دلالان بازار برنج را مهندسی می کنند

یحیی احمدی؛ بازار: برنج به عنوان یکی از مهمترین تولیدات کشاورزی محبوب ترین محصول کشاورزی شمال ایران شناخته می‌شود و در کشور انواع مختلفی از برنج تولید می‌شود به طوری که ایران به عنوان یکی از ۱۵ کشور برتر تولیدکننده برنج در دنیا مطرح است.

برنج، وعده غذایی اصلی اغلب مردم کشور محسوب می‌شود و نقش بسزایی در سفره ایرانی دارد؛ بیشترین کشت این محصول در استان‌های گیلان و مازندران انجام می‌شود تا جایی که نزدیک به ۸۰ درصد تولید برنج کشور در این دو استان صورت می‌گیرد.

مواردی از جمله افزایش تولید داخلی، میزان واردات و همچنین تبلیغات برندها در زمینه خرید برنج ایرانی را می‌توان عوامل تأثیر گذار در افزایش مصرف این محصول دانست.

مصرف سرانه برنج در سالیان اخیر افزایش قابل توجهی داشته و از حدود ۱۷ کیلوگرم در سال به بیش از ۳۵ کیلوگرم رسیده است

با استناد به آمارها می‌توان دریافت که مصرف سرانه برنج در سالیان اخیر افزایش قابل توجهی داشته و از حدود ۱۷ کیلوگرم در سال به بیش از ۳۵ کیلوگرم رسیده و توانسته رشدی دو برابری را در دهه‌های اخیر به ثبت برساند.

ذکر این ویژگی ها برای بیان آن بود که در چند هفته گذشته شاهد افزایش قیمت برنج که قوت غالب بسیاری از مردم است، بوده‌ایم به شکلی که افزایش قیمت ابتدا از برنج‌های وارداتی مانند هندی و پاکستانی شروع شد و به برنج‌های محصول داخل هم رسید.

البته افزایش مجاز قیمت که از سوی سازمان حمایت از مصرف کنندگان و تولید کنندگان اعلام شد، برای برنج ایرانی حدود ۲ هزار و ۷۰۰ تومان و برای برنج‌های وارداتی ۳ هزار تومان بود و این در حالی است که مشاهدات ما در بازار همدان افزایش قیمت را به مراتب بالاتر از این ارقام نشان می‌دهد که خرده فروشان و عمده فروشان برنج دلایل مختلفی را برای این افزایش قیمت عنوان می‌کنند.

افزایش قیمت دلار، تغییر ارز وارداتی برنج از ارز ۴۲۰۰ تومانی به ارز نیمایی، شیوع جهانی ویروس کرونا، احتکار، تغییر کاربری شالیزارها، سنتی بودن کشت برنج در داخل کشور و مکانیزه نشدن فرایند تولید برنج در کشور و مشکل دیرینه سلطه دلالان بر بازار از جمله مواردی است که در افزایش قیمت برنج به آن اشاره می‌شود.

تغییر ارز واردات برنج از ارز ۴۲۰۰ تومانی به ارز نیمایی
البته افزایش قیمت دلار بر تمامی حوزه‌های اقتصادی کشور تأثیرگذار بوده و به طور قطع یکی از عوامل اصلی افزایش قیمت برنج است اما تغییر ارز واردات برنج از ارز ۴۲۰۰ تومانی به ارز نیمایی از دیگر عواملی است که وارد کنندگان برنج را با مشکلاتی از جمله طولانی شدن زمان ترخیص برنج‌های وارداتی از گمرک روبرو کرده و به نوعی باعث افزایش قیمت برنج وارداتی که به دست مصرف کنده می‌رسد، شده است.

شیوع جهانی ویروس کرونا نیز بر صادرات و واردات اغلب کشورها تأثیرگذار بوده و با وجود اینکه وزارت صمت به فکر ثبت سفارش خرید برنج از کشورهای هند و پاکستان برای کنترل قیمت برنج در کشور بوده اما در نهایت این کشورها به علت آنچه شیوع ویروس کرونا اعلام شده صادرات برنج را ممنوع کرده اند.

