تهمینه غمخوار؛ گروه بین الملل: ارمنستان و جمهوری آذربایجان توافق کردند که پس از سه دهه مناقشه بر سر کنترل منطقه قره‌باغ کوهستانی، «اقدام‌های مشخصی» را برای تقویت اعتماد و آرامش میان دو کشور انجام دهند. بر اساس بیانیه مشترکی که روز پنج‌شنبه هفت دسامبر پس از گفتگوهای دولت‌های دو کشور منتشر شد، ایروان و باکو بر قصد خود برای عادی‌سازی روابطشان تاکید کردند.
دو کشور همچنین توافق کردند که باکو ۳۲ اسیر ارمنستانی را آزاد کند و ایروان هم در مقابل، دو اسیر آذربایجانی را آزاد کند که این موضوع نهایی نیز شد. اینک بر اساس بیانیه روز پنج‌شنبه ارمنستان و جمهوری آذربایجان، دو کشور به بحث در مورد «اقدام‌های اعتمادساز» برای ایجاد آرامش میان خود ادامه خواهند داد. ایروان و باکو همچنین در بیانیه مشترک خود خواستار حمایت بین‌المللی از تلاش‌های خود در این خصوص شدند.
در همین زمینه، شارل میشل، رئیس شورای اروپا از توافق جدید ارمنستان و جمهوری آذربایجان به عنوان «یک گام بزرگ» استقبال کرد. اگرچه گفتگوهای صلح میان ایروان و باکو در ماههای گذشته که به طور جداگانه توسط روسیه، اتحادیه اروپا و آمریکا برگزار شده، پیشرفت چندانی نداشته است اما رهبران ارمنستان و جمهوری آذربایجان ابراز امیدواری کرده‌اند که توافقنامه صلح جامع میان دو کشور تا پایان سال میلادی امضا شود.
در همین راستا و بر اساس اهمیت این موضوع، خبرنگار بازار گفتگویی با«ابوالفضل ظهره وند» سفیر سابق ایران در افغانستان و ایتالیا و کارشناس مسائل بین الملل انجام داده که در ادامه می خوانیم.
* جمهوری آذربایجان و ارمنستان اعلام کرده اند که به زودی توافقنامه صلح بین آنها برای تبادل اسرا و عادی سازی روابط سیاسی منعقد خواهد شد. دلایل توافق احتمالی بین آنها چیست؟
این موضوع طبیعی است؛ به خصوص با این مواضع ضد ملی و غیر ملی پاشینیان ، قره باغ به طور کامل در تصرف جمهوری آذربایجان قرار گیرد و الهام علی اف بر آن منطقه مسلط شود که در این شرایط کاری نمی توان کرد. کل ۶۰ هزار نفر جمعیتی که در قره باغ کوهستانی به سر می بردند، آن منطقه را ترک کردند و عملا دیگر زمین در اختیار علی اف است و چیزی به عنوان ارامنه در آن جا وجود ندارد.
بنابراین، بهترین حالت دستیابی به توافق و به حالت عادی در آوردن مسائل میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان است. اگر چنانچه و در این شرایط علی اف بلندپروازیهای خود را متوقف سازد، اوضاع به حالت عادی در می آید و مشکلات حل خواهد شد. اما اگر قرار باشد که مانند گذشته یعنی قبل از وقوع جنگ غزه، الهام علی اف همچنان به دنبال رویاهای کاذب خود باشد، قطعا این توافقنامه صلح شکننده بوده و ما دور جدیدی از بحران را در منطقه شاهد خواهیم بود، چرا که اقدام بعدی علی اف، تعرض به سرزمین ارامنه در جنوب و استان سیونیک خواهد بود که در این صورت شرایط دیگری پیش خواهد آمد.
تبادل اسرا و عادی سازی روابط در شرایط فعلی بهترین و عملی ترین کاری است که دو طرف باید انجام دهند و حتی در این وضعیت، به نفع ارامنه است که حتی اگر قرار باشد که آنها دیگر دعوی قره باغ کوهستانی و شمالی نباشند، این عادی سازی صورت بگیرد
در مجموع، تبادل اسرا و عادی سازی روابط در شرایط فعلی بهترین و عملی ترین کاری است که دو طرف باید انجام دهند و حتی به نظر من در این وضعیت، به نفع ارامنه است که حتی اگر قرار باشد که آنها دیگر دعوی قره باغ کوهستانی و شمالی نباشند، این عادی سازی صورت بگیرد؛ در حالی که این موضوع دارای بازدارندگی در خصوص بلندپروازیهایی بعدی الهام علی اف است.
