بازار؛ گروه بین الملل: به تازگی حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران در دیدار با لوئیجی دی مایو نماینده ویژه اتحادیه اروپا در امور خلیج فارس با استقبال از ارائه هرگونه ابتکاری از سوی اتحادیه اروپایی برای تقویت همکاریهای فیمابین اتحادیه اروپا و کشورهای منطقه، آمادگی تهران برای برقراری روابط قوی در حوزه همکاریهای مورد توافق و زمینه‌های مورد علاقه دو طرف با اتحادیه اروپایی را مورد تاکید قرار داد
در پی تحولات در نظم ژئوپلیتیکی در عرصه بین‌الملل و بروز مسائلی همچون جنگ اوکراین، توافق ایران و عربستان بر سر رفع تنش‌های سیاسی و اراده جدی غرب و آمریکا در تحریم و انزوای روسیه، ضرورت تقویت ظرفیت دیپلماسی اقتصادی ایران با حفظ مصالح و منافع ملی و امنیتی و با هدف مقابله در برابر تحریم‌های آمریکا بیش از پیش برجسته شده است.
در خصوص اروپا نیز می‌توان گفت که با توجه به اشتراکات ایران و اروپا برای تعاملات اقتصادی خصوصا در حوزه‌های انرژی و مواد اولیه تقویت کانال‌های ارتباطی میان دوطرف با هدف رشد صادرات انرژی بسیار حایز اهمیت است.
ناگفته پیداست که در اقتصاد اروپا، تامین سوخت و انرژی موردنیاز بر مواضع سیاسی می‌چربد و به همین سبب است که بسیاری از کشورهای اروپایی همچون مجارستان، انگلیس، فرانسه، آلمان، هلند، ایتالیا، اتریش و غیره همچنان به رغم تحریم‌های اتحادیه اروپا به خرید نفت خود از روسیه ادامه می‌دهند.
با وقوع بحران اکراین و جدی شدن موضوع تحریم روسیه موضوع تنوع بخشی به تامین کنندگان انرژی برای اروپا اهمیت مضاعف بخود گرفته است و به همین سبب ایران می‌تواند یکی از تامین کننده‌های انرژی در قاره سبز باشد
اروپا در حال حاضر۵۰% مواد اولیه و انرژی مورد نیاز را از طریق واردات تامین می‌نماید و این رقم در دهه‌های آینده به حدود ۷۰% می رسد و این در حالی است که دستور کار اساسی دراز مدت اقتصادی اروپا بر پایه استراتژی جامع انرژی با هدف کاهش وابستگی به خارج و افزایش سهم انرژی پاک و تنوع بخشیدن به منابع و کشورهای تامین کننده انرژی می‌باشد. با وقوع بحران اکراین و جدی شدن موضوع تحریم روسیه موضوع تنوع بخشی به تامین کنندگان انرژی برای اروپا اهمیت مضاعف بخود گرفته است و به همین سبب ایران می‌تواند یکی از تامین کننده‌های انرژی در قاره سبز باشد.
البته لازم به ذکر است که خرید نفت و گاز ایران از سوی اتحادیه اروپا تا حد زیادی وابسته به برجام است و تحریم‌ها همچنان یکی از مهم ترین موانع صادرات انرژی ایران به اروپا است، اما ایران با تقویت رایزنی در این حوزه خواهد توانست جایگاه خود را در بازار انرژی اروپا ارتقا دهد و یا در صورت امکان اقدام به فروش نفت و فرآورده‌های پتروشیمی از کانال کشورهای ثالث کند، چنانکه پیش تر حمزه وارثی، عضو اتحادیه صادرکنندگان فراورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی از صادرات بنزین ایران به شرق اروپا خبر داده بود.
در سال ۲۰۲۲ به دلیل اختلالات در زنجیره تامین جهانی و جنگ اوکراین قیمت کالاهای مبادلاتی به ویژه در حوزه انرژی در جهان صعوی شد و کشورهایی چون عربستان سعودی، برزیل و اندونزی توانستند منافع ارزی معناداری در حوزه صادرات نفتی به اتحادیه اروپا کسب کنند، اما تحریم‌ها مانع از حضور ایران در بازار نفت اروپا شد.