طبق بررسی ها در شرایط مناسب امکان نگهداری برنج به مدت دو سال برای انبارداران فراهم است و بر همین اساس فروشندگان این کالا معتقدند همین امر موجب شده محتکران با انبار و پنهان کردن برنج حتی به قیمت خراب شدن یا به اصطلاح بازاری «شپش» زدن برنج، ضمن تشنه نگه داشتن بازار به افزایش قیمت این کالای اساسی دامن بزنند تا برنجی که به دست فروشندگان می‌رسد بسیار گران‌تر از قیمت واقعی آن باشد.

عرضه کنندگان برنج معتقدند ساز و کار توزیع برنج با نرخ دولتی که با هدف کنترل قیمت اجرایی شده نیز شکست خورده و برنج‌ها در نهایت دوباره به چنگ دلالان و محتکران می‌افتد.

افزایش ناگهانی قیمت باعث سردرگمی و شوکه شدن مردم شده تا جایی که مردم در خرید برنج با تردید مواجه می‌شوند

فروشندگان اذعان دارند برخی از انواع برنج وارداتی مثل پاکستانی با برنج ایرانی هم قیمت شده‌اند و حتی تا دو برابر هم افزایش داشته که این افزایش ناگهانی قیمت باعث سردرگمی و شوکه شدن مردم شده تا جایی که مردم در خرید برنج با تردید مواجه می‌شوند و برخی نیز به خرید برنج کم کیفیت تایلندی روی آورده‌اند زیرا قیمت آن از سایر برنج‌های موجود در بازار ارزان‌تر است.

گذشته از تمام این موارد گاه مشاهده می‌شود برخی از متخلفان، برنج پاکستانی را در کیسه‌های برنج ایرانی به مصرف کننده می‌فروشند و این امر به قدری با مهارت انجام می‌شود که حتی مغازه داران هم فریب می‌خورند و شناسایی آن فقط برای متخصصان این حوزه امکان‌پذیر است.

دقیق تر که می شویم یکی از گلایه‌های خرده فروشان کم شدن میزان فروش آنها به یک دهم است که حتی با این وجود مجبور هستند هنگام خرید برنج از عمده فروشان و بازرگانان هزینه برنج خریداری شده را یکجا و نقد پرداخت کنند اما چون قدرت خرید مردم پایین آمده به ناچار بخش عمده برنج خود را به صورت نسیه به مردم می‌فروشند که ضرر و زیان زیادی را به آنان تحمیل می‌کند.

مجموع این عوامل باعث شده بازار مغازه داران و خرده فروشان برنج هم کساد شده و چند ماه اخیر با ضرردهی کار خود را ادامه دهند به امید اینکه بهبودی در بازار برنج ایجاد شود روز را به شب برسانند.

روی دیگر سکه را که نگاه می‌کنیم به صرفه نبودن کشت برنج در داخل کشور، شالی کاران را به فکر تغییر کاربری شالیزارهای خود به باغات میوه ازجمله پرتقال یا کیوی که هزینه و زحمت کمتری نسبت به کشت برنج دارد، انداخته که این اتفاق نیز در افزایش قیمت برنج بی تأثیر نیست.

ضعف مالی، خرد بودن مالکیت اراضی کشاورزی به کمتر از یک دهم در هکتار برای هر فرد، مقرون به صرفه نبودن کشت، داشت و برداشت برنج، از بین رفتن انگیزه فرزندان کشاورزان برای ادامه کار پدران و بالا بودن سختی کار کشاورزی از جمله عواملی محسوب می‌شوند که شالی کاران را به فکر تغییر کاربری اراضی خود انداخته است.

همچنین کشت سنتی برنج ایرانی در مقایسه با کشت مکانیزه باعث بازدهی کمتر شالیزارها و برنج تولیدی در داخل کشور شده که خود بر افزایش قیمت برنج ایرانی تأثیرگذار بوده است.

گذشته از همه این موارد معضل دیرینه سلطه دلالان بر بازار از جمله بازار برنج موجب شده هم برنج وارداتی و هم برنج ایرانی تا رسیدن به دست مصرف کننده دچار افزایش قیمت بسیار نامتعارفی شود و دلالان و تاجرانی که در ابتدای فصل برداشت با خرید محصول به احتکار آن می پردازند قیمت را در پیک ایام مصرف افزایش دهند.

به هر حال این روزها وضعیت بازار برنج خوب نیست و باید پیش از آنکه موضوع جدی تر شود فکری به حال آن کرد چراکه برنج ایرانی جزو مرغوب ترین انواع برنج در دنیا است و باید این محصول ارزشمند و ممتاز ایرانی را قدر بدانیم.