تفاوت دیدگاه روسیه با چین در نظم پساغربی؛ دو قطب جنوب جهانی همدیگر را دفع می کنند یا جذب؟

بازار؛ گروه بین الملل: قبل از جنگ اوکراین در ۲۴ فوریه ۲۰۲۲، شراکت استراتژیک مسکو و پکن برای ایالات متحده و متحدانش به طور فزاینده ای چالش برانگیز شده بود. اما از زمان آغاز جنگ، روابط چین و روسیه مشکلات لاینحل تری را برای اتحاد فراآتلانتیک ایجاد کرده است.

حمایت چین از روسیه به کرملین این امکان را داده است که به جنگ خود علیه اوکراین ادامه دهد که این مسئله به تقویت امتناع اکثر کشورهای جنوب جهانی از محکوم کردن یا تحریم مسکو کمک کرده است. از طرفی، این اقدام غرب منزوی کردن روسیه و کنار گذاشتن آن از اقتصاد جهانی را پیچیده کرده است. در مقابل، پکن می تواند نقش سازنده ای در میانجیگری بین طرفین برای پایان دادن به این جنگ ایفا کند.

اما تاکنون طرح صلح چین به هیچ چیز مشخصی دست نیافته است و همچنان بر اهمیت مشارکت خود با روسیه تاکید می کند. از زمان آغاز جنگ، چین همواره ناتو و غرب را به دلیل تحریک روسیه به حمله و در نظر نگرفتن منافع مشروع امنیتی روسیه، سرزنش کرده و حرف‌های روسیه را تایید می‌کند.

این کشور از جنگ نامیدن این درگیری یا اینکه روسیه به همسایه خود حمله کرده است خودداری کرده است.

اما پس از شروع، چین ممکن بود مانند بسیاری در غرب تصور کند که جنگ در چند روز دیگر به پایان خواهد رسید. در حال حاضر، چینی‌ها باید از عملکرد ارتش روسیه غافلگیر شده و ممکن است تا حدی اعتماد خود را به قضاوت پوتین را از دست داده باشند. اما با توجه به تشدید تنش‌های رقابت قدرت‌های بزرگ، آنها نمی‌توانند از عهده شکست روسیه برآیند.

برخی از کارشناسان معتقدند که در حالی که چین در جریان شورش ۲۴ ساعته گروه واگنر به رهبری یوگنی پریگوژین در ژوئن سکوت کرد، باید پویایی سیاست کرملین را زیر سوال ببرد و متعجب شود که وضعیت واقعاً تا چه حد باثبات است؟

روسیه همچنان یک شریک کلیدی برای چین در عزم این کشور برای ایجاد نظم جهانی چندقطبی است که در آن ایالات متحده و اروپا دیگر دستور کار یا قوانین را تعیین نمی کنند

یک شریک کلیدی

روسیه همچنان یک شریک کلیدی برای چین در عزم این کشور برای ایجاد نظم جهانی چندقطبی است که در آن ایالات متحده و اروپا دیگر دستور کار یا قوانین را تعیین نمی کنند. برخی از تحلیلگران می گویند که دیدگاه روسیه از نظم پساغربی با چین متفاوت است و روسیه یک نظم جهانی برهم زننده و آنارشیک را بدون قاعده ترویج می کند.

اما سناریوی کابوس‌آمیز برای چین این است که روسیه پس از پوتین تحت کنترل رهبری خواهد بود که منافع روسیه را مورد ارزیابی مجدد قرار داده و تصمیم بگیرد که ترمیم روابط با غرب و دور کردن مسکو از پکن اهمیت دارد.

عزم چین برای جلوگیری از شکست روسیه در جنگ و تجربه تغییر رژیم غیرقابل پیش بینی یک چالش دائمی برای ایالات متحده و متحدانش است که از اوکراین حمایت می کنند. این موضوع بر وزن دیگر مسائلی می افزاید که روابط غرب با چین را تیره می کند. با وجود برچسب اولیه بدون محدودیت، در واقع محدودیت هایی برای این مشارکت وجود دارد.

پکن مراقب بوده است که تحریم های غرب علیه روسیه را از ترس اینکه تحریم های ثانویه علیه چین ایجاد کند، نقض نکند

هنگامی که شی در مارس ۲۰۲۳ از مسکو بازدید کرد، از مشارکت استراتژیک روسیه و چین تمجید نمود. اما او به اهداف دوگانه روسیه مبنی بر امضای توافقنامه ای برای ساخت خط لوله گاز «Power of Siberia II» یا تأمین تسلیحات مرگبار به روسیه دست نیافت. بر همین اساس، تا کنون، پکن مراقب بوده است که تحریم های غرب علیه روسیه را از ترس اینکه تحریم های ثانویه علیه چین ایجاد کند، نقض نکند.