فقدان تنوع در سبد صادراتی ایران یکی از موانع توسعه صادرات میان تهران و قاره سبز است چرا که محصولات انحصاری چون فرش، خاویار، پسته، زعفران، دام زنده، محصولات پتروشیمی و همچنین مواد شیمیایی و سوخت‌های معدنی عمده صادرات ایران به اروپا را تشکیل می‌دهد و محصولات دانش بنیان ایرانی علی رغم حضور موفق در بازار کشورهای آسیایی، در اروپا جایگاه خاصی ندارند
افزون بر این، فقدان تنوع در سبد صادراتی ایران یکی از موانع توسعه صادرات میان تهران و قاره سبز است چرا که محصولات انحصاری چون فرش، خاویار، پسته، زعفران، دام زنده، محصولات پتروشیمی و همچنین مواد شیمیایی و سوخت‌های معدنی عمده صادرات ایران به اروپا را تشکیل می‌دهد و محصولات دانش بنیان ایرانی علی رغم حضور موفق در بازار کشورهای آسیایی، در اروپا جایگاه خاصی ندارند.
نگاهی به روابط تجاری ایران و اتحادیه اروپا
تجارت ایران و اتحادیه اروپا تا سال ۲۰۱۰ روندی صعودی داشته و حجم مبادلات از سال ۲۰۱۲ بدلیل اعمال تحریم‌های ناعادلانه شیب نزولی تندی را تجربه نمود، بطوری که از رقم ۹/۲۶ میلیارد یورو در سال ۲۰۱۱ به رقم ۲/۱۲ میلیارد در ۲۰۱۲ رسید.
پیش از سال ۲۰۱۲ بخش عمده‌ای از صادرات ایران به اروپا را نفت خام تشکیل می‌داد و از سال ۱۳۹۱ و همزمان با تشدید تحریم‌ها، شرکت‌های اروپایی به طور کامل خرید نفت از ایران را متوقف کردند. در پی توافق هسته‌ای میان تهران و غرب روند تجارت ایران و اروپا به مدت ۲ سال رو به صعود رفت، اما با خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۶ و اعمال تحریم‌های مجدد علیه ایران این روند صعودی نیز دیری نپایید.
اما به گفته تجار و فعالان اقتصادی که از سال‌ها قبل در زمینه صادرات به اروپا فعال هستند و یا مواد اولیه مورد نیاز تولید را خریداری می‌کنند، از سال گذشته در پی توسعه روابط ایران با قطر، امارت، چین و عربستان بسیاری از شرکت‌های اروپایی تمایل بیش‌تری به همکاری با تهران را دارند.
راه‌اندازی نمایندگی دومین بانک بزرگ روسی (VTB) در ایران نیز می‌تواند بر روابط ایران با کشورهای اروپایی اثر مثبتی داشته باشد، چرا که با ورود یک بانک خارجی به ایران سایر کشورها نیز سیگنال مثبتی در خصوص تعامل با ایران دریافت خواهند کرد
راه‌اندازی نمایندگی دومین بانک بزرگ روسی (VTB) در ایران نیز می‌تواند بر روابط ایران با کشورهای اروپایی اثر مثبتی داشته باشد، چرا که با ورود یک بانک خارجی به ایران سایر کشورها نیز سیگنال مثبتی در خصوص تعامل با ایران دریافت خواهند کرد.
رقم تجارت ایران با اتحادیه اروپا در سال گذشته بنا به آمار یورواستات حدود ۵ میلیارد و ۱۶۵ میلیون یورو بوده است. کشورهای آلمان، ایتالیا، اسپانیا و رومانی چهار مقصد اصلی کالاهای صادراتی ایران با سهم ۶۴ درصد از کل ارزش صادرات را در سال ۲۰۲۲ تشکیل می‌دهند.
چهار گروه کالایی شامل مواد ومحصولات شیمیایی با ارزش حدود ۳۱۱ میلیون یورو، محصولات غذایی و حیوانات زنده با ارزش ۲۵۸ میلیون یورو، کالاهای صنعتی طبقه‌بندی شده بر حسب ماده سازنده با ارزش ۲۵۱ میلیون یورو و مواد خام غیرخوراکی به جز سوخت، گروه‌های عمده صادرات کالایی ایران به اتحادیه اروپا طی سال ۲۰۲۲ با مجموع سهم حدود ۷۸ درصدی از کل صادرات ایران به این اتحادیه را تشکیل داده‌اند.
