اجتناب از رویارویی چین و آمریکا در خلیج فارس؛ همگرایی پکن-تهران مایه نگرانی واشنگتن

بازار؛ گروه بین الملل: در سال‌های اخیر، رقابت استراتژیک چین و آمریکا از یک جنگ تجاری به یک جنگ فناوری تبدیل شده است و شرکت‌های چینی مانند زد تی ای، هوآوی و تیک تاک را ممنوع کرده است. در عین حال، واشنگتن به طور فزاینده ای از سیاست پکن در قبال هنگ کنگ، سین کیانگ، تایوان و دریای چین جنوبی انتقاد می کند.

در ژوئیه ۲۰۲۰، دولت ترامپ به طور ناگهانی از چین به بهانه دلایل امنیتی خواست که کنسولگری خود در هیوستون را ببندد و چین در تلافی به آمریکا دستور بستن کنسولگری خود در چنگدو را داد. بر همین اساس، راه اندازی یک جنگ سرد جدید، این بار بین چین و ایالات متحده، مشاهده شد. از طرفی، نگرانی‌های موجهی در میان دانشگاهیان و سیاست‌گذاران وجود دارد که پکن و واشنگتن در «تله توسیدید» فرو رفته اند که رقابت استراتژیک دوجانبه آنها تأثیری سرریزی در خلیج‌فارس خواهد داشت؛ به ویژه، ایالات متحده تلاش کرده است تا همکاری اقتصادی متحدانش با چین را تضعیف کرده و رشد اقتصادی چین در منطقه را کمرنگ نماید.

مایک پمپئو وزیر امور خارجه آمریکا در جریان سفر خود به اسرائیل به همتایان اسرائیلی خود هشدار داد که همکاری آنها با چین روابط استراتژیک آنها با آمریکا را به خطر می اندازد. تا حدی به دلیل فشار ایالات متحده، یک شرکت چینی نتوانست در مناقصه بزرگترین کارخانه آب شیرین کن جهان در اسرائیل برنده شود. علاوه بر این، شرکت چینی هوآوی ممکن است از مشارکت در شبکه زیرساخت ۵G اسرائیل منع شود، همانطور که قبلاً در انگلیس این موضوع رخ داد. سرمایه گذاری های قابل توجه چین در خلیج فارس، به ویژه در بنادر دریایی، مخابرات، نیروگاه های هسته ای غیرنظامی، فضای بیرونی و پزشکی ممکن است مختل شود و چشم انداز همکاری چین و خلیج فارس نیز نامشخص است. چین و ایالات متحده دیدگاه‌های متفاوتی درباره امنیت خلیج فارس دارند.

در همین راستا، سه فرض کلی وجود دارد که این واگرایی را از دیدگاه چینی توضیح می دهد. اول اینکه ایالات متحده طرف هایی را در مناقشات خلیج فارس انتخاب می کند و منطقه را به دو منطقه تقسیم می کند: یکی صلح و رفاه و دیگری منطقه درگیری و هرج و مرج. واشنگتن تلاش کرده است تا با متحدانش ائتلافی ایجاد کند و «ناتوی عربی» متشکل از کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، اردن و مصر (منطقه صلح) را ترویج نماید. در مقابل، چین بر اصول عدم تعهد و عدم مداخله تاکید می کند و به دنبال مشارکت مناسب با تقریباً همه طرف های ذینفع، از جمله آنهایی که با یکدیگر در تضاد هستند، و از جمله متحدان ایالات متحده در خلیج فارس و همچنین ایران، عراق و یمن است که گروه اخیر به عنوان بخشی از هلال شیعی که آمریکا را تهدید می کند، تلقی می شود.

چین تاکید کرده که عقب نشینی ایالات متحده از برجام موجب یک رقابت بالقوه غیرنظامی برای قدرت هسته ای و بدتر از آن، گسترش طولانی مدت هسته ای در خلیج فارس شده است

دوم، چین می داند که ایالات متحده به یکجانبه گرایی در دولت ترامپ و اتحاد دموکراتیک در دولت بایدن پایبند است؛ در حالی که چین به دنبال چندجانبه گرایی است و تاکید می کند که برجام و سایر مکانیزم های سازمان ملل برای قطعنامه های منطقه باید دنبال شود. همچنین، چین تاکید کرده که عقب نشینی ایالات متحده از برجام موجب یک رقابت بالقوه غیرنظامی برای قدرت هسته ای و بدتر از آن، گسترش طولانی مدت هسته ای در خلیج فارس شده است. در آگوست ۲۰۲۰، شورای امنیت سازمان ملل متحد با اکثریت قاطع قطعنامه آمریکا برای تمدید نامحدود تحریم تسلیحاتی علیه ایران رای منفی داد. چین به همراه روسیه پیش نویس پیشنهادی آمریکا را وتو کرد و از دولت ترامپ به دلیل خروج یکجانبه از برجام انتقاد نمود.

