مهدی پورصفا؛ بازار: در سال‌های دهه اول قرن ۲۱ رشد سریع اقتصاد ترکیه پس از روی کار دولت اسلام گرای اردوغان نقل محافل سیاسی خاورمیانه بود. حتی در ایران که موضع گیری جدی درباره سکولاریسم فرهنگی این کشور وجود دارد وضعیت کسب و کار و اقتصاد این کشور به عنوان الگویی برای برای رهایی از رکورد تورمی اواخر دوران احمدی نژاد معرفی می‌شد.
حالا از آن سال‌های طلایی مدت زمان مدیدی گذشته است. تحولات جدی در سیاست داخلی از جمله کودتای نظامی سال ۲۰۱۶ و در پی آن تصفیه‌های گسترده سیاسی در کنار سیاست خارجی ماجراجویانه اردوغان به خصوص درباره سوریه، پایتخت سابق سلاطین عثمانی را از رونق انداخته است. اگرچه رشد اقتصادی ترکیه در طول ۵ سال گذشته به طور متوسط نزدیک به ۴ درصد بوده اما فشار دائمی بر روی حساب جاری این کشور و وخیم شدن تراز تجاری برابری لیر در برابر دلار به نسبت بی سابقه ۷ به ۱ رسیده است.
اگرچه در بحران قبلی ارزی خط سوآپ ۱۵ میلیارد دلاری قطر کمکی جدی به ترکیه برای رهایی از فروپاشی نظام پولی و تأییدیه مجدد بدهی‌های خارجی بود اما این بار به نظر می‌رسد که دست اردوغان برای بازی با این بحران از قبل بسته‌تر است.
ماجرا برای ترکیه تا کجا جدی است
بخش مهمی از بحرانی که ترکیه با آن روبه است به سیاست کشدار قدیمی این کشور درباره تأمین کسری تراز حساب جاری از طریق چذب سرمایه گذاری خارجی است. به دلیل فقدان منابع طبیعی به خصوص منابع انرژی ترکیه همیشه با کسری تجاری روبه است که این کسری عمدتاً از طریق جذب سرمایه گذاری خارجی یا ورود پول داغ به اقتصاد ترکیه حل شده است.
وجود شرایط چذاب برای سپرده‌های ارزی در بانک‌های ترکیه نیز سبب تا اتباع کشورهای خارجی و هم چنین شهروندان مقیم ترکیه به یکی از اصلی‌ترین منابع ارزی این کشور تبدیل شوند. تا زمانی که جریان نقدینگی به داخل کشور جریان دارد، تأمین این منابع دغدغه چندانی برای اردوغان نخواهد بود اما در میانه بحران کرونا که تمام اقتصادهای نو ظهور با بحران خروج سرمایه روبه رو هستند تأمین منابع ارزی جدید برای وادارت کمی مشکل است.
ترکیه کمی دیرتر از کشورهای همسایه خود با موضوع کرونا درگیر شد اما هم اکنون روند رشد آن در حال جابجا کردن رکورد کشورهای همسایه است. اگرچه جمعیت جوان ترکیه تا حدود زیادی دغدغه شیوع مرگ و میر مشابه کشورهای اروپایی را کاهش می‌دهد اما مقایسه آمار متوسط افراد درگذشته از سال ۲۰۱۵ تاکنون با آمار سال ۲۰۲۰ نشان می‌دهد، تلفات واقعی حداقل ۶۰ دردصد بالاتر از رقم اعلام شده توسط دولت این کشور است.
به این ترتیب ادامه قرنطینه سرتاسری برای مقابله با این وضعیت اتفاقی غیر قابل چشم پوشی است و این یعنی تعطیلی کسب و کارها و از همه مهم‌تر توریسم که از مهم‌ترین منابع ارزی ترکیه است. تأثیر مستقیم کاهش این در آمدها و در پی آن خروج سرمایه‌ها به سرعت خود را در برابری نرخ نرخ لیر و ترکیه نمایان کرد. علاوه براین وضعیت ذخایر ارزی ترکیه هم به شدت وخیم شد
وضع ارزی ترکیه تا کجا وخیم است
در پایان ماه آوریل ذخایر ناخالص بانک مرکزی ترکیه به ۵۱ میلیارد دلار کاهش یافت که این رقم تقریباً به اندازه ۳ ماه واردات این کشور است. در مقام مقایسه ذخایر ناخالص ارزی ترکیه در پایان سال ۲۰۱۹ ۷۵ میلیارد دلار و در پایان سال ۲۰۱۶ حدود ۱۰۶ میلیارد دلار بوده است.
البته این ارقام بدون در نظر گرفتن ذخایر طلای این کشور بیان شده است. بر طبق پیش بینی‌ها میزان ذخایر ارزی ترکیه در پایان ماه جاری میلادی به ۲۵ میلیارد دلار خواهد رسید و چنین آماری حتماً سرمایه گذاران خارجی در این کشور را خواهد ترساند.
برای مقابله با این موضوع بانک مرکزی این کشور از فوریه سال ۲۰۲۰ مقادیر وسیعی ارز به بازار ترکیه تزریق کرده است و بانک‌های دولتی نیز تلاش کرده‌اند تا با جذب بیشتر سپرده‌های ارزی موجودی ارز خود را بالاتر ببرند. با این حال از آغاز سال ۲۰۲۰ تا هم اکنون ارزش لیر ترکیه نزدیک به ۱۵ درصد کاهش پیدا کرده و این به معنای القای بی اطمینانی بیشتر نسبت به لیر ترکیه است. این نتیجه در حالی است که به علت شرایط ناشی از کرونا تقاضای بازار ارز در ترکیه چندان افزایش نیافته و به نظر نمی‌رسد زودتر از ۳ ماه به سطح ماه قبلی باز گردد.
