پایان زودهنگام قرارداد ۲۵ ساله با همسایه غربی؛ فراتر از خسارت!

بازار؛ گروه انرژی: صادرات گاز به ترکیه همچنان متوقف است و خبری از تعمیر خط لوله نیست. خط لوله‌ای که به گفته مهدی جمشیدی دانا معاون سابق دیسپچینگ شرکت ملی گاز تعمیر آن نباید بیشتر از ۱۰ روز طول می‌کشید نزدیک ۷۵ روز زمان برده و تا کنون هم زمان دقیقی برای پایان آن اعلام نشده است. توقف صادرات گاز ایران به ترکیه در شرایطی همچنان ادامه دارد که این همسایه غربی به شدت دنبال تنوع بخشیدن به بازار انرژی خود است و به تازگی قراردادی را هم با توتال فرانسه امضا کرده است. بر اساس این قرارداد که از اواخر سال جاری میلادی به مدت ۳ سال اجرا می‌شود، ترکیه بالغ بر ۲.۱ میلیون تن گاز مایع از شرکت توتال وارد می‌کند. البته مذاکرات ترک‌ها برای تبدیل شدن به‌هاب انرژی منطقه به همین جا ختم نمی‌شود و آنگونه که خبرگزاری‌های ترک اعلام کرده اند، دو کشور آمریکا و ترکیه در حال انجام مذاکراتی برای افزایش صادرات LNG به ترکیه نیز هستند. در این راستا در حاشیه کنفرانس امنیتی مونیخ ۲۰۲۰، ترامپ و اردوغان با هدف افزایش سطح تجاری دو کشور به سالانه ۱۰۰ میلیارد دلار در دهه آینده درباره گزینه صادرات LNG آمریکا به ترکیه مذاکره کردند که درصورت رسیدن به توافق احتمال جایگزینی LNG آمریکا به جای گاز ایران کاملا محتمل است.

انتقادات به عملکرد و استراتژی وزارت نفت در بازار منطقه‌ای گاز تنها به صادرات گاز به کشورهای ترکیه، پاکستان و عراق و آنچه گفته شد خلاصه نمی‌شود و اشتباهات این وزارتخانه در قطع واردات گاز از ترکمنستان، عدم پیگیری قرارداد صادرات گاز به عمان و فجایع مربوط به قرارداد کرسنت و صادرات گاز به امارات و جریمه ۵۰ میلیارد دلاری ایران نیز قابل مشاهده است

ضعف دیپلماسی دوباره کار دستمان داد
ایران که تا همین پارسال سهم حدود ۲۰ درصدی از بازار گازی این کشور داشت و هر روز منفعل تر شده و قدرت چانه زنی اش را برای تمدید قرارداد صادرات گاز به ترکیه را از دست می‌دهد. جواد سلیمان پور کارشناس حوزه گاز که دلیل رفتار امروز ترک‌ها را بی توجهی ایران به توسعه بازارهای صادرانی می‌داند، به بازار می‌گوید: بعد از تعلل ایران در توسعه همکاری گازی، ترکیه به سراغ گزینه‌های دیگری همچون آذربایجان و روسیه رفت و حالا هم که قراردادی را با توتال برای افزایش واردات ال ان جی امضا کرده است.

او با اشاره به ضعف ایران در دیپلماسی تجاری، گفت: نتوانستیم از فرصتی که داشتیم به خوبی استفاده کنیم و حالا بیش از ۲ ماه است که واردات گاز از ایران را قطع کرده و هیچ مشکل و اخلالی در روند کاری شرکت بوتاش و ترکیه پیش نیامده و این نشان دهنده کوتاهی‌های ما در ۸ سال گذشته است.

بیش از ۲ ماه است که واردات گاز از ایران را قطع کرده و هیچ مشکل و اخلالی در روند کاری شرکت بوتاش و ترکیه پیش نیامده و این نشان دهنده کوتاهی‌های ما در ۸ سال گذشته است

کاهش قدرت چانه زنی در مذاکرات با ترک‌ها
ترکیه طبق قراردادی ۲۵ ساله که با ایران دارد، روزانه تا سقف یک میلیارد فوت مکعب (بیش از ۲۲ میلیون متر مکعب) امکان خرید گاز از کشور را دارد. این قرارداد حالا ۱۸ ساله است و هفت سال دیگر و با ورود به سال ۱۴۰۵ پایان می‌گیرد. با نزدیک شدن به خط پایان قرارداد صادرات گاز ایران به ترکیه که پروژه‌های جدیدی به موازات آن از سمت کشورهای صاحب گاز منطقه اجرایی شده است، این سوال مطرح می‌شود که آیا ترکیه حاضر به تمدید این قرارداد خواهد شد؟ و اگر این قرارداد طبق تجربه، با سنگ اندازی‌های داخلی بر سر قیمت گذاری به نتیجه نرسد، چه سرنوشتی در انتظار این حجم از گاز است؟

سلیمان پور کارشناس حوزه گاز می‌گوید: ایران که دومین دارنده ذخایر گازی دنیاست، به دلیل مرز مشترکی که با ترکیه دارد بهترین گزینه برای تامین گاز این همسایه غربی است. ما می‌توانستیم با استفاده از این اهرم و یک پیوند استراتژیک نقش پر رنگ‌تری را در برنامه گازی ترکیه ایفا کنیم.