سوم، ایالات متحده مسائل اقتصادی و تجاری را با سیاست ترکیب می کند، در حالی که چین با سیاسی شدن اقتصاد و تجارت مخالف است و هدف آن جداسازی مسائل اقتصادی و تجاری از مسائل سیاسی است. چین از تصمیم آمریکا برای اعمال تحریم‌ها علیه شرکت‌های چینی که تجارت عادی با ایران دارند، ناراضی است. شرکت چینی هوآوی توسط ایالات متحده متهم شد که رابطه خود را با شرکتی که «تلاش کرده بود تجهیزات کامپیوتری ممنوعه آمریکا را به ایران بفروشد» سرپوش گذاشته است. در دسامبر ۲۰۱۸، منگ وانژو، معاون رئیس هیئت مدیره و مدیر مالی هواوی در ونکوور برای استرداد تحت فشار ایالات متحده دستگیر شد. بر همین اساس، این موضوع یک اختلاف شدید بین چین و آمریکا و کانادا در رابطه با تجارت شرکت های چینی با ایران است.

از زمانی که چین طرح یک کمربند_یک جاده را در سال ۲۰۱۳ مطرح کرد، و به ویژه از زمانی که چین به بزرگترین شریک تجاری ایران، دومین شریک تجاری اتحادیه عرب و سومین شریک تجاری اسرائیل و ترکیه تبدیل شد، اصطکاک چین و آمریکا در حال افزایش است

در دهه گذشته، هیچ درگیری قابل توجهی بین چین و ایالات متحده رخ نداده است و آنها به صورت کاملا مسالمت آمیز در خلیج فارس همزیستی داشته اند. با این حال، از زمانی که چین طرح یک کمربند_یک جاده را در سال ۲۰۱۳ مطرح کرد، و به ویژه از زمانی که چین به بزرگترین شریک تجاری ایران، دومین شریک تجاری اتحادیه عرب و سومین شریک تجاری اسرائیل و ترکیه تبدیل شد، اصطکاک چین و آمریکا به دلیل رقابت استراتژیک آنها در مناطق آسیا و اقیانوسیه در حال افزایش است.

با بدتر شدن روابط چین و آمریکا از زمان ریاست جمهوری دونالد ترامپ، همزیستی مسالمت آمیز این دو غول شروع به فروپاشی کرده است

ایالات متحده، خلیج فارس را به عنوان یک میدان جنگ می داند، در حالی که چین به خلیج فارس به عنوان یک بازار نگاه می کند. واشنگتن نیروهای ضد آمریکایی در خلیج فارس را به‌عنوان اغتشاشگر و هدف «حکومت» معرفی می‌کند. اما چین همه کشورها و طرفها را به عنوان شرکای سیاسی و اقتصادی واقعی یا بالقوه در نظر می گیرد. با بدتر شدن روابط چین و آمریکا از زمان ریاست جمهوری دونالد ترامپ، همزیستی مسالمت آمیز این دو غول شروع به فروپاشی کرده است. از طرفی، ایالات متحده دستاوردهای فناوری چین در خلیج فارس را به عنوان یک تهدید امنیتی به جای یک تهدید اقتصادی می بیند.

ساخت زیرساخت های ۵G توسط چین در اسرائیل، عربستان سعودی، امارات، قطر، کویت و مصر به عنوان تهدیدی برای دکترین مونرو ایالات متحده در حوزه فناوری نیز تلقی می شود

تعامل اقتصادی فزاینده چین در خلیج فارس ناگزیر باعث نگرانی آمریکا شده است، زیرا ایالات متحده فعالیت اقتصادی چین را به ویژه در حوزه فناوری پیشرفته به عنوان یک تهدید امنیتی تفسیر می کند. پروژه های ساخت و بهره برداری بندر دریایی چین در بندر حیفا، بندر دوراله جیبوتی و بندر خلیفه امارات که به «رشته مروارید» معروف است، به عنوان تهدیدی برای حضور نظامی آمریکا در منطقه به ویژه تلقی می شود. ساخت زیرساخت های ۵G توسط چین در اسرائیل، عربستان سعودی، امارات، قطر، کویت و مصر به عنوان تهدیدی برای دکترین مونرو ایالات متحده در حوزه فناوری نیز تلقی می شود.