* به نظر می رسد جمهوری آذربایجان از مواضع اولیه خود پس از جنگ قره باغ در سال ۲۰۲۰ کوتاه آمده است. کاهش حمایت اسرائیل از باکو در نتیجه جنگ غزه و افزایش حمایت آمریکا و فرانسه از ارمنستان دلیل این موضوع عنوان شده است. ارزیابی شما چیست؟
این کوتاه آمدن به این است که او چاره ای ندارد. شوکی که به نتانیاهو وارد شده، در حال حاضر به علی اف هم وارد شده و در سمت دیگر، مثلت ترکیه، اسرائیل و جمهوری آذربایجان، ما اردوغان را نیز در حالت انفعال و شوک میبینیم چرا که مواضع آن، بسیار منافقانه و در بازی با طرفین بوده که بسیار رسوا و آشکار است. لذا، باکو دیگر نقطه اتکایی ندارد، زیرا امریکاییها، اروپاییها و ناتو در حال دفاع تمام قد از نتانیاهو هستند و او دیگر رمقی برای دفاع از باکو ندارد.
نکته دیگر این است که اردوغان هم در این جا گیر افتاده است؛ از یک طرف به نفع حماس موضع گرفته و قصد دارد در جهان عرب نفوذ داشته باشد و رضایت اخوانی ها را جلب کند، از طرف دیگر پسر او، مواد غذایی، سوخت و باروت می دهد. این نفاق به گونه ای آشکار شده که در داخل ترکیه، این همکاریها فاش شده و بازتاب پیدا کرده است به نحوی که اردوغان از نظر روحی به هم ریخته است. بنابراین، موضوع آذربایجان از دست رفته است و بهترین موضع برای الهام علی اف این است که سکوت کرده و منتظر بماند که چه اتفاقی رخ خواهد داد. اما، باید گفت که ماهیت الهام علی اف تغییری نکرده است. او یک بحران و فرد عاصی بالقوه است که این موضوع می تواند یک تهدید برای منطقه باشد.
موضوع زنگزور مانند استخوان لای زخم است که باید با تصمیم و تغییر ژئوپلیتیکی حل شود
* باکو و آنکارا پس از مواضع اولیه در مورد ساخت کریدور زنگزور و مخالفت شدید ایران، توافق کردند که از طریق ایران ارتباط برقرار کنند. به نظر شما ممکن است دوباره موضوع کریدور زنگزور توسط آنها مطرح شود؟
در حال حاضر این ارتباط از طریق ایران میسر است. لذا، موضوع زنگزور موضوعی است که راه حل آن، یک راه حل کاملا ژئوپلیتیکی است که نیازمند تصمیم و تغییرات ژئوپلیتیکی است. بدون این تغییرات و اگر موضوع این کریدور به همین وضع و منوال باشد، در هر فرصتی آنها دنبال اتحادیه ترکان جهان خواهند بود و در همین ایام ما شاهد سفر ادوغان به قزاقستان و قرقیزستان بودیم و مواضع بی ربط خود را آن هم از طریق مترجم با طرف میزبان مطرح کرد.
به اعتقاد من این موضوع یک استخوان لای زخم است که باید با تصمیم و تغییر ژئوپلیتیکی موضوع زنگزور حل شود.
* کاهش حمایت روسیه از ارمنستان، نخست وزیر نیکول پاشینیان را وادار به بازنگری در قراردادهای مرزی با روسیه کرده است. حتی صحبت هایی در مورد خروج از پیمان امنیت جمعی از سوی ایروان وجود داشت. به نظر شما این اقدامات اجرایی خواهد شد؟ اگر چنین است، چه پیامدهایی برای ایران دارد؟
خیر. مواضع و اساسا ماهیت پاشینیان به گونه ای بوده که روسها را نسبت به این فرد دلسرد کرده و اتفاقا حمایت ضعیف مسکو هم درسی بود به پاشینیان که این موضوع خود را نشان داد. به عبارت دیگر، نمی تواند در خصوص مسکو، از یک عنصر وابسته به غرب که مواضع ضد روسی پنهان دارد، حمایت کند و هم اینکه با هزینه های این فرد مواجه شود.