او که معتقد است ترکیه می‌توانست به یک چهارراه گازی برای ایران تبدیل شود و ما از طریق این کشور صادرات گاز خود را به سایر کشورها انجام دهیم، ادامه داد: اوکراین برای مدت‌ها برای روسیه نقش یک چهارراه گازی را ایفا می‌کرد. همین مساله نوعی وابستگی سیاسی از طرف اوکراین به روسیه ایجاد کرده بود. ما می‌توانستیم ترکیه را به اوکراین خود تبدیل کنیم.

این کارشناس حوزه گاز می‌گوید: اما حالا به دلیل کوتاهی‌هایی که داشتیم ورق برای ما برگشته و ایران دیگر آن بازیگر اثر گذار در معادلات گازی ترکیه نیست. بدون شک در تمدید قرارداد گازی با ترکیه دیگر دست بالا را نداریم و قدرت چانه زنی ما به شدت افت خواهد کرد. در چنین شرایطی یا باید به قیمت‌های پایین پیشنهادی و شرایط ترک‌ها تن دهیم یا اینکه اصلا قراردادی منعقد نمی‌شود.

بر اساس آنچه مدیرعامل سابق دیسپچنیگ شرکت ملی گاز اعلام کرده به بهره برداری از فاز ۱۱ این ظرفیت به بیش از یک میلیارد مترمکعب افزایش خواهد یافت. اما افزایش ظرفیت تولید اما درشرایطی اتفاق می افتد که به نظر می رسد وزارت نفت هیچ برنامه ای برای توسعه بازارهای صادراتی ندارد

افزایش تولید بدون برنامه صادراتی
ایران عنوان یکی بزرگ ترین دارنده ذخایر متعارف گاز طبیعی دنیا را در اختیار دارد و تولید روزانه گاز از این منابع عظیم، در حال حاضر به صورت میانگین چیزی حدود ۸۵۰ میلیون مترمکعب است. بر اساس آنچه مدیرعامل سابق دیسپچنیگ شرکت ملی گاز اعلام کرده به بهره برداری از فاز ۱۱ این ظرفیت به بیش از یک میلیارد مترمکعب افزایش خواهد یافت. وعده ای را که پیش از این بیژن زنگنه وزیر نفت هم سرمستانه اعلام کرده بود، حالا تبدیل به بیلبوردهای تبلیغاتی رنگارنگی در خیابان حافظ شده است. اما سوال اصلی اینجاست افزایش تولید با چه هدفی.!؟ در شرایطی که هیچ برنامه جدی برای توسعه بازارهای صادراتی وجود ندارد، صرف افزایش تولید نمی‌کند نفع اقتصادی برای کشور ایجاد کند.

از این میزان تولید، در مجموع چیزی حدود ۵ درصد به ترکیه و عراق صادر می‌شود و آنچه باقی می‌ماند صرف تامین تقاضای صنعتی و خانگی می‌شود؛ تقاضایی که طبق گفته کارشناسان بخش چشمگیری از آن کاذب است و شامل هدر رفت می‌شود. با این وجود کارشناسان عقیده دارند نگرانی بزرگ فعلی از دست رفتن همین میزان اندک از سهم ایران در بازار گاز منطقه است. نگرانی که به نظر می‌رسد این روزها دیگر به واقعیت تبدیل شده است.

ایران که در برهه‌ای از زمان یک چهارم نیاز گازی ترکیه را تامین می‌کرده اما آنجاییکه که در دو ماه و نیم گذشته هیچ صادراتی به این کشور نداشته‌ایم در حال حاضر سهمان از بازار این همسایه غربیمان تقریبا صفر است

سهم صفر درصدی ایران از بازار گاز ترکیه
سهم ایران از بازار گاز ترکیه تا همین پارسال حدود ۲۰ درصد بود که با توجه به تغییراتی که امروز در شرکای انرژی و بازار گازی این کشور شاهد آن هستیم، کاهش شدیدی را تجربه کرده است. کارشناس حوزه گاز با بیان اینکه نمی‌توان سهم ایران از بازار گاز ترکیه را به صورت دقیق اعلام کرد، گفت: ایران که در برهه‌ای از زمان یک چهارم نیاز این کشوررا تامین می‌کرده حالا سهمی ‌بین ۱۲ تا ۱۳ درصد دارد که آن هم به دلیل تکلیف ترک‌ها به واردات ۷۵ درصد حجم قرارداد از ایران است.