به استثنای دو گروه کالایی محصولات غذایی و حیوانات زنده و گروه نوشیدنی‌ها و دخانیات، در سایر گروه‌ها صادرات ایران به اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۲ با افزایش ارزشی ۱۲ تا ۳۱۱ درصدی در مقایسه با سال ۲۰۲۱ همراه بوده، که بالاترین رشد متعلق به گروه روغن و چربی‌ها و سوخت‌های معدنی است. سه گروه کالایی عمده وارداتی ایران از اتحادیه اروپا طی سال ۲۰۲۲ به ترتیب شامل ماشین آلات و تجهیزات حمل ونقل با ارزش ۱.۲۸ میلیارد یورو، مواد شیمیایی با ارزش ۱.۱میلیارد یورو ومحصولات غذایی با ارزش ۸۵۷ میلیون یورو بوده که در مجموع سهم ۷۷ درصدی از کل ارزش واردات ایران از این اتحادیه را تشکیل داده‌اند.
هم چنین بر اساس آمار این پایگاه اینترنتی مبادلات تجاری ایران و اتحادیه اروپا در ۴ ماه نخست سال جاری میلادی ۱ میلیارد و ۴۹۰ میلیون یورو بوده است. بر اساس این گزارش آلمان بزرگترین شریک تجاری ایران در میان کشورهای اروپایی طی ۴ ماهه ۲۰۲۳ بوده است. این کشور ۳۱ درصد از کل مبادلات اتحادیه اروپا با ایران را به خود اختصاص داده است.
اهمیت لجستیکی ایران برای ترانزیت خارجی اتحادیه اروپا
افزون بر این، برای اروپا دسترسی به بازارهای ثالث اهمیت فوق العاده‌ای دارد و جمهوری اسلامی ایران با موقعیت ژئو استراتژیک خود بهترین سکوی دسترسی به بازار بیش از ۵۰۰ میلیونی ۱۵ کشور همسایه در حاشیه خلیج فارس و آسیای مرکزی و قفقاز است. ایران با استقرار در چهارراه ترانزیت جهان و دربرگرفتن کریدورهای مهمی چون شمال –جنوب که هند را از مسیر ایران و روسیه به فنلاند متصل می‌کند و هم چنین کریدور شرق به غرب می‌تواند در صورت تامین زیرساخت لازم برای تجهیز و نوسازی مسیر کریدورهای عبوری (از طریق حمل و نقل ترکیبی ریلی، برقی و دریایی) دسترسی ایمن و سهل الوصولی برای اروپا به مناطق قفقاز، آسیای میانه و خلیج فارس تامین کند و با بهبود ظرفیت‌های لجستیکی خود اروپا را به افزایش تجارت ترانزیتی از مسیرهای خود ترغیب نماید.
سالانه بیش از ۱۲میلیارد تن کالا بین کشورهای جهان جابجا می شود که ۸۰درصد آن از طریق دریا منتقل می گردد. عمده جابه‌جایی کالاها بین کشورهای اروپایی و آسیایی از طریق دریا صورت می‌گیرد. چین، هند،ژاپن، کره جنوبی، تایلند، بنگلادش، پاکستان و ایران از جمله کشورهای صاحب بار عمده در آسیا هستند و در غرب نیز کشورهای آلمان فرانسه، انگلیس، روسیه، اسپانیا و ایتالیا صاحب بارهای عمده هستند. کشورهایی چون قزاقستان و کشورهای شرق اروپا نیز بار قابل توجهی تولید می‌نمایند. حدود ۸۰درصد مبادله کالا بین چین و اروپا از طریق کانال سوئز صورت می‌گیرد که به دلیل زمان و هزینه حمل بالا، کشورهای این مسیر علاقه‌مند به جایگزینی مسیرهای ارزان و سریع‌تر هستند.