اگر خروج از پیمان امنیت جمعی از سوی ارمنستان رخ دهد، یک ضربه و خیانت به ارامنه خواهد بود، چرا که ارامنه در حال حاضر با توجه به تهدیداتی که همواره با آنها مواجه بوده و خواهند بود، به ایران و بعد به روسیه امیدوار هستند
خروج از پیمان امنیت جمعی مورد نیاز ارمنستان است نه مسکو. مسکو به این موضوع نیازی ندارد. لذا، اگر این اتفاق رخ دهد، یک ضربه و خیانت به ارامنه خواهد بود، چرا که ارامنه در حال حاضر با توجه به تهدیداتی که همواره با آنها مواجه بوده و خواهند بود، به ایران و بعد به روسیه امیدوار هستند.
بنابراین، بعید می دانم این قضیه رخ دهد، اما اگر این خروج صورت گیرد، یک اقدام ضد امنیتی برای مردم ارمنستان است، در حالی که راه جایگزین برای این تصمیم پیوستن به ناتو خواهد بود؛ یعنی پای ناتو در این جا باز می شود که مطمئنا ایران و روسیه واکنش نشان خواهند داد. اما اگر به ناتو ملحق نشود، این موضوع یک نوع خودزنی است و جایگزینی برای این تصمیم وجود نخواهد داشت. لذا، بهترین وضعیت این است که پاشینیان از تجربه تلخ قره باغ درس بگیرد و بازیهای خود را متوقف کند.
در حال حاضر هم اوکراین هم درس بسیار بزرگی برای کشورهایی است که به غرب امید داشته و دارند و منافع خود را به اراده غربیها گره زده اند. ما شاهد بودیم که نیمی از جمعیت اوکراین آواره شده و تعداد بسیار زیادی کشته و زخمی شدند. این کشور با از دست دادن ۲۰ درصد از خاک خود دیگر به حالت عادی باز نخواهد گشت. لذا، در این راستا نیاز است که دیپلماسی رسانه ای ایران و وزارت خارجه در این عرصه ها فعال بوده و در تعامل با مقامات ایروان، پیامدهای هر نوع تصمیم اشتباه را به صورت مستقیم و غیر مستقیم گوشزد نماید.
* در خصوص کاهش نفوذ روسیه در قفقاز، تحولات آینده این منطقه و تأثیر آن بر ایران را چگونه ارزیابی می کنید؟
در منطقه قفقاز جز گرجستان، ارمنستان و جمهوری آذربایجان، کشورهای ضعیفی وجود دارند و حرفی برای گفتن ندارند. از طرفی، با همکاری های ایران که یک شراکت راهبردی است، نباید راه زمینی مسدود شود و راه ارتباطی ما با روسیه تنها منوط به دریای خزر گردد.
از سوی دیگر، نفوذ روسیه و ایران می تواند با یکدیگر ترکیب شده و در قالب همکاریهای مختلف، کشورهای منطقه به خصوص ارمنستان را بهره مند سازد. بهره مندی از این نوع همکاریها، این نفوذ را در صورتی که حتی ضعیف شده باشد، باز می گرداند. روسیه همواره یک بازیگر موثر و کلیدی منطقه ققفاز بوده و خواهد بود و در صورتی که برخی مواقع، این نفوذ کم رنگ شود، وجود خواهد داشت. به خصوص با توجه به همکاری راهبردی ایران و روسیه، این نفوذ حتی قوی تر هم خواهد شد.
روند جنگ اوکراین و غزه، به نفع ایران و روسیه است که با یک مدیریت صحیح و فعال در غرب آسیا این نفوذ در قفقاز هم می تواند رشد یافته و تثبیت شود
در این راستا، ما باید به تحولات غرب آسیا در منطقه فلسطین اشغالی و اینکه چگونه خواهد شد، نگاه کنیم. ددر حالی حاضر، از طرفی با توجه به پیروزی قاطع روسیه در جنگ اوکراین، مسکو امروز بیش از هرزمانی از جمله در امنیت دریای مازندران اثرگذار است، در حالی که ایران هم در تحولات غزه اثرگذاری دارد و مقتدر است. بنابراین، معادلات به نفع ایران و روسیه پیش رفته است و این موضوع تاثیرات را روی ققفاز جنوبی خواهد گذاشت که ما باید بدان توجه کنیم.
در حال حاضر، روندها به نفع ایران و روسیه است که با یک مدیریت صحیح و فعال در غرب آسیا، این نفوذ میتواند در قفقاز هم رشد یافته و تثبیت شود. بنابراین، باید طی ماههای آینده منتظر بمانیم و مشاهده کنیم که این تحولات چه سمت و سویی خواهد یافت.
نظر شما