دیوید شنکر، دستیار سابق وزیر امور خارجه آمریکا در امور خاور نزدیک، هشدار داد که هواوی با امارات، عربستان سعودی و بحرین قراردادهایی امضا کرده است. مشارکت آن در زیرساخت های ۵G در خلیج فارس، ارتباط نیروهای آمریکایی و خلیج فارس را دشوار می کند. همچنین، همکاری غیرنظامی انرژی هسته‌ای یکی دیگر از زمینه‌های بالقوه ایالات متحده برای عقب راندن از شرکت‌های چینی است. در جریان مجمع همکاری چین و کشورهای عربی در سال ۲۰۱۴، شی جین پینگ چارچوب همکاری ۱+۲+۳ با کشورهای عربی را مطرح کرد. در این چارچوب، نیروگاه های هسته ای غیر نظامی به عنوان یکی از سه مرز جدید شناسایی شدند.

در سال‌های اخیر، کره جنوبی همکاری‌های هسته‌ای غیرنظامی خود با امارات را تشدید کرده است، در حالی که روسیه روابط هسته‌ای غیرنظامی نزدیکی با مصر، ترکیه و ایران دارد. چین مشتاق همکاری با عربستان سعودی، مصر، اردن، الجزایر و ایران است، اما آمریکا نسبت به همکاری هسته‌ای غیرنظامی چین با دوستان و دشمنان آمریکا محتاط است. شرکت‌های هسته‌ای غیرنظامی چینی پروژه‌هایی را در پاکستان و انگلیس به دست آورده‌اند، اما هنوز در خاورمیانه خیر.

از نظر همکاری در فضا، سیستم ماهواره‌ای ناوبری بیدو چین انحصار جی پی اس آمریکا در خلیج فارس را شکسته و پکن پایه‌ای برای همکاری با عربستان سعودی، امارات، مصر و تونس و غیره ایجاد کرده است که این موضوع واشنگتن را نگران می‌کند. مرکز BDS/GNSS کشورهای عربی چین به عنوان اولین مرکز خارج از کشور برای سیستم ماهواره‌ای بومی بیدو چین که در سال ۲۰۱۸ به طور رسمی در تونس افتتاح شد، یکی دیگر از نقاط اصطکاک با ایالات متحده است.

در حالی که تنش‌های طولانی‌مدت آمریکا و چین در حال به جوش آمدن است، توافق دوجانبه ۲۵ ساله در حال مذاکره بین پکن و تهران زنگ خطر را در واشنگتن به صدا درآورده است

سرمایه‌گذاری استراتژیک ۲۵ ساله چین در همکاری انرژی با تهران، ممکن است تأثیر تحریم‌های آمریکا و فشار حداکثری بر ایران را به حداقل برساند. در حالی که تنش‌های طولانی‌مدت آمریکا و چین به جوش می‌آید، توافق دوجانبه ۲۵ ساله در حال مذاکره بین پکن و تهران زنگ خطر را در واشنگتن به صدا درآورده است. با این حال، هنوز برای پیش‌بینی اجرای کامل توافق راهبردی چین و ایران زود است و به نظر می‌رسد اجلاس سران چین و اعراب که در سال ۲۰۲۲ برگزار می‌شود، تعادلی مجدد در مقابل توافق راهبردی چین و ایران باشد.

با این حال، تبعیت چین از «سیاست بدون دشمن»، همراه با الگوی همکاری بین‌المللی مبتنی بر تجارت در خلیج فارس، با موفقیت از جنگ سرد با ایالات متحده جلوگیری کرده است. در درجه اول، پکن تاکید می کند که چین و ایالات متحده دارای سیستم های سیاسی متفاوتی هستند، اما هیچ رقابت ایدئولوژیکی در خلیج فارس وجود ندارد. در واقع، هم ایالات متحده و هم چین به دنبال سیاست‌های عمل‌گرایانه و تمرکز بر منافع عملی مربوطه خود هستند.

