لزوم بازتعریف دیپلماسی انرژی ایران

فاطمه محمدی پور؛ بازار: سایت تحلیلی نشنال اینترست اخیرا مقاله ای با قلم «امید شکری کله سر»، تحلیلگر حوزه امنیت انرژی و پژوهشگر دانشگاه «جورج میسون» با عنوان «آینده صادرات گاز طبیعی ایران به ترکیه» منتشر نموده است. ترجمه متن کامل مقاله در ادامه آمده است.

تنوع در منابع انرژی اصل اساسی سیاست انرژی ترکیه بوده است، به همین دلیل این کشور در سالهای اخیر چندین پروژه مهم انتقال گاز طبیعی را اجرا نموده که برای آینده نزدیک برنامه ریزی های بیشتری نیز در حال انجام است. ترکیه می خواهد به مرکز انرژی منطقه ای در میان مدت تبدیل شود که این مهم نیاز به احداث زیرساختهای انرژی و تکمیل طرح آزادسازی کامل بازار گاز کشور دارد.

باید گفت ترکیه در حال انجام اقدامات برای آزادسازی بازار انرژی از سال ۲۰۰۱ است – زمانی که قانون تسهیل ورود بخش خصوصی به بازار و مشارکت در صادرات و واردات که منجر به ایجاد بازار آزاد و رقابتی می شود، تصویب شد. در سال ۱۹۹۶ ، ترکیه توافقی برای واردات گاز از ایران امضا کرد که طبق این قرارداد ایران متعهد به صادرات ده میلیارد متر مکعب در سال شد. بر اساس داده های که EMRA  ارائه اده است در سال ۱۹۹۹ ، ترکیه ۱۲.۳۸۲ bcm لیتر گاز طبیعی مصرف کرد. این در حالی است که در اواخر سال ۲۰۱۹ ترکیه ۲.۸۱ bcm گاز طبیعی از طریق خط لوله وارد نموده  که ۱.۸۷ bcm آن به عنوان LNG در نوامبر ۲۰۱۹ خریداری شد.

باید گفت ترکیه به طور مداوم در مورد صادرات گاز ایران با مشکلاتی روبرو بوده است. از همه مهمتر اینکه قیمت و کیفیت گاز وارداتی ایران هیچگاه برای ترکیه مطلوب نبوده است. در مقایسه با گاز روسیه و آذربایجان ، منابع ایرانی به طور مداوم بسیار گران تر بودند و لازم به ذکر است که ترکیه از طریق خطوط لوله از روسیه ، جمهوری آذربایجان و ایران گاز وارد می کند. در سال ۲۰۱۸ ، آنکارا ۲۳.۶ bcm گاز از روسیه ، ۷.۹ bcm از ایران و ۷.۵ bcm از جمهوری آذربایجان وارد کرده است. ۲۲.۵ درصد گاز وارداتی از ایران به شکل گاز طبیعی مایع بود.

بنابراین آنکارا بارها از تهران در دادگاه بین المللی داوری به دلیل سیاست های نامطلوب قیمت گذاری شکایت کرد. توافقنامه گاز طبیعی ایران و ترکیه در سال ۲۰۲۶ منقضی شده و مذاکرات بین دو کشور برای تمدید این توافق ناموفق در حال جریان است. ایران خواستار افزایش حجم اجباری صادرات به ترکیه است این  در حالی است که ترکیه تخفیف ویژه ای را طلب می کند.

ترکیه گاز طبیعی مایع را از کشورهایی مانند ایالات متحده ، قطر و الجزایر نیز وارد می کند. این کشورها تقاضای گاز آنکارا را تأمین می کنند و اجازه می دهند پس از تبدیل آن به گاز ، وارد شبکه توزیع شود. نگاهی به آمار و ارقام واردات گاز ترکیه در سال ۲۰۱۹ نشان می دهد که این کشور واردات گاز خود را از روسیه به میزان قابل توجهی کاهش داده است. ایالات متحده از سال ۲۰۱۶ صادرات LNG را به ترکیه افزایش داده و طبق اعلام اداره اطلاعات انرژی ایالات متحده در سال ۲۰۱۶ ، ۳.۵ میلیون متر مکعب LNG به ترکیه صادر شده است. این میزان در سال ۲۰۱۸ به ۵.۳۸ میلیارد متر مکعب رسیده است. این آمار نشان می دهد که صادرات LNG ایالات متحده به ترکیه هر سال در حال افزایش است و با توجه به سرمایه گذاری عظیم ترکیه در افزایش سهم LNG در سبد انرژی خود ، باید شاهد افزایش واردات LNG به ویژه از ایالات متحده باشیم.

