ونوس بهنود؛ بازار: نه چهره روستا و نه حال و هوای شهری حاکم است. نه از آسفالت کوچه خبری است و نه خانه‌ها قواره‌ای دارند. با دیدن یک غریبه هرکسی به کوچه سرکی می‌کشد. عدالت آباد است. در حاشیه شهر اردبیل. نه از آبادی خبری است و نه عدالتی در بهره‌مندی از امکانات دیده می‌شود.
سکونتگاه‌های غیررسمی در اردبیل از زمانی آغاز به شکل‌گیری کرد که روستاییان و ساکنان شهرهای کوچک اشتغال و معیشت خود را در تهدید دیدند. این مقدمه هجوم غیر شهری‌ها به حاشیه شهرها بود. در میان ساکنان سکونتگاه‌ها افرادی نیز به دلیل فقر اقتصادی از مناطق دیگری شهری به سکونتگاه‌ها رانده‌شده‌اند اما واقعیت تلخ این بود که نه زمین تصرف‌شده در محدوده شهر و خدمات شهری بود و نه قرار بود امکاناتی به سکونتگاه‌ها اختصاص یابد.
فقر مضاعف در سکونتگاه‌ها
از بافت ۶ هزار و ۵۰۰ هکتاری شهر اردبیل، ۵۰۰ هکتار به‌عنوان سکونتگاه غیررسمی شناخته می‌شود.
طی سال‌های اخیر هرگونه مقاومت برای رشد بی‌رویه ساخت‌وسازها در این مناطق بی‌نتیجه مانده و به تعبیر شهردار اردبیل، ۱۰ درصد از محدوده شهر اردبیل را بافت غیررسمی تشکیل می‌دهد.
حمید لطف‌اللهیان اظهار کرد: در کل شهر اردبیل یک هزار و ۳۰۰ هکتار بافت فرسوده و ۵۰۰ هکتار سکونتگاه غیررسمی داریم و این میزان ۱۰ درصد از محدوده شهر را شامل می‌شود.
این محدوده درواقع محدوده ساخت‌وسازهای شهری است و سکونتگاه غیررسمی به این معنی است که نهادهای خدمات رسان مسئولیتی برای برق‌رسانی، آب‌رسانی، اجرای فضای سبز، احداث مدرسه و درمانگاه و هر زیرساخت تفریحی و رفاهی دیگری ندارند.
یکی از ساکنان محله عدالت آباد می‌گوید: نه برق‌رسانی درست‌وحسابی داریم نه آب‌رسانی.
حسینی تأکید کرد: بچه‌ها جای بازی و مدرسه ندارند و وقتی به مسئولان می‌گوییم، پاسخشان این است که شما غیرقانونی ساخت‌وساز کرده‌اید.
پیرزنی که کنار در خانه نشسته و به بازی دو کودک خاک‌آلود نگاه می‌کند، در غربت شهر در انتظار امکانات اولیه است اما در حقیقت طی یک دهه اخیر سکونتگاه‌ها به یکی از مشکلات ناخواسته و تحمیلی مسئولان تبدیل‌شده است. سوء برنامه‌ریزی‌ها منجر به بروز مشکل شده و از ابتدا باید از مهاجرت و ساخت‌وسازها ممانعت می‌شد.
طرح تفصیلی در ساخت‌وسازها جایگاهی ندارد
قانون‌گذار به‌منظور ممانعت از بروز مشکل، لزوم مشخص کردن محدوده شهر را تأکید کرده است.
درواقع طرح تفصیلی و جامع شهری علاوه بر مشخص کردن محدوده شهری، الگو و چراغ راهنمای ساخت‌وسازها محسوب می‌شود.
اما تا چه حد به طرح تفصیلی توجه می‌شود؟ زمانی که روستایی به شهر مهاجرت کرده و به دنبال بهبود معیشت و اشتغال خود است، می‌تواند به‌سادگی در غفلت نظارت‌ها محدوده شهر را مخدوش کرده و ساخت‌وساز کند. در ادامه توقع فرد ساکن شده در حاشیه شهر ارائه خدمات است و خود را محق به دریافت خدمات می‌داند.
از سویی شهر در تأمین نیازهای خود نیز با مشکل و کمبود مواجه است و قادر به تأمین نیازمندی‌های سکونتگاه‌های غیررسمی نیست و چنانکه از نامش پیداست این مناطق را حتی به رسمیت نمی‌شناسد.