صدور کمونیسم یا سوسیالیسم در دستور کار سیاست خارجی چین نیست. ایالات متحده سیستم اتحاد خاورمیانه را در خلیج فارس حفظ کرده است، در حالی که چین یک دیپلماسی مشارکتی سطح پایین را اجرا می کند، که پکن تاکید می کند هیچ طرفی از جمله ایالات متحده را هدف قرار نمی دهد. بنابراین، چین به حوزه نفوذ ایالات متحده تجاوز نمی کند. در درجه دوم، پکن نشان داده که بر خلاف جنگ سرد آمریکا و شوروی که منجر به دو بلوک اقتصادی موازی و مجزا شد، امروز هم چین و هم ایالات متحده به یک بازار جهانی یکپارچه تعلق دارند و خلیج‌فارس بخشی از نظام جهانی است.

رقابت استراتژیک چین و آمریکا بیشتر در منطقه آسیا و اقیانوسیه است

رقابت استراتژیک چین و آمریکا بیشتر در منطقه آسیا و اقیانوسیه است. خلیج فارس ثانویه باقی می ماند و هر دو طرف ممکن است مستعد سازش باشند. بنابراین، در چارچوب یک کمربند_یک جاده، چین توانایی یا تمایلی برای ایجاد یک بلوک اقتصادی دیگر فراتر از نهادهای بین‌المللی تحت رهبری ایالات متحده ندارد. مقامات چینی به طور مداوم کمربند_جاده و بانک زیرساخت آسیایی را به‌عنوان مؤسسه‌های تکمیلی نهادهای اقتصادی بین‌المللی کنونی توصیف می‌کنند تا جایگزینی برای آنها. همانطور که شی جین پینگ گفت، چین به دنبال نیابت، هیچ حوزه نفوذ و پر کردن خلاء قدرت نیست.

سوم، متفاوت از برابری نظامی نسبتاً متقارن ایالات متحده و شوروی، چین در سطح پایینی قرار دارد و تاکید می کند که نفوذ چین و ایالات متحده در خلیج فارس نامتقارن است. این کشور به عنوان یک کشور در حال توسعه، هم از نظر قدرت سخت و هم از نظر قدرت نرم بسیار ضعیف تر است. پکن یک سیگنال قوی ارسال کرده است که نفوذ کلی چین از آمریکا در خلیج فارس کمتر است و برتری ژئوپلیتیکی و نظامی ایالات متحده در آینده قابل پیش بینی به چالش کشیده نخواهد شد. بر اساس گزارش موسسه تحقیقات صلح بین المللی استکهلم، فروش تسلیحات چین به خلیج فارس در مقایسه با فروش قابل توجه تسلیحات آمریکا به کشورهای خلیج فارس در سال های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۶ در رتبه پانزدهم قرار گرفت. با این حال، رشد سریعی در فروش پهپاد چین و همکاری مشترک وجود دارد که باعث ایجاد مشکلاتی در روابط ایالات متحده و امارات متحده عربی و فروش F-۳۵ شده است.

برای اکثر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، نگاه به غرب برای امنیت و نگاه به شرق برای منافع اقتصادی سازگار است

چهارم، چین تاکید می کند که شرکای امنیتی ایالات متحده در خلیج فارس، یعنی کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، به طور همزمان شرکای سیاسی و اقتصادی چین هستند. این کشورها ترجیح می دهند مجموعه ای متعادل از روابط قدرت های بزرگ را حفظ کنند. آنها می توانند در همکاری امنیتی به ایالات متحده تکیه کنند و در عین حال همکاری تجاری و انرژی مهمی با چین (و همچنین هند، ژاپن و کره جنوبی) برای عرضه و تقاضای انرژی حفظ کنند. این استراتژی تنوع به این معنی است که این شرکا می توانند روابط مناسبی با چین و ایالات متحده داشته باشند و به جای اینکه شرط بندی های خود را بین چین و ایالات متحده پوشش دهند، تعادل ژئوپلیتیکی و ژئواقتصادی بین غرب و شرق را حفظ کنند.

ایالات متحده در مورد اهداف بلندمدت پکن مشکوک است و به ویژه نگران همکاری استراتژیک چین و ایران است

برای اکثر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، نگاه به غرب برای امنیت و نگاه به شرق برای منافع اقتصادی سازگار است. پکن تاکید کرده است که تعامل اقتصادی این کشور در خلیج فارس با تعامل امنیتی آمریکا در خلیج فارس سازگار است. با این حال، ایالات متحده در مورد اهداف بلندمدت پکن مشکوک است و به ویژه نگران همکاری استراتژیک چین و ایران است.