در حال حاضر ، حجم تجارت بین ترکیه و ایالات متحده ۲۰ میلیارد دلار است. دو کشور در نظر دارند حجم معاملات را در طولانی مدت به ۱۰۰ میلیارد دلار افزایش دهند. واردات بیشتر LNG از ایالات متحده یکی از گزینه های ترکیه برای افزایش این حجم تجارت است. بنابراین وابستگی به گاز وارداتی روسیه و ایران کاهش می یابد و به ترکیه فرصت داده می شود تا در شرایط مطلوب قرارداد احتمالی خود را با ایران تمدید کند.

واقعیت این است که ترکیه منابع انرژی خود را به ویژه در بخش گاز متنوع می کند. این کشور در حال ساخت سومین پروژه ذخیره سازی و تبدیل LNG خود به گاز طبیعی است و در عین حال کشتی های بزرگی نیز خریداری می کند که می توانند LNG را به گاز طبیعی تبدیل کنند. این سرمایه گذاری ها روابط ایالات متحده و ترکیه را در بخش انرژی تقویت می کند.

کاهش وابستگی به گاز ایران این امکان را برای ترکیه فراهم می کند که گاز را با قیمت پایین تر در تمدید قراردادهای آینده وارد کند یا واردات را افزایش دهد. این بدان معنی است که قدرت چانه زنی ترکیه در معاملات گاز افزایش می یابد و در عمل ، گاز ایران نقش مهمی در سیاست های ترکیه ایفا نخواهد کرد ، به این معنی که می توان به راحتی از خرید آن سرباز زد. بنابراین ، اگر اقدامی برای صنعت انرژی و سیاست خارجی ایران انجام نشود ، بازارهای منطقه ای و جهانی ایران از بین می رود و  نفوذ ایران در بازار انرژی کاهش می یابد.

با توجه به اینکه تولیدکنندگان عمده نفت و گاز تا حد زیادی سهم بازار خود را حفظ کرده اند ، در صورت رفع مشکلات ، ایران با ایالات متحده همکاری خواهد کرد. در حال حاضر ، ایران متقاضی اصلی دیگری به جز صادرات گاز به ترکیه و عراق ندارد. تا سال ۲۰۱۹ ، ایران ده میلیون متر مکعب گاز طبیعی به ترکیه و بیست و پنج میلیون متر مکعب به عراق صادر می کرد.

اگرچه بیشتر کشورهای همسایه ظرفیت بازار خوبی برای گاز طبیعی ایران دارند ، اما پروژه های انتقال گاز ایران ناقص مانده است. با توجه به افزایش افت فشار در برخی مراحل پارس جنوبی و خارج شدن توتال و CNPC از یازده فاز پارس جنوبی ،ایران در نظر دارد در این مرحله خاص از سرمایه و فناوری شرکتهای داخلی استفاده کند. اما نکته مهم این است که منابع مالی و فناوری شرکتهای داخلی نمی توانند خواسته های این مرحله را برآورده کنند. نتیجه نهایی کاهش نفوذ ایران در بازار انرژی خواهد بود.

حفظ منابع عظیم نفت و گاز بدون نقش واضح در صادرات ارز در سیاست خارجی ایران هیچ فایده ای ندارد.  صادرات انرژی با ایجاد وابستگی متقابل و در نهایت افزایش سهم ایران از بازار انرژی منطقه ای و جهانی ، افزایش امنیت منطقه ای و تجارت را ممکن می سازد. حفظ و افزایش سهم خود در بازار انرژی ترکیه برای ایران، به خصوص در بخش های گاز طبیعی، با توجه به سرمایه گذاری بزرگ کشورهای مهم تولیدکننده انرژی، آسان نخواهد بود. دیپلماسی انرژی ایران باید دوباره تعریف شود.