی به میزان قابل توجهی کاهش یافته است. در سال ۲۰۲۰، دولت ترامپ شدیدترین تحریم‌ها را علیه ایران اعمال کرد که صادرات انرژی، امور مالی و زیرساخت‌ها را هدف قرار داد، در حالی که تحریم‌هایی را علیه شرکت‌های خارجی که از طریق حوزه قضایی بلندمدت با ایران تجارت می‌کردند، اعمال کرد. تعداد زیادی از شرکت‌ها از چین، روسیه، ویتنام، اروپا و ترکیه تحت تأثیر قرار گرفتند که منجر به کاهش حجم تجارت بین چین و ایران شد. با وجود این، چین همچنان بزرگترین شریک تجاری ایران است.
در پنجمین جلسه عمومی نوزدهمین کمیته مرکزی حزب کمونیست چین که در اکتبر ۲۰۲۰ برگزار شد، دولت چین یک استراتژی «چرخه دوگانه» را راه‌اندازی کرد که بر اساس آن جریانهای داخلی و بین‌المللی متقابلاً یکدیگر را تبلیغ می‌کنند و جریان داخلی به عنوان عنصر اصلی در نظر گرفته شد. بر خلاف یک کمربند_یک جاده که اولویت را به همکاری های بین المللی می داد، چرخه دوگانه بر توسعه بازار داخلی چین متمرکز و پاسخی بود به تلاش‌ها برای جدا کردن اقتصاد ایالات متحده از چین.
در مرحله جدید توسعه تاریخی، چین و کشورهای خلیج فارس در استراتژی‌های توسعه میان‌مدت و بلندمدت خود، مانند برنامه پنج ساله توسعه اقتصادی ایران، پیوند تنگاتنگی دارند. ابتکارات ۲۰۳۰ عربستان سعودی، امارات، قطر و بحرین؛ چشم انداز ۲۰۴۰ عمان؛ چشم انداز ۲۰۳۵ جدید و استراتژی انرژی ۲۰۵۰ امارات از آن جمله است.
کشورهای خلیج فارس در کریدور دایره اقتصادی آسیای شرقی و حوزه اقتصادی اروپا قرار دارند، بنابراین قطب نفت و گاز جهان هستند و می توانند نقش پل و پیوند را ایفا کنند. در چارچوب طرح کمربند_جاده، کشورهای خلیج‌فارس شرکای طبیعی، اقتصادی و تجاری چین هستند و چین می‌خواهد نشان دهد که دوست همه و دشمن هیچ‌کس نیست. کویت، عمان، قطر، عربستان سعودی، امارات، ایران و بحرین به بانک زیر ساخت سرمایه گذاری آسیا پیوستند، در حالی که این کشورها شرکای مهمی در ایجاد مشارکت کمربند_جاده هستند. در همین راستا، وزیر حمل و نقل عراق، تاکید کرده که عراق می خواهد روند پیوستن به بانک زیر ساخت سرمایه گذاری آسیا با توسعه اقتصادی چین را تسریع بخشد.
در سال ۲۰۲۰، شرکت هایی از ایران، امارات، عربستان سعودی و سایر کشورهای حوزه خلیج فارس به طور فعال در سومین نمایشگاه بین المللی واردات چین (شانگهای) و نمایشگاه کانتون ۲۰۲۰ شرکت کردند؛ در حالی که کشورهای شورای همکاری خلیج فارس نیز شرکای فناوری پیشرفته چین هستند. از زمان شیوع کووید_۱۹، رقابت استراتژیک چین و آمریکا تشدید شده است، اما کشورهای خلیج فارس و چین بر مخالفت‌های ایالات متحده غلبه کرده و همکاری‌های فناوری پیشرفته را انجام داده‌اند.
با توسعه سریع سیستم پرداخت موبایلی و اقتصاد دیجیتال در خلیج فارس، همکاری با فناوری پیشرفته به مرز جدیدی تبدیل شده است. هواوی برنده ۱۲ قرارداد تجاری ۵G در خلیج فارس و سایر بخش‌های خاورمیانه، دومین بازار بزرگ جهان پس از اروپا است. به عنوان مثال، هواوی و اتصالات، بزرگترین اپراتور مخابراتی در امارات، به طور مشترک شبکه ۵G را مستقر و ۶۰۰ سایت ۵G را برای پوشش بیشتر مناطق ایجاد کرده اند. در آوریل ۲۰۲۰، هواوی و وزارت فناوری و ارتباطات عمان یادداشت تفاهمی امضا کردند که بر اساس آن دو طرف توافق کردند همکاری در زمینه هوش مصنوعی، ابر الکترونی و ۵G و سایر زمینه‌ها را تسریع بخشند.
همکاری های اقتصادی و تجاری بین چین و خلیج فارس از سرمایه گذاری سنتی انرژی و زیرساخت به حوزه زیرساخت های جدید، یعنی استفاده از فناوری شبکه و پلتفرم دیجیتال برای ایجاد اقتصاد هوشمند و شهرهای انرژی جدید، جذب دستاوردهای علمی و فناوری جدید در حال گسترش است
همچنین، شرکت‌های مالی چین پروتکل‌های همکاری را با مرکز مالی بین‌المللی ابوظبی در آزمایشگاه دیجیتال ADGM در سال ۲۰۲۰ امضا کردند تا به طور مشترک خدمات مالی و فنی را توسعه دهند و رقابت مالی امارات را با ایجاد یک کمربند و جاده دیجیتال تقویت کنند. علاوه بر آن، نمایشگاه دیجیتال اقتصادی و تجاری چین و امارات هم در ژوئیه ۲۰۲۰ برگزار شد. با تکیه بر پلتفرم نمایشگاه مجازی شورای چین برای ارتقای تجارت بین المللی، این نمایشگاه آنلاین شهرهای هوشمند، محصولات پزشکی، مد نساجی، نوآوری فرهنگی، کشاورزی جدید و مواد غذایی را پوشش داد در حالی که بیش از ۱۰۰۰ شرکت چینی و عربی در این نمایشگاه شرکت کردند.
همکاری های اقتصادی و تجاری بین چین و خلیج فارس از سرمایه گذاری سنتی انرژی و زیرساخت به حوزه زیرساخت های جدید، یعنی استفاده از فناوری شبکه و پلتفرم دیجیتال برای ایجاد اقتصاد هوشمند و شهرهای انرژی جدید، جذب دستاوردهای علمی و فناوری جدید در حال گسترش است؛ به طوری که این انقلاب شامل دیجیتالی شدن، هوش مصنوعی و شبکه است.
بر همین اساس، از طریق فعالیت های تجاری، چین می تواند به دنبال زمینه های مشترک باشد و در عین حال اختلافات با کشورهای خلیج فارس را کنار بگذارد.
نظر شما