از این رو، احداث کانال بین دریای خزر با دریای سیاه با امکان جابجایی کشتی‌های با ظرفیت حدود ۲۰هزار تن تحول بزرگی است که سایر ظرفیت‌های حمل و نقل موجود را نیز متحول می‌نماید.رودخانه ولگا و دریای خزر حدود ۲۶ متر از سطح دریاهای آزاد پائین‌تر هستند و رودخانه دن که در فاصله حدود ۱۱۰ کیلومتری رودخانه ولگا قرار دارد بالاتر از سطح دریاهای آزاد می باشد.
احداث کانال جدید تجارت دریاپایه به موازات کانال ولگا - دن و یا از طریق آذربایجان و گرجستان منجر به تحولی شگرف در حمل و نقل بین المللی خواهد شد و ظرفیت های بالقوه ایران جهت ترانزیت ده ها میلیون تن کالا فعال خواهند گردید. این کانال مسیر انتقال کالا از بنادر رومانی و مسیر رودخانه دانوب تا راین را فعال می کند و ممکن است جابجایی کالا از مسیر دانوب راین را به صد میلیون تن در سال برساند
احداث کانال جدید به موازات کانال ولگا - دن و یا از طریق آذربایجان و گرجستان منجر به تحولی شگرف در حمل و نقل بین المللی خواهد شد و ظرفیت های بالقوه ایران جهت ترانزیت ده ها میلیون تن کالا فعال خواهند گردید. این کانال مسیر انتقال کالا از بنادر رومانی و مسیر رودخانه دانوب تا راین را فعال می کند و ممکن است جابجایی کالا از مسیر دانوب راین را به صد میلیون تن در سال برساند.
چین و قزاقستان مجدانه خواستار احداث کانال جدید خزر- سیاه می باشند. در حال حاضر سالانه صدها هزار تن ذغال سنگ و سایر کالاها از طریق خط آهن۵۰۰۰ کیلیومتری چین قزاقستان تا خزر منتقل می گردد.
با احداث کانال خزر-سیاه، چراغ چشمکزن جاذب سرمایه گذاران فعال خواهد شد. خط آهن چین تا خزر و خط آهن چین-هند ایران- خزر- سیاه فعال خواهند شد و سالانه صدها میلون تن کالا از راه ابریشم جدید جابجا خواهد گردید.
همه کریدور های موجود و در حال احداث روی هم به اندازه کریدور خزر- سیاه- دانوب- راین اهمیت ندارند. این کریدور چین و هند و بسیاری از کشورهای شرق آسیا را به اروپا متصل می نماید. اتصال خط آهن ایران به پاکستان و هند و چین قابلیت ترانزیت صدها میلیون تن بار بین شرق آسیا با اروپا را فراهم می کند لذا ضرورت دارد این کریدور بزرگ بین المللی مورد توجه جدی قرار گیرد و کلیه سرمایه گذاری های لازم برای توسعه و احیای ان مهیا گردد. برآورد سرمایه گذاری کانال جدید خزر سیاه شش میلیارد دلار می باشد.
نتیجه
از زمان روی کار آمدن دولت سیزدهم و رویدادهایی همچون عضویت رسمی ایران در سازمان شانگهای، عضویت در سازمان اقتصادی اوراسیا و اخیرا نیز عضویت ایران در بریکس، تغییر ریل نقشه تجاری و ارزی کشور بویژه تقویت روابط تجاری و مالی در حوزه آفریقا و کشورهای همسایه از جمله ابزارهای دیپلماسی دولت سیزدهم بوده است که سبب شده اروپا نیز ذهنیت مثبت‌تری درباره شراکت تجاری با ایران پیدا کند.
ایران می‌تواند با تعامل سازنده و پویا در مسیر بهره برداری بهینه از منابع و سرمایه گذاری‌های مشترک در زمینه‌های مختلف در حوزه‌های غیرتحریمی با کشورهای اروپایی، توام با ارتقاء صنعتی خود، با رویکرد مشارکت در زنجیره ارزش جهانی همراه با گسترش شبکه انتقال، ذخیره سازی، صادرات و واردات حاملهای انرژی حرکت نماید و گام هایی برای متنوع نمودن بازارهای صادراتی انرژی چون نفت و گاز و فراورده‌های پتروشیمی، با اولویت صادرات به منطقه، برداشته و با استفاده از قراردادهای فصلی گاز با کشورهای همجوار و اتصال به شبکه برق اروپا جهت افزایش سهم ایران از تجارت جهانی اقدام نماید.
نظر شما