در آن اجلاس، روسیه از «موضع عینی و بی‌طرفانه» چین در قبال اوکراین، از جمله پیشنهاد صلحی که پکن در فوریه ارائه کرد، تمجید کرد. در بیانیه ای جداگانه، برنامه هایی برای گسترش سرمایه گذاری و تجارت دوجانبه، از جمله با ارزهای ملی، توسعه کانال های لجستیکی دوجانبه جدید، گسترش همکاری های انرژی، و اطمینان از تامین کالاهای اساسی و منابع معدنی هر دو کشور توضیح داده شده است.

یکی از دلایلی که چین به عنوان بزرگترین صادرکننده خودرو در جهان به میدان آمده، این است که خلاء ناشی از خروج خودروسازان غربی از روسیه را پر کرده است

در واقع، صادرات چین به روسیه در نیمه اول سال ۲۰۲۳ برابر ۶۷.۲ درصد رشد داشته است. یکی از دلایلی که چین به عنوان بزرگترین صادرکننده خودرو در جهان به میدان آمده است، این است که خلاء ناشی از خروج خودروسازان غربی از روسیه را پر کرده است. تجارت چین با روسیه از زمان شروع جنگ به طور پیوسته افزایش یافته است، اگرچه این تجارت برای روسیه بسیار مهمتر از چین است.

در واقع، روسیه وابستگی اقتصادی روسیه به چین در حال افزایش است، زیرا گاز طبیعی خود و دیگر بازارهای اروپا را که برای به قدرت رسیدن پوتین بسیار مهم بودند، از دست داده و دو کشور همکاری های نظامی خود را در ۱۵ ماه گذشته افزایش داده اند. چین، روسیه همچنین مانورهای نظامی مشترکی را در ماه مارس در آخرین نشانه از تلاش پکن برای گسترش نفوذ خود در خاورمیانه آغاز کرده اند. افزون بر این، در ماه ژوئن، ارتش چین و روسیه ششمین گشت هوایی راهبردی مشترک خود را در حریم هوایی دریای ژاپن و دریای چین شرقی انجام داده اند، ضمن اینکه، هواپیماهای چینی و روسی وارد مناطق جنوبی و شرقی منطقه شناسایی پدافند هوایی کره جنوبی شده اند.

کره جنوبی پس از ورود ۴ فروند هواپیمای نظامی روسیه و چین به منطقه دفاع هوایی این کشور، جت های جنگنده خود را مهیا کرد. پس از پرواز دو بمب افکن روسی و چینی بر فراز دریای ژاپن به سمت دریای چین شرقی، جایی که دو هواپیمای جنگنده چینی دیگر به آن پیوستند، ژاپن نیز به روشی مشابه واکنش نشان داد در حالی که مانورهای مشترک در دریای ژاپن و دریای چین شرقی از سوی متحدان آسیایی غرب به ویژه تحریک آمیز تلقی می شود.

چین و روسیه همچنین، رزمایش دریایی مشترکی را با آفریقای جنوبی برگزار کرده اند.

ترویج بریکس

از زمان آغاز جنگ اوکراین، چین و روسیه ارتقاء سازمان‌های چندجانبه‌ای را که غرب را مستثنی می‌کنند، دوچندان کرده‌اند. نمونه آن بریکس و سازمان همکاری شانگهای است. آنها این گروه‌بندی‌ها را به‌عنوان بلوک‌های سازنده مهم برای دیدگاه خود از نظم جهانی چندجانبه پس از غرب می‌دانند.

در واقع، شش کشور مانند آرژانتین، مصر، اتیوپی، ایران، عربستان سعودی و امارات، همانطور که در نشست امسال بریکس در ژوهانسبورگ اعلام شد (که بدون حضور پوتین برگزار شد) در سال ۲۰۲۴ به بریکس خواهند پیوست. برخی از این اعضا و متقاضیان آینده روابط نزدیکی با ایالات متحده دارند و مشخص نیست که پیوستن به بریکس چه تأثیری بر این روابط خواهد داشت.

از طرفی، چین و روسیه نیز به عنوان قهرمانان جنوب جهانی ظاهر شده اند. روسیه می گوید یک قدرت ضد امپریالیست است و ایالات متحده و اروپا امپریالیست هستند.