به گفته او، آنجایی که که در دو ماه و نیم گذشته هیچ صادراتی به این کشور نداشته‌ایم در حال حاضر سهمان از بازار این همسایه غربی تقریبا صفر است.

نمی‌توان منکرنقش فشارهای این کشور برای حذف ایران از بازار انرژی جهان شد اما می‌توان با دیپلماسی قوی تجاری شدت ضربه آن را گرفت. نباید فراموش کرد که دو قرارداد بزرگ صادراتی ما در اوج تحریم ها یعنی سال ۹۱ نهایی و منعقد شد

کاهش فشارهای آمریکا با دیپلماسی قوی
سلیمان پور همچنین رابطه با نقش فشارهای آمریکا برای قطع واردات گاز از ایران نیز، گفت: جنگ همواره دو وجه دارد. یک وجه آن به مدل بازی و تعامل ما بستگی دارد و وجه دیگر تلاش کشورهایی همچون آمریکا برای زمین زدن ایران است. نمی‌توان منکر نقش فشارهای این کشور برای حذف ایران از بازار انرژی جهان شد اما می‌توان با دیپلماسی قوی تجاری شدت ضربه آن را گرفت.

به گفته او، نباید فراموش کرد که دو قرارداد بزرگ گازی ایران یعنی صادرات به پاکستان و عراق ایران در اوج تحریم‌ها یعنی سال‌های ۹۱ نهایی کرده و به انعقاد رساندیم. صادرات گاز به ترکیه هم در بیشترین حجم قرارداد صورت می‌گرفت و اتفاقا از ترس از دست دادن گاز ایران پولش را هم سروقت پرداخت می‌کرد. این نشان می‌دهد که امکان توسعه قرارداده به شرط داشتن دیپلماسی قوی وجود دارد.

سلیمان پور ادامه داد: اما حالا به دلیل بازی ضعیف ما، ترکیه مدام به سمت کاهش واردات از ایران در حال حرکت است و اگر دیر بجنیم عراق هم به این سمت حرکت خواهد کرد.

او که با اشاره به این نکته بر اساس قوانین بین‌المللی تجارت، تولیدکننده باید به دنبال مشتری برود، گفت: از آنجایی که در بازار نفت مرسوم است که خریدار به دنبال محصول می رود، فکر می‌کنیم در بازار گاز هم باید اینگونه رفتار کنیم و منتظر هستیم که مشتری به سراغ ما بیاید. اما واقعیت چیز دیگری است. ما برای اینکه سهم خود از بازار گاز را توسعه و حتی مقدار فعلی را حفظ کنیم باید به دنبال تعاملات با کشورها و رایزنی‌های متعدد حتی در سطح روسای جمهور و سران کشور باشیم. به عنوان مثال در روسیه شاهد هستیم که پوتین خود به صورت مستقیم روی مساله صادرات گاز و قراردادهای گازی نظارت دارد.   

برای اینکه سهم خود از بازار گاز را توسعه و حتی مقدار فعلی را حفظ کنیم باید به دنبال تعاملات با کشورها و رایزنی‌های متعدد حتی در سطح روسای جمهور و سران کشور باشیم. به عنوان مثال در روسیه شاهد هستیم که پوتین خود به صورت مستقیم روی مساله صادرات گاز و قراردادهای گازی نظارت داشته و اعمال نظر می‌کند

بزرگترین ظرفیت ذخیره سازی ال ان جی در همسایه غربی ایران 
هم زمان با انعقاد قراردادهای جدید برای خرید ال ان جی، ترکیه ظرفیت پایانه‌ها واردات LNG، مجموع ظرفیت وارداتی خود را به ۲۵ میلیارد متر مکعب (۲.۵ برابر حجم صادراتی گاز ایران به ترکیه) رسانده است که هم‌اکنون ۷۵ درصد از این ظرفیت خالی است. سلیمانپور در اینباره می‌گوید: در حال حاضر ترکیه بزرگترین ظرفیت ذخیره سازی ال ان جی را دارد، در نتیجه احتمال توافق دو کشور برای افزایش واردات LNG از آمریکا اصلا دور از ذهن نیست.

در مجموع به نظر می‌رسد با توجه به بی‌تدبیری وزارت نفت در حوزه صادرات گاز کشور و تمرکز آمریکا بر اعمال تحریم‌ها بر صادرات گاز ایران، حذف همیشگی ایران از بازار گاز منطقه بشدت محتمل است. البته انتقادات به عملکرد و استراتژی وزارت نفت در بازار منطقه‌ای گاز تنها به صادرات گاز به کشورهای ترکیه، پاکستان و عراق و آنچه گفته شد خلاصه نمی‌شود و اشتباهات این وزارتخانه در قطع واردات گاز از ترکمنستان، عدم پیگیری قرارداد صادرات گاز به عمان و فجایع مربوط به قرارداد کرسنت و صادرات گاز به امارات و جریمه ۵۰ میلیارد دلاری ایران نیز نیازمند بررسی است.