انتقام ترامپ از اردوغان با ابزار سوآپ ارزی
ترکیه امید فراوانی داشت که بتواند همانند سایر متحدین آمریکا از خط سوآپ دلاری برای تأمین دلار خود استفاده کند ولی به نظر می‌رسد که ترامپ همچنان کینه خرید اس ۴۰۰ از روسیه را در دل دارد و فدرال رزرو با اعطای چنین مجوزی محالفت کرده است.
حتی اخباری از باز شدن چنین مسیری با همکاری بانک‌های مرکزی بریتانیا و ژاپن نیز منتشر شد که در نهایت مشخص شد تنها یک شایعه بازاری است. البته در مقابل ترکیه هم چندان در مقابل این بد عهدی دست بسته نبوده است.
اردوغان به احتمال برنامه اقدامات رادیکال‌تری را نیز چیده است که از جمله آن‌ها می‌توان به ممنوعیت تبدیل لیر به ارزهای خارجی و حتی بلوکه شدن حساب‌های ارزی هم اشاره کرد. البته با توجه به رویکرد دولت ترکیه چنین اتفاقاتی بسیار بعید است اما ممکن است یک روز بعد از بسته شدن بازارهای ارزی در ترکیه چنین اخباری از تلویزیون پخش شود.
سقوط لیر صادرات ترک‌ها را رونق می‌دهد؟
حالا با تمام تفاصیل سئوال اصلی اینجاست که حکومت اردوغان باز هم می‌تواند از این پیچ خطرناک به سلامت رد شود. پاسخ تا حد زیادی بسته به تحولات ماه‌های آینده دارد. واقعیت اینجاست که بحران کرونا بسیاری از اقتصادهای نوظهور دنیا را با مشکل ارزی روبه رو کرده است.
به عنوان مثال آرژانتین با وجود کمک گسترده بانک مرکزی این کشور تصمیم به نکول کردن بدهی خارجی خود گرفته و یا مصر در صدد گرفتن وام جدیدی از صندوق بین المللی پول است. برزیل، آفریقای جنوبی و روسیه نیز با مشکلات مشابه اما با شدت کمتری روبه رو هستند. حتی ایران هم به دلیل بسته شدن مرزها و سقوط صادرات با کاهش ارزش پول ملی خود روبه رو شده است.
ترکیه در ماه‌های آینده برای تأییدیه قروض دلاری خود و پرداخت سود آن به ۱۰۰ میلیارد دلار نقدینگی نیاز خواهد داشت. حتی در صورتی که کمک‌های خارجی برای غلطاندن چنین حجم بالایی از بدهی‌ها سر برسد باز هم حفظ جریان صادرات و حفظ بازارهای خارجی برای ترک‌ها حیاتی است.
یکی از مهم‌ترین امتیازات ترکیه در میانه این بحران کاهش شدید هزینه‌های انرژی به خصوص در واردات نفت و گاز است. هم اکنون هزینه انرژی ترکیه به ۴۰ دصد سابق کاهش یافته و شرکت‌های ترک به سرعت در حال پر کردن ذخایر نفت ارزان هستند. البته این امتیاز به سرعت و با افزایش قیمت نفت به خصوص در معاملات در حال محو شدن است.
اما امتیاز بزرگ‌تر چذاب شدن خرید کالاهای ساخت ترکیه و سرمایه گذاری در این کشور با کاهش ارزش لیر است. به عنوان مثال و در حالی که عراقی بزرگترین خریدار مسکن در ترکیه بودند حالا ایرانی‌ها این جایگاه را بدست آورده‌اند که می‌توان آن را نتیجه مستقیم ارزان‌تر شدن قیمت ملک دانست.
کالاهای ترک هم با کاهش قیمت لیر بازارهای گسترده‌تری را فتح خواهند کرد. اگرچه در شرایط فعلی به علت محدودیت‌های مرتبط با کرونا صادرات محصولات صنعتی ترکیه نزدیک به ۶۰ درصد افت کرده اما در هنگام باز شدن بازارها قیمت ارزان‌تر به معنای مشتری بیشتر خواهد بود.
به طور حتم یکی از اهداف مهم ترک در افزایش صادرات بازار عراق خواهد بود که به دلیل مشکلات ناشی از سقوط قیمت نفت نقدینگی کمتری برای خرید خواهد داشت. مقایسه این نگاه ترک‌ها در تبدیل کردن تهدید سقوط قیمت ارز به فرصتی برای صادرات بیشتر می‌تواند الگوی خوبی برای اقتصاد ایران باشد.
متاسفانه در این میان عمده کالاهای صادراتی ایران بر مواد خام و یا مواد غذایی استوار شده که فاقد سودآوری مناسب برای کشور است. به این ترتیب شاید در ماه‌های پیش رو از توان ارزی ایرانیان کمی بیشتر کاسته شود اما در طرف مقابل ترک‌ها منتظر هستند با استفاده از ارزان‌تر شدن کالاهای خود همچنان جای سابق را در سبد کالای ایرانی‌ها حفظ کنند.
نظر شما