اکثر کشورهای جنوب جهانی جنگ روسیه به اوکراین را به عنوان بخشی از پروژه امپریالیستی کرملین نمی دانند و بسیاری هنوز روسیه را جانشین اتحاد جماهیر شوروی می دانند که از جنبش های ضد استعماری در جهان سوم حمایت می کرد

اکثر کشورهای جنوب جهانی جنگ اوکراین را به عنوان بخشی از پروژه امپریالیستی کرملین نمی دانند و بسیاری هنوز روسیه را جانشین اتحاد جماهیر شوروی می دانند که از جنبش های ضد استعماری در جهان سوم حمایت می کرد. آنها معتقدند که روسیه هیچ کاری بدتر از آنچه ایالات متحده در نیم قرن گذشته انجام داده است (ویتنام، عراق، افغانستان) انجام نداده است و از محکوم کردن یا تحریم روسیه خودداری کرده اند.

هند، شریک ایالات متحده در چارچوب (با ژاپن و استرالیا)، کاملاً روشن کرده است که روسیه یک شریک مهم اقتصادی و استراتژیک باقی می ماند، حتی در شرایطی که نخست وزیر هند نارندرا مودی به پوتین در مورد تهدیدات هسته ای هشدار داده است. سوبرهمانیان جین‌شانکار، وزیر امور خارجه هند، روسیه را «یک شریک آزمایش‌شده و ثابت» خوانده است.

اهرم اروپایی

همه این تحولات، حفظ تحریم های روسیه را برای غرب بسیار دشوارتر کرده است. با این حال اروپا دارای اهرمی است. روابط چین و آمریکا در دولت ترامپ و بایدن بدتر شد و نشانه‌های کمی از بهبود مشاهده شد. در واقع، ایالات متحده، چین را به عنوان تهدید شماره یک برای امنیت خود معرفی کرده است. این کشور همچنین به متحدان اروپایی خود تکیه کرده تا از چین، یکی از شرکای اصلی اقتصادی خود فاصله بگیرند.

چین همچنان امیدوار است که اروپایی ها را متقاعد کند که مسیر مشابهی از محدودیت ها و جدا شدن از ایالات متحده را در پیش نگیرند. از این رو، طرح صلح و اعتقاد در برخی از پایتخت های اروپایی مبنی بر اینکه این تلاش های چینی باید تشویق شود. البته، سوالی که هیچ خارجی نمی تواند به آن پاسخ دهد این است که شی جین پینگ تا چه میزان بر پوتین تاثیر دارد تا او را متقاعد کند که مسیر خود را در اوکراین تغییر دهد و موافقت کند که مذاکرات جدی را انجام دهد.

آدرس پکن، نه مسکو

به اعتقاد برخی کارشناسان، غرب در تلاش برای مقابله با تأثیر تعمیق روابط چین و روسیه بر جنگ اوکراین، گزینه هایی دارد. تا زمانی که جنگ ادامه دارد، مخاطب باید چین باشد، نه روسیه.

یک کار چالش برانگیزتر تعامل با چین است، حتی در شرایطی که روابط واشنگتن با پکن شکننده است. آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه و جانت یلن وزیر خزانه داری اخیراً به پکن سفر کرده اند تا پس از حادثه بالون گفتگو را از سر بگیرند.

در حالی که ممکن است متقاعد کردن چین برای فاصله گرفتن از روسیه دشوار باشد، غرب باید از انجام اقداماتی که آنها را به یکدیگر نزدیک می کند، خودداری کند

در حالی که ممکن است متقاعد کردن چین برای فاصله گرفتن از روسیه دشوار باشد، غرب در تلاش است تا از انجام اقداماتی که آنها را به یکدیگر نزدیک می کند، خودداری کند. اروپا در حال حاضر درگیر یک بحث شدید در مورد چگونگی برخورد با چین است_ همانطور که اولین استراتژی آلمان درباره چین نشان می دهد_ و تا زمانی که چین معتقد است می تواند به دنبال روابط سودآور و سازنده با اروپا ادامه دهد، ممکن است انگیزه هایی برای ادامه بازی داشته باشد.

اغلب بی طرفی یا حمایت ضمنی برخی کشورهای جنوب از روسیه محصول ضدیت ایدئولوژیک دیرینه نسبت به ایالات متحده است. علاوه بر این، برخی کشورها درک می کنند که در نتیجه این جنگ، با ظهور ائتلاف های در حال تغییر، آنها ممکن است در نظم جهانی آینده حرف بیشتری داشته باشند.