اما چاره چیست؟
از نیم دهه قبل شهردار اردبیل موضوع ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی را مورد تأکید قرار داده است.
لطف‌اللهیان به‌اصطلاح کمربند سبز اشاره‌کرده و گفته است که از طریق اجرای آن از ساخت‌وسازهای غیرمجاز نیز ممانعت خواهد شد.
از سویی شورای حفظ حقوق بیت‌المال در اراضی ملی و منابع طبیعی طی سال‌های اخیر با برخورد قهری با پرونده‌های متعدد تخلف ساخت‌وساز برخورد کرده است. تا جایی که در مقطعی قصور شهرداری اردبیل در ثبت و ضبط سیستماتیک پرونده‌های ساخت‌وسازهای غیرمجاز را عاملی برای طولانی شدن روند رسیدگی به پرونده‌ها عنوان کرده است.
اما واقعیت این است که نه‌تنها موضوع ساخت‌وسازها حل‌وفصل نشده، بلکه آسیب‌های فرهنگی و اجتماعی در حاشیه شهرها به‌صورت کانونی در حال رشد بوده و حتی مابقی مناطق شهری را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
یکدستی فرهنگی و اجتماعی در شهر دیده نمی‌شود
رئیس‌کل دادگستری استان اردبیل که بعد از انعکاس مشکلات عدیده و ریشه‌دار، ورود به هنگام به پرونده‌های متعدد داشته است، در پی بررسی مشکلات حاشیه شهر می‌گوید: مدیران مربوطه در ابتدای شکل‌گیری سکونتگاه‌های غیررسمی دقت بیشتری به خرج می‌دادند.
ناصر عتباتی تصریح کرد: شرایط زندگی در این مناطق، با توجه به بحث امکانات مختلفی ازجمله آب آشامیدنی، بهداشت، خدمات شهری، وضعیت معابر و سایر زیرساخت‌ها سخت و دشوار است.
وی با تأکید به اینکه وضعیت معیشت در سکونتگاه‌ها زیبنده مردم ما نیست، اظهار کرد: لازم است وضعیت ارائه خدمات در این مناطق تعیین تکلیف شود و اگر قرار است خدماتی ارائه شود نباید مبنایی برای ادامه تغییر کاربری و تصرفات غیرمجاز باشد.
شکل‌های جدید مهاجرت و تداوم رشد سکونتگاه‌ها
در خواب خوش نهادهای خدماتی که زیر فشار مطالبات درنهایت می‌گویند، سکونتگاه غیررسمی است و به ما ارتباطی ندارد، تداوم رشد این مناطق به نگرانی جدی تبدیل‌شده است.
طی دهه‌های اخیر چند شکل از مهاجرت در اردبیل الگوهای زیستی را به‌هم‌ریخته و این در حالی است که به نظر می‌رسد حتی نسبت به بررسی این چالش هم مطالعه جامعی صورت نگرفته است.
مهاجرت گسترده نخبگان و خانواده‌ها از شهر، مهاجرت بخشی از مردم از شهر به حاشیه شهر، مهاجرت از شهرهای کوچک به مرکز استان، مهاجرت از روستاها به حاشیه شهرها و مهاجرت روستاییان به شهرهای کوچک غیرقابل کتمان است.
تداوم این وضعیت چنان چه در اظهارات رئیس‌کل دادگستری استان دیده می‌شود می‌تواند تبعات و آسیب‌های جدی دیگر ازجمله تصرف غیرمجاز را به دنبال داشته باشد.
همچنین تغییر اراضی کشاورزی در سکونتگاه‌های غیررسمی موجب شده تا افرادی که برای غم نان به این مناطق پناه برده‌اند خود اراضی کشاورزی را نابود کرده و وضعیت تولیدات کشاورزی و غذایی را مختل کنند.
تلخ‌ترین بخش ماجرا، آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی است. مطابق اعلام شورای مبارزه با مواد مخدر استان، حاشیه شهرها قطب جرائمی مانند فروش، توزیع و مصرف مواد مخدر است. چنین آسیبی، آسیب‌های دیگری ازجمله فروپاشی خانواده‌ها، فحشا، خشونت، طلاق و سرقت را نیز به دنبال دارد.
لازم است مسئولان برنامه‌ریز استان بدون فرصت سوزی فکری عاجل به حال سکونتگاه‌ها کرده و به تعبیر عتباتی نسبت به تعیین تکلیف خدمات اقدام کنند